Choroba Hashimoto, nazywana też przewlekłym autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy, została nazwana na cześć japońskiego chirurga dr Hakaru Hashimoto, który w 1912 roku opisał 4 przypadki tej choroby. Jest to schorzenie powodowane działaniem własnego układu immunologicznego, który atakuje tarczycę przez wytwarzanie przeciwciał. Powoduje to stopniowe, niebolesne zapalenie tarczycy, prowadzące do zmniejszonej produkcji hormonów. Choroba Hashimoto występuje głównie u osób płci żeńskiej we wszystkich grupach wiekowych, a jej częstość zwiększa się z wiekiem. Jest to również najczęstsza przyczyna niedoczynności tarczycy.

Niedoczynność tarczycy jest powszechnym zaburzeniem, które dotyczy około 5% dorosłych kobiet i 1% mężczyzn. Choroba Hashimoto jest głównym powodem niedoczynności tarczycy. Wielu pacjentów cierpiących na tę chorobę ma również inne schorzenia autoimmunologiczne. Zapadalność na chorobę Hashimoto jest prawdopodobnie nieco zaniżona, a schorzenie to może występować zarówno u osób starszych, jak i u dzieci.

Choroba Hashimoto ma charakter przewlekły, często postępujący, prowadzący od prawidłowego funkcjonowania tarczycy, którego objawy mogą utrzymywać się przez wiele lat mimo zwiększonych ilości przeciwciał przeciwtarczycowych, poprzez subkliniczną niewydolność tarczycy (bezobjawową), aż do jawnej niedoczynności tarczycy. W bardzo rzadkich przypadkach może wystąpić nagłe pogorszenie z gwałtownym powiększeniem i tkliwością tarczycy oraz objawami ogólnoustrojowymi zapalenia (zwiększone stężenie CRP, przyspieszenie OB, a czasem gorączka).

Czasem w tym okresie pojawiają się objawy nadczynności tarczycy. W przebiegu choroby Hashimoto możliwe są trzy postacie:

• wole,
• prawidłowa wielkość tarczycy,
• zanik tarczycy, czyli jej stopniowe zmniejszanie się.

Choroba Hashimoto może współistnieć z chorobą Gravesa i Basedowa. W wyniku choroby Hashimoto dochodzi do spowolnienia przemian metabolicznych, co objawia się m.in.:

• przyrostem masy ciała,
• osłabieniem, zmęczeniem i zmniejszoną tolerancją wysiłku,
• sennością, ogólnym spowolnieniem,
• zaburzeniami koncentracji uwagi,
• problematycznymi problemami z pamięcią,
• uczuciem chłodu, częstym marznięciem (szczególnie na rękach i stopach, nasilającym się po południu i wieczorem), zaparciami.

U kobiet mogą występować również różne objawy związane z cyklem menstruacyjnym (skrócenie cyklu, zwiększone krwawienia miesięczne, niepłodność, częste problemy z zajściem w ciążę), natomiast u mężczyzn - obniżone libido i czasem problemy z erekcją. W badaniach laboratoryjnych można zauważyć zwiększone stężenie cholesterolu i niedokrwistość. Dodatkowo, mogą występować objawy dotyczące różnych układów.

Objawy schorzenia Hashimoto związane ze skórą i twarzą mogą obejmować:

• przesuszoną, zimną, bladą skórę o żółtawym odcieniu, z nadmiernym rogowaceniem naskórka, na przykład na łokciach
• obrzęk podskórny (znany również jako obrzęk śluzowaty) – pogrubienie rysów twarzy, obrzęki powiek, rąk
• suche, łamliwe włosy, przerzedzenie owłosienia, czasem wypadanie brwi.

