Termin "osobowość z pogranicza" został wprowadzony przez Roberta Knighta w połowie XX wieku. Odnosi się on do osób, których zaburzenia psychiczne situują się pomiędzy zaburzeniami psychotycznymi a zaburzeniami neurotycznymi. W przypadku pacjentów z tą grupą nie występuje jednak takie nasilenie objawów, które pozwalałoby na postawienie diagnozy schizofrenii. Pomimo ciągłych zmian w stanie emocjonalnym tych osób, jest on jednocześnie stabilny, co określa się mianem "stabilnej niestabilności". Osobowość z pogranicza jest jednym z podtypów zaburzeń osobowości, który często mylnie kojarzony jest z wszystkimi rodzajami zaburzeń osobowości.

Zaburzenia osobowości są obserwowane, gdy charaktery osobowe są trwałe i utrudniają adaptację społeczną. Powodują one istotne pogorszenie funkcjonowania zawodowego i społecznego, a także powodują subiektywne cierpienie.

Osoby cierpiące na zaburzenia osobowości często mają problemy w pracy, np. zmieniają ją często lub pracują na stanowiskach poniżej swoich możliwości. Dodatkowo, mają trudności w relacjach społecznych, co może wywoływać silne emocje u innych, takie jak gniew. Osoby te również gorzej znoszą stres i często szukają pomocy w celu zmiany otoczenia, aby zmniejszyć stres, zamiast pracować nad sobą. Pamiętać należy, że zachowanie osób z zaburzeniami osobowości zawsze wpływa na innych.

Zaburzenia osobowości nie należy interpretować jako chorób, lecz jako pewien poziom integracji wpływów biologicznych, psychologicznych i społecznych w psychice człowieka, determinujących jego ogólną kondycję psychiczną i zdolność radzenia sobie ze stresem. Problemy środowiskowe i psychologiczne mogą być porównywane do czynników chorobotwórczych, a osobowość do układu immunologicznego, decydującego o reakcji organizmu na stresory zewnętrzne. Leczenie zaburzeń osobowości powinno uwzględniać zdrowe aspekty osobowości, nie zaś interpretować całą osobowość jako "chorą".

Amerykańska klasyfikacja psychiatryczna DSM-IV odróżnia zaburzenia osobowości od innych zaburzeń psychicznych, natomiast międzynarodowa klasyfikacja chorób ICD-10 umieszcza zaburzenia osobowości wraz z innymi chorobami. Ujęcie terapeutyczne pacjentów z zaburzeniami osobowości powinno koncentrować się na zdrowych aspectach osobowości, pozwalając na skuteczne leczenie.

Charakterystyczną cechą osobowości jest intensywne pragnienie bliskiej relacji z inną osobą oraz równoczesny lęk przed odrzuceniem i zranieniem. Ten stan prowadzi do dużego napięcia emocjonalnego, które może skutkować samookaleczeniem, próbami samobójczymi i przejściowymi reakcjami psychotycznymi. Do częstych objawów należą także stany lękowe, zaburzenia nastroju, natręctwa, somatyczne dolegliwości oraz nadużywanie substancji psychoaktywnych.

Osoby z osobowością mają trudności z jednoczesnym postrzeganiem innych jako osób zarówno dobrych, jak i złych. Ich postawy wobec innych są skrajne i zmienne, od idealizacji do dewaluacji. To może powodować wiele trudności zarówno dla bliskich, jak i dla specjalistów udzielających pomocy. Osoby z tym zaburzeniem często poszukują pomocy u wielu różnych specjalistów, co powoduje zamieszanie w relacjach terapeutycznych, szpitalnych i osobistych.

Osobowość chwiejna emocjonalnie jest klasyfikowana według ICD-10 w dwóch podtypach: impulsywnym i .

Typ impulsywny cechuje skłonność do konfliktów oraz kłótliwość, z koniecznością wystąpienia co najmniej dwóch z określonych cech.

Typ charakteryzuje się trzema z wymienionych cech, w tym niejasnością w obrazie własnej osoby oraz brakiem precyzyjnych celów i preferencji.

DSM-IV nie uwzględnia podziału na podtypy, definiując osobowość jako wzorzec zachowań zdominowany niestabilnością w relacjach interpersonalnych i emocjonalnych.

W diagnostyce pomocny bywa ustrukturyzowany wywiad kliniczny SCID-II przeznaczony do oceny zaburzeń osobowości z osi II DSM-IV.

Badania naukowe dostarczają różnych informacji na temat częstości występowania osobowości . Niektórzy badacze szacują, że odsetek ten w ogólnej populacji w społeczeństwach europejskich i amerykańskich wynosi 0,7–1,8%. Inni podają przedział 0,2–2,8% w populacji ogólnej. Przykładowo, częstość występowania schizofrenii w ogólnej populacji wynosi około 1%.

W przypadku pacjentów hospitalizowanych psychiatrycznie częstość występowania tego zaburzenia oscyluje między 15 a 25%, przy czym diagnoza ta stanowi połowę wszystkich przypadków rozpoznań zaburzeń osobowości.

Wcześniejsze dane sugerowały, że osobowość z pogranicza występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn, stanowiąc około 70–75% wszystkich przypadków. Zauważano również, że u kobiet częściej niż u mężczyzn współistnieją zaburzenia odżywiania, podczas gdy u mężczyzn bardziej charakterystyczne są cechy osobowości antyspołecznej i nadużywanie substancji psychoaktywnych. Aktualne badania epidemiologiczne w populacji amerykańskiej wskazują, że częstość występowania tego zaburzenia wynosi 5,9% na przestrzeni życia, z podobnymi wskaźnikami zarówno u kobiet (6,2%), jak i u mężczyzn (5,6%). U obu płci podobnym odsetkiem diagnozowane są również zaburzenia lękowe i nastroju. W kontekście powyższych danych, ważne jest zauważyć, że badania epidemiologiczne dotyczące zaburzeń osobowości są niezwykle trudne. Jedynym przeprowadzonym badaniem epidemiologicznym zaburzeń psychicznych w Polsce - EZOP - nie objęło zaburzeń osobowości, co uniemożliwia dokładne określenie skali problemu wśród polskich pacjentów. Dlatego konieczne jest dalsze prowadzenie badań w tym obszarze.

Wyniki badań wskazują również, że 3–10% osób z tej grupy podejmuje próbę samobójczą.

W skrócie, metody leczenia dzielimy na farmakologiczne i psychologiczne, których zazwyczaj stosuje się jednocześnie. Leki farmakologiczne mają na celu zmniejszenie nasilenia objawów, takich jak lęk, depresja, czy gwałtowne zmiany nastroju. Nie są one jednak w stanie wyleczyć zaburzeń osobowości, a skuteczność leków może być różna u różnych osób. Popularne leki to SSRI, "stabilizatory nastroju" czy leki przeciwpsychotyczne.

Wśród metod psychoterapeutycznych najskuteczniejsza uważana jest terapia psychoanalityczna, terapia oparta na mentalizacji oraz terapia skoncentrowana na przeniesieniu. Inne skuteczne metody to terapia dialektyczno-behawioralna. W przypadku osobowości z pogranicza istotne jest również zrozumienie psychoanalityczne procesu terapii.

Uważa się, że zaniedbanie ze strony opiekunów, zarówno matki, jak i ojca, jest istotnym czynnikiem etiologicznym. Osoby z osobowością z pogranicza często widzą matkę jako zdystansowaną, niezaangażowaną albo konfliktową. Często towarzyszy temu brak obecności ojca, a sytuacja w rodzinie tych pacjentów jest zazwyczaj chaotyczna i niespójna.

Osoby te często doświadczały w przeszłości rozłąki, utraty bliskich, przemocy fizycznej oraz były molestowane seksualnie. Te traumatyczne doświadczenia negatywnie wpływają na relacje dziecka z opiekunem. Powoduje to powstanie "nieufnego wzorca przywiązania", co prowadzi do ograniczenia zdolności do zrozumienia psychiki opiekuna i innych osób. Pacjenci z osobowością z pogranicza często mają trudności z radzeniem sobie z trudnymi sytuacjami, ze względu na brak zdolności do refleksji nad swoim umysłem i umysłem innych.

Odczuwają brak kontroli nad relacjami z innymi i są nadmiernie czujni wobec otoczenia, które postrzegają jako wrogie i prześladowcze. Te traumatyczne doświadczenia mogą mieć wpływ na funkcjonowanie mózgu osób, które je przeżyły, co potwierdza uzasadnienie lęku pacjentów z osobowością z pogranicza. Dlatego istotne jest podjęcie terapii, łącznie z kompleksowym leczeniem.

Warto również wspomnieć o modelu biopsychospołecznym zaburzeń osobowości, który uwzględnia trzy główne czynniki etiologiczne osobowości z pogranicza. Są to: temperament uwarunkowany biologicznie, traumatyczne środowisko domowe, które warunkuje funkcjonowanie psychologiczne, oraz czynniki środowiskowe związane z wyzwalającymi "objawami". Te czynniki oddziałują na siebie i mogą mieć różne znaczenie przyczynowe u różnych osób.