Ból głowy jest powszechnym dolegliwością i może mieć różne przyczyny, nie zawsze jest to oznaka poważnej choroby. Rozróżnia się ból głowy pierwotny (samodzielny) od bólu wtórnego, który jest spowodowany różnymi schorzeniami.

Najczęstszym rodzajem samodzielnego bólu głowy jest migrena. Jednak nie każdy ból głowy oznacza migrenę. Migrena ma specyficzne cechy, objawy i przebieg.

U osób cierpiących na samodzielne bóle głowy nie zaobserwowano żadnych zmian strukturalnych w mózgu. Przyczyną bólu głowy jest uważane zmiany w naczyniach krwionośnych, nerwach lub nieprawidłowe działanie neuroprzekaźników.

W przypadku wtórnych bólów głowy, mechanizm ich powstawania związany jest z uciskiem lub przemieszczaniem struktur wewnątrzczaszkowych, takich jak naczynia krwionośne, opony czy zatoki żylnego mózgu. Ból taki może być również objawem innych chorób, na przykład po urazie głowy.

Do pierwotnych, samoistnych dolegliwości głowy zaliczają się: migrena, ból głowy typu napięciowego, tzw. trójdzielniautonomiczne dolegliwości głowy – klasterowy ból głowy, hemikrania napadowa, krótkotrwałe napady jednostronnego bólu głowy przypominającego nerwoból z przekrwieniem spojówek i łzawieniem, inne rzadkie pierwotne dolegliwości głowy – kłujący ból głowy, kaszlowy ból głowy, wysiłkowy ból głowy, ból głowy związany z aktywnością seksualną, śródsenny ból głowy, pierwotny piorunujący ból głowy, nowo powstały codzienny uporczywy ból głowy, krążkowy ból głowy, hemikrania ciągła.

Najczęstsze wtórne bóle głowy wywołują: uraz głowy lub szyi, choroba naczyń wewnątrzczaszkowych lub dogłowowych (np. tętnic szyjnych), zaburzenia wewnątrzczaszkowe inne niż naczyniowe, substancje chemiczne lub reakcje po ich odstawieniu, zakażenia, choroby szyi, oczu, uszu, nosa, zatok przynosowych, zębów, jamy ustnej, innych struktur twarzy lub czaszki, zaburzenia psychiczne.

Nagły, intensywny ból głowy, jeśli jest bardzo silny, wymaga szybkiej diagnostyki, ponieważ może być objawem krwotoku podpajęczynówkowego lub innego stanu zagrożenia życia!

Przyczyny nagłego gwałtownego bólu głowy obejmują: naczyniowe – krwotok podpajęczynówkowy, rozwarstwienie tętnicy szyjnej lub tętnicy kręgowej, zakrzepica naczyń żylnych mózgu, nadciśnienie tętnicze, nienaczyniowe – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, samoistne niedociśnienie wewnątrzczaszkowe, pierwotne bóle głowy, zwłaszcza: migrena, trójdzielno-autonomiczne bóle głowy, ból głowy związany z aktywnością seksualną, kaszlowy i wysiłkowy ból głowy.

Ból głowy często towarzyszy krwotocznym udarom mózgu; objawia się wtedy również innymi dolegliwościami, takimi jak niedowłady, porażenia. Rzadziej ból głowy pojawia się w udarach niedokrwiennych.

Ból głowy w chorobie nadciśnieniowej występuje przy gwałtownym wzroście ciśnienia krwi w tzw. nadciśnieniu złośliwym. Bóle głowy jako pierwszy objaw stwierdza się u kilkunastu procent pacjentów z guzami wewnątrzczaszkowymi. W późniejszym przebiegu nowotworów mózgu na ból głowy skarży się ponad połowa chorych. Bóle głowy występują także w chorobach kości czaszki (np. choroba Pageta). Nierzadkie są bóle głowy w chorobach oczu, szczególnie w jaskrze, niekiedy w wadach refrakcji, zwłaszcza podczas dłuższej pracy angażującej wzrok.

Choroby laryngologiczne, takie jak ostre zapalenie ucha środkowego czy ostre zapalenie zatok przynosowych, powodują bóle głowy połączone z charakterystycznymi dla danej jednostki objawami, takimi jak umiejscowienie bólu w okolicy ucha czy wyciek z nosa. Uporczywe i przewlekłe bóle głowy i twarzy pojawiają się w zespole stawu skroniowożuchwowego. Ból głowy jest jednym z objawów zmian zapalnych w układzie nerwowym, takich jak zapalenie opon mózgowordzeniowych czy zapalenie mózgu. Najczęściej towarzyszą mu wówczas podwyższona temperatura, bóle mięśni, ogólne osłabienie. Z kolei u pacjentów z urazami głowy ból głowy może wystąpić bezpośrednio po urazie lub w ciągu kilku dni po nim. Czasami ból głowy, który występuje po kilku tygodniach po urazie może być jednym z objawów narastającego przewlekłego krwiaka mózgu.

Problemem są także przewlekłe pourazowe bóle głowy występujące u wielu chorych do 8 tygodni od urazu, towarzyszą im zazwyczaj obniżenie nastroju, zawroty głowy, męczliwość. W przypadku bólu głowy pochodzenia szyjnego występują napady połowiczego bólu głowy, który zaczyna się w okolicy szyi i promieniuje do okolicy czołowoskroniowej i oczodołu.

Silny, pulsujący ból głowy, obejmujący z reguły jedną stronę głowy, który pogarsza się pod wpływem wysiłku fizycznego (nawet niewielkiego) z towarzyszącymi nudnościami, czasem wymiotami oraz nadwrażliwością na światło, dźwięki lub zapachy to migrena.

Silny, jednostronny ból głowy, któremu towarzyszą: zaczerwienienie i łzawienie oka, zaczerwienienie i potliwość twarzy, uczucie zatkania i wyciek wodnistej wydzieliny z otworu nosowego po tej samej stronie, co ból to klasterowy ból głowy.

Napięciowy ból głowy to ból bez konkretnych cech i o umiarkowanym nasileniu. Jest to rodzaj "zwyczajnego" bólu głowy, który może trwać od kilku minut do kilku dni. Charakteryzuje się bólem po obu stronach głowy, z uczuciem ucisku lub opasującym bólem. Nie jest intensywny, ale raczej łagodny lub umiarkowany. Wykonywanie codziennych czynności nie pogłębia bólu, a nie towarzyszą mu nudności ani wymioty. Często występuje podczas czuwania i może nasilać się z czasem. Czynnikiem wyzwalającym może być stres, odwodnienie, głód, wysiłek fizyczny czy brak snu.

Ból głowy może być objawem różnych chorób, nie zawsze alarmujących. Może być spowodowany złym samopoczuciem, infekcją lub zatruciem pokarmowym. Gdy ból nie ustępuje lub się nasila, konieczna jest dalsza diagnostyka. Pilne zgłoszenie do lekarza wymaga nagłego początku bólu, bardzo silnego bólu, bólu wywołanego wysiłkiem fizycznym, kaszlem, albo aktywnością seksualną, oraz towarzyszące mu objawy jak podwyższona temperatura, bóle stawów, mięśni, zaburzenia świadomości, pamięci, lub narastające nudności i wymioty poranne. Zmartwienie powinno wzbudzić także pierwsze wystąpienie bólu głowy po 50. roku życia czy zmiana charakteru bólu u osoby, której dolegliwość wcześniej występowała.

Lekarz najpierw przeprowadzi wywiad, aby postawić wstępne rozpoznanie. Zapyta o charakter bólu głowy, czas trwania, częstość występowania, nasilenie, objawy towarzyszące oraz czynniki wyzwalające i łagodzące ból. Ważne jest również ustalenie dotychczasowego leczenia i jego skuteczności. Następnie lekarz przeprowadzi badanie fizykalne, zleci badania laboratoryjne krwi oraz badania obrazowe w razie potrzeby.

Metody leczenia bólu głowy zależą od jego źródła. W przypadku sporadycznych napięciowych bólów głowy, często wystarcza zastosowanie dostępnego bez recepty leku przeciwbólowego. Ważne jest jednak pamiętanie, że nadmierne sięganie po tego typu leki może paradoksalnie prowadzić do nasilenia bólu głowy związanego z nadużywaniem leków.

Ból głowy spowodowany nadmiernym stosowaniem leków pojawia się w wyniku regularnego używania doraźnych lub objawowych leków przeciwbólowych przez co najmniej 3 miesiące. Objawia się on występowaniem bólu głowy przez co najmniej 15 lub 10 dni w miesiącu, w zależności od rodzaju leku. U osób cierpiących na pierwotne bóle głowy (takie jak ból napięciowy czy migrena), pojawia się podczas regularnego stosowania leków i może różnić się od dotychczasowego bólu lub być znacznie silniejszy. Zazwyczaj ból głowy spowodowany nadmiernym używaniem leków przypomina migrenę lub ból napięciowy.

Ból głowy wynikający z nadmiernego stosowania leków jest powszechny. Niestety, wpada pacjenta w błędne koło - gdy ból głowy pojawia się po zaprzestaniu zażywania leków przeciwbólowych, zaczyna on przyjmować je w coraz większych ilościach, aby złagodzić ból. Ważne jest, aby jak najszybciej skonsultować się z lekarzem, ponieważ zwiększanie dawek leków przeciwbólowych nie tylko może okazać się nieskuteczne, ale również niebezpieczne.