Objawy związane z układem nerwowym obejmują:

• uszkodzenia nerwów, inaczej mononeuropatie, takie jak na przykład zespół cieśni nadgarstka
• parestezje, czyli nieprzyjemne doznania w postaci mrowienia, pieczenia, uczucia wbijania igiełek, drętwienia, a czasem nawet osłabienia słuchu

Objawy psychiczne związane z chorobą Hashimoto obejmują:

• trudności ze skupieniem uwagi
• problemy z pamięcią
• występowanie depresji (w postaci subklinicznej lub jawnej)
• niestabilność emocjonalna
• czasami symptomy choroby afektywnej dwubiegunowej lub psychozy paranoidalnej
• w ekstremalnych przypadkach mogą pojawić się otępienie i przypadki śpiączki (rzadko).

Objawy rozwijają się stopniowo przez wiele lat, wraz z postępującym uszkodzeniem gruczołu tarczowego i zmniejszeniem produkcji hormonów. Ich nasilenie może być różne - od łagodnego do bardzo ciężkiego i zależy głównie od czasu trwania niedoczynności oraz stopnia niedoboru hormonów tarczycy. Im dłużej trwa niedoczynność i im bardziej jest zaawansowana, tym silniejsze objawy się pojawiają. Skutki ciężkiej niedoczynności tarczycy mogą obejmować problemy sercowe, niepłodność, a nawet śpiączkę w najbardziej zaawansowanych przypadkach. Z kolei osoby z utajoną postacią choroby mogą nie mieć żadnych widocznych objawów, a jedynie wyniki badań hormonów mogą wskazać na niedoczynność tarczycy.

Jeśli pojawią się symptomy sugerujące niedoczynność tarczycy, należy udać się do lekarza rodzinnego, który po przeprowadzeniu badania lekarskiego zdecyduje o konieczności zrobienia testu na TSH. Należy regularnie kontrolować stężenie TSH u osób z rodziną cierpiącą na Hashimoto oraz u osób z innymi chorobami autoimmunologicznymi. Wykrycie niedoczynności tarczycy u kobiet planujących ciążę jest szczególnie istotne, ponieważ ma to negatywne skutki zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Zaleca się więc, aby każda kobieta planująca ciążę miała wykonany test na TSH.

Kluczową rolę w patogenezie choroby Hashimoto odgrywają zaburzenia reakcji immunologicznej. U jednostek genetycznie podatnych na tę chorobę czynniki środowiskowe, takie jak infekcje bakteryjne i wirusowe, palenie tytoniu, ekspozycja na ftalany mogą wywołać proces autoimmunizacji. Ponadto, ograniczone narażenie na czynniki środowiskowe, np. życie w warunkach higienicznych, także związane jest z wysoką częstością występowania chorób alergicznych i autoimmunologicznych, w tym choroby Hashimoto. Dieta może również wpływać na przebieg choroby, gdzie nadmierna podaż jodu wiąże się z zwiększonym ryzykiem wystąpienia choroby Hashimoto.

Diagnoza niedoczynności tarczycy jest potwierdzana poprzez badania hormonalne. Pierwsze badanie oceniające funkcję tarczycy (ocena stężenia TSH we krwi) może być przeprowadzone przez lekarza rodzinnego. W przypadku nieprawidłowego wyniku (powyżej górnej granicy normy), konieczne jest zbadanie stężenia wolnej tyroksyny (FT4). Niedoczynność tarczycy jest rozpoznawana jasno, gdy zwiększone stężenie TSH występuje zarazem z obniżonym stężeniem FT4. Natomiast utajoną (subkliniczną) niedoczynność tarczycy można stwierdzić, gdy podniesione stężenie TSH towarzyszy prawidłowemu stężeniu FT4.

Jeśli zostanie zdiagnozowana niedoczynność tarczycy, lekarz będzie próbował ustalić jej przyczynę.

Przydatne mogą być:

• USG tarczycy – w przypadku choroby Hashimoto można zauważyć zmniejszenie (lub zwiększenie) tarczycy i/lub zmniejszoną echogeniczność
• oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy, szczególnie przeciwciał przeciwko tyreoperozydazie (anty-TPO) lub przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG) – zwiększone stężenie anty-TPO jest charakterystyczne dla choroby Hashimoto.

Czasem lekarz może również skierować pacjenta na biopsję cienkoigłową tarczycy.

Niestety nie ma skutecznej terapii na przewlekłe zapalenie limfocytowe, co oznacza, że terapia choroby Hashimoto polega na przyjmowaniu hormonów tarczycy. Lewotyroksyna jest syntetycznym odpowiednikiem hormonów produkowanych przez tarczycę i jest podstawą leczenia niedoczynności tarczycy.

Konieczne jest regularne przyjmowanie lewotyroksyny, zwykle rano na czczo, aby normalizować poziom TSH i przywrócić prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Lekarz ustala odpowiednią dawkę i monitoruje stężenie TSH, dostosowując terapię. W przypadku choroby Hashimoto, leczenie lewotyroksyną jest konieczne przez całe życie, aby utrzymać zdrowie. Dodatkowo, konieczne mogą być okresowe kontrole w kierunku innych chorób autoimmunologicznych.

Kobiety dotknięte przewlekłym zapaleniem tarczycy mogą z powodzeniem zajść w ciążę i urodzić zdrowe dziecko, o ile będą przestrzegać zaleceń lekarza oraz odpowiednio regulować przyjmowanie lewotyroksyny w celu utrzymania optymalnego poziomu TSH we krwi.

Niezaleczona niedoczynność tarczycy u kobiet w ciąży niesie ze sobą ryzyko nieprawidłowego rozwoju układu nerwowego u potomstwa, a także zwiększa prawdopodobieństwo poronienia, porodu przedwczesnego, niskiej masy urodzeniowej, nadciśnienia tętniczego, stanu przedrzucawkowego oraz krwotoku poporodowego.

Dlatego kobiety chorujące na niedoczynność tarczycy i planujące ciążę powinny regularnie monitorować stężenie TSH i dostosowywać dawkę lewotyroksyny zależnie od zaleceń lekarza, aby utrzymać je na odpowiednim poziomie.

Podczas ciąży zapotrzebowanie na lewotyroksynę zwiększa się, dlatego ważne jest szybkie skonsultowanie się z lekarzem po potwierdzeniu ciąży w celu dostosowania dawki leku. Dodatkowo, pacjentki leczone z powodu niedoczynności tarczycy i planujące metody wspomaganego rozrodu powinny osiągnąć optymalne stężenie hormonów tarczycy we krwi przed rozpoczęciem stymulacji jajników.

W trakcie ciąży zaleca się suplementację jodku potasu dla wszystkich kobiet, w celu zapewnienia odpowiedniej podaży jodu zarówno dla kobiet w wieku prokreacyjnym, jak i tych w okresie ciąży i karmienia piersią.

Dieta i leczenie lewotyroksyną powinny być monitorowane regularnie, aby utrzymać docelowe stężenie TSH w krwi. Po porodzie zaleca się zmniejszenie dawki lewotyroksyny do wartości sprzed ciąży, jednakże konieczne może być zwiększenie dawki w zależności od sytuacji.

Nie ma żadnych dowodów naukowych na to, że stosowanie jakiejkolwiek diety ma wpływ na przebieg choroby Hashimoto (w szczególności brak dowodów na skuteczność diet eliminacyjnych).

Choroby tarczycy, takie jak choroba Gravesa i Basedowa oraz choroba Hashimoto, mają podłoże genetyczne. Nie da się zmienić predispozycji genetycznej osób z rodzinnym obciążeniem. Ważne jest informowanie lekarzy o historii chorób tarczycy w rodzinie, aby uniknąć przyjmowania leków mogących zwiększyć ryzyko rozwoju choroby. Konieczne jest regularne monitorowanie poziomu hormonu TSH, aby szybko wykryć ewentualne problemy z funkcjonowaniem tarczycy i uniknąć poważnych objawów.