Ból głowy to częsta dolegliwość, która może mieć różne przyczyny i nie zawsze oznacza poważną chorobę. Możemy wyróżnić ból głowy pierwotny (samoistny) oraz ból głowy wtórny, będący wynikiem różnych schorzeń.

Najczęstszym rodzajem bólu głowy pierwotnego jest migrena. Warto jednak pamiętać, że nie każdy ból głowy to migrena, ponieważ ma ona specyficzne cechy, przebieg i towarzyszące objawy.

Osoby cierpiące na bóle głowy pierwotne nie wykazują zmian strukturalnych w mózgu. Przyczyną bólu głowy uważa się zmiany w naczyniach krwionośnych, nerwach lub nieprawidłowe działanie neuroprzekaźników, ponieważ mózg nie posiada receptorów bólowych.

W przypadku bólów głowy wtórnych, powstają one na skutek przemieszczenia, ucisku lub naprężenia struktur wewnątrzczaszkowych, takich jak duże naczynia żylnego, tętnice czy opony. Mogą również wynikać z patologicznych zmian w zatokach żylnych mózgu, urazów okostnej lub kości. W takich sytuacjach ból głowy jest objawem innej choroby, na przykład po urazie głowy.

Do pierwszych, samodzielnych bólów głowy należą:

• migrena,
• ból głowy typu napięciowego
• tzw. trójdzielno-autonomiczne bóle głowy – klasterowy ból głowy, hemikrania napadowa, krótkotrwałe napady jednostronnego bólu głowy przypominającego nerwoból z przekrwieniem spojówek i łzawieniem
• inne rzadkie pierwotne bóle głowy – kłujący ból głowy, kaszlowy ból głowy, wysiłkowy ból głowy, ból głowy związany z aktywnością seksualną, śródsenny ból głowy, pierwotny piorunujący ból głowy, nowo powstały codzienny uporczywy ból głowy, krążkowy ból głowy, hemikrania ciągła.

Najczęstsze wtórne bóle głowy powodują: uraz głowy lub szyi, choroba naczyń wewnątrzczaszkowych lub dogłowowych, zaburzenia wewnątrzczaszkowe inne niż naczyniowe, substancje chemiczne lub reakcje po ich odstawieniu, zakażenia, choroby szyi, oczu, uszu, nosa, zatok przynosowych, zębów, jamy ustnej, innych struktur twarzy lub czaszki, zaburzenia psychiczne.

Nagły, gwałtowny ból głowy wymaga szybkiej diagnostyki, ponieważ może być objawem krwotoku podpajęczynówkowego lub innego stanu zagrożenia życia!

Przyczyny nagłego gwałtownego bólu głowy:

1. naczyniowe – krwotok podpajęczynówkowy, rozwarstwienie tętnicy szyjnej lub tętnicy kręgowej, zakrzepica naczyń żylnych mózgu, nadciśnienie tętnicze
2. nienaczyniowe – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, samoistne niedociśnienie wewnątrzczaszkowe
3. pierwotne bóle głowy, zwłaszcza: migrena, trójdzielno-autonomiczne bóle głowy, ból głowy związany z aktywnością seksualną, kaszlowy i wysiłkowy ból głowy.

Ból głowy często występuje w krwotocznym udarze mózgu; towarzyszą mu wówczas inne objawy, takie jak niedowłady, porażenia. Rzadziej ból głowy pojawia się w udarze niedokrwiennym.

Ból głowy w chorobie nadciśnieniowej występuje przy gwałtownym wzroście wartości ciśnienia krwