Zakażenie układu moczowego polega na obecności drobnoustrojów w drogach moczowych. W normalnych warunkach drogi moczowe są jałowe, ale w niektórych sytuacjach bakterie mogą się tam rozwijać, powodując stan zapalny.

Najczęściej występującym przypadkiem zakażenia jest zapalenie pęcherza moczowego. Odmiedniczkowe zapalenie nerek jest bardziej poważne i wynika z przedostania się bakterii do nerek przez moczowód. Obecność bakterii w układzie moczowym nie zawsze objawia się zarazem chorobą. Czasem można mieć bakteriomocz bezobjawowy, który nie wymaga leczenia.

Najczęstszą bakterią powodującą zakażenie układu moczowego jest Escherichia coli, która przedostaje się z odbytu do drogi moczowej. U kobiet zakażenia występują częściej niż u mężczyzn z powodu budowy anatomicznej. Częste nawroty zakażeń mogą bardzo utrudniać życie oraz powodować dolegliwości. W takich przypadkach eliminuje się czynniki ryzyka.

Zakażenia dróg moczowych to częsty problem wśród kobiet, występujący u około 20% z nich co najmniej raz w życiu. U kobiet zakażenia te występują 50 razy częściej niż u mężczyzn.

U dzieci również zakażenia dróg moczowych są częstsze u dziewczynek, z wyjątkiem niemowląt, u których częściej dotyczą chłopców z wadami rozwojowymi układu moczowego.

W czasie ciąży zakażenia dróg moczowych nie są częstsze niż u kobiet niebędących w ciąży, ale mogą prowadzić do powikłań, takich jak przedwczesny poród czy niska masa urodzeniowa dziecka. Zakażenie dróg moczowych może wystąpić u osób noszących cewnik w pęcherzu przez dłuższy czas, ale często nie wywołuje ono objawów i nie wymaga leczenia.

Typowe symptomy ostrego zapalenia pęcherza moczowego obejmują:

• uczucie bólu lub pieczenia podczas oddawania moczu
• potrzebę częstego lub natychmiastowego oddawania moczu
• ból w dolnej części brzucha.

Moczy może mieć czerwoną lub ciemnobrunatną barwę, wynikającą z obecności krwi (krwiomocz), która jest spowodowana stanem zapalnym błony śluzowej pęcherza. W przypadku zakażenia nerki prawie zawsze pojawia się gorączka (>38°C). Objawy zakażenia nerki mogą obejmować ból w okolicy nerek po jednej lub obu stronach, nudności i wymioty. Objawy zakażenia nerek mogą pojawić się po kilku dniach objawów zapalenia pęcherza, jeśli nie zostało ono leczone.

U bardzo małych dzieci zakażenie układu moczowego może manifestować się gorączką, drażliwością, brakiem apetytu, bólem brzucha, wymiotami lub ponownym moczeniem się, jeśli dziecko już sygnalizuje potrzebę oddania moczu.

Ból lub pieczenie podczas oddawania moczu nie zawsze są związane z zakażeniem układu moczowego. Takie symptomy mogą być wynikiem zapalenia cewki moczowej (często spowodowanego zakażeniem przenoszonym drogą płciową przez bakterie rzeżączki lub chlamydie) i u kobiet także mogą być wynikiem zapalenia pochwy, przeważnie grzybiczego (objawiającego się upławami i bólem podczas stosunku płciowego).

W przypadku pojawienia się symptomów infekcji dróg moczowych lub podejrzenia ich, konieczne jest konsultowanie się z lekarzem w celu zidentyfikowania przyczyny dolegliwości oraz ustalenia planu leczenia.

W większości przypadków niezbędne będzie przeprowadzenie badania moczu, a czasem także badań krwi lub obrazowych. Wyjątkiem są kobiety cierpiące na nawracające zapalenia pęcherza, które mogą samodzielnie rozpocząć odpowiednie leczenie.

Objawy zgłaszane przez pacjentów oraz badanie fizykalne sugerują obecność zakażenia układu moczowego. Ból przy wstrząsaniu okolic nerki (objaw Goldflamma) może wskazywać na zakażenie nerki. Konieczne jest również przeprowadzenie ogólnego badania moczu. W przypadku obecności leukocytów, krwi oraz białka w moczu potwierdza się obecność zapalenia.

U kobiet w wieku rozrodczym bez gorączki, typowe objawy podczas oddawania moczu i nieprawidłowe wyniki badania moczu są wystarczające do rozpoznania zapalenia pęcherza moczowego. W pozostałych sytuacjach zalecane jest wykonanie posiewu moczu. Wynik tego badania pozwala określić obecność bakterii, ich gatunek oraz liczbę. Przekroczenie liczby 1000 bakterii na 1 ml moczu potwierdza zakażenie. Dodatkowo określa się antybiogram, aby dobrać odpowiednie leczenie.

Jeśli istnieje podejrzenie nieprawidłowości w układzie moczowym, lekarz może zlecić badania obrazowe takie jak: USG nerek i dróg moczowych, urografię, tomografię komputerową. W przypadku utrzymujących się dolegliwości, należy rozważyć badanie ginekologiczne, podejrzenie zapalenia cewki moczowej lub specjalistyczne badania urologiczne.

U młodej, dotąd zdrowej kobiety, u której pojawiły się objawy zapalenia pęcherza moczowego, leczenie polega na przyjmowaniu antybiotyku zaleconego przez lekarza na kilka dni (zazwyczaj od 3 do 7). Lekarz dobiera antybiotyk na podstawie antybiogramu (jeśli wykonano posiew moczu) lub stosuje taki, który zazwyczaj działa w przypadku infekcji wywołanej przez bakterie . Najczęściej stosowanymi lekami są trymetoprym, sulfametoksazol, nitrofurantoina oraz cyprofloksacyna. Objawy zazwyczaj ustępują w ciągu 1-3 dni. Kobiety, u których rozpoznano nawracające infekcje układu moczowego (kilka razy w przeszłości występowały objawy zapalenia pęcherza z bakteriami w moczu), mogą, po konsultacji z lekarzem, samodzielnie rozpocząć leczenie antybiotykiem.

W przypadku infekcji nerek (gorączka, wymioty) zazwyczaj konieczne jest hospitalizacja i stosowanie początkowo antybiotyków dożylnie lub domięśniowo. Całe leczenie trwa zazwyczaj 7–10 dni, po ustąpieniu objawów możliwe jest kontynuowanie terapii w domu. Powikłania zakażeń układu moczowego, takie jak roponercze, ropień nerki czy okołonerkowy, mogą stanowić zagrożenie dla życia. Najczęściej wynikają z nieprawidłowości dróg moczowych, takich jak np. kamica, choroby stercza, guzy dróg moczowych lub narządów sąsiadujących, stan po operacji dróg moczowych lub obecność cewnika w drogach moczowych. W takich sytuacjach konieczne jest leczenie urologiczne celem zapewnienia prawidłowego odpływu moczu, drenaż ropni, a czasem konieczne może być usunięcie zakażonej nerki.

W przypadku ciężarnej konieczne jest leczenie infekcji układu moczowego, nawet jeśli nie występują objawy, a jedynie dodatni wynik badania moczu (bakteriomocz bezobjawowy). Nie wszystkie antybiotyki mogą być stosowane bezpiecznie w ciąży, dlatego decyzję o terapii podejmuje lekarz. Najczęściej bezpieczne jest stosowanie amoksycyliny i cefaleksyny bez względu na fazę ciąży, oraz trimetoprimu i nitrofurantoiny z wyjątkiem I trymestru oraz okresu bezpośrednio przed porodem. Leczenie antybiotykiem w przypadku zapalenia pęcherza lub bakteriomoczu bezobjawowego powinno trwać co najmniej 7 dni. W przypadku pierwszego zakażenia u ciężarnej, zaleca się regularne kontrole moczu do końca ciąży.

Niekiedy infekcja układu moczowego jest skomplikowaniem innej choroby układu moczowego (np. kamica nerkowa, zapalenie gruczołu krokowego, torbiele, refluks pęcherzowo-moczowodowy u dzieci), która również wymaga leczenia, aby zapobiec kolejnym infekcjom w przyszłości.

Praktycznie we wszystkich przypadkach wyleczenie infekcji dróg moczowych jest możliwe po podaniu odpowiedniego antybiotyku przez odpowiednio długi czas. Jednak w bardzo sporadycznych sytuacjach nie udaje się całkowicie usunąć mikroorganizmów, co zazwyczaj wynika z poważnych schorzeń układu moczowego, takich jak duże kamienie w nerce. Nawracające infekcje dróg moczowych mogą wystąpić u niektórych kobiet, nawet kilka razy w roku, mimo skutecznego leczenia.

U osób z cewnikiem w pęcherzu trwałe wyleczenie infekcji dróg moczowych nie jest możliwe, ponieważ po założeniu cewnika lub zakończeniu antybiotykoterapii zakażenie pojawi się w ciągu miesiąca, nawet jeśli nie manifestuje się żadnymi objawami.

Podczas zwykłego zapalenia pęcherza u młodej kobiety nie jest konieczne wykonywanie dodatkowych badań po zakończeniu leczenia. Zaleca się jednak, aby po zakończeniu antybiotykoterapii wykonać kontrolny posiew moczu (po 7–14 dniach) w przypadku innych infekcji układu moczowego. U ciężarnych powinno się również regularnie wykonywać kontrolne posiewy moczu po zakażeniu układu moczowego, nawet jeśli nie wystąpiły żadne objawy oprócz dodatniego wyniku badania moczu. W przypadku wykrycia choroby układu moczowego związaną z zakażeniem, należy zasięgnąć porady urologa w odpowiednim leczeniu.

Zachowanie zdrowia układu moczowego u kobiet z nawracającymi zakażeniami jest istotne. Istnieje kilka zasad codziennego życia, które mogą pomóc w zapobieganiu infekcjom, takich jak picie odpowiedniej ilości płynów, regularne oddawanie moczu i dbanie o higienę intymną.

Ponadto sok z żurawiny i preparaty z antygenami bakteryjnymi mogą pomóc zwiększyć odporność na infekcje. W niektórych przypadkach, po konsultacji z lekarzem, można również rozważyć przyjmowanie antybiotyków profilaktycznie po stosunku. W przypadku kobiet po menopauzie, dopochwowe stosowanie estrogenów może pomóc w przywróceniu właściwej flory bakteryjnej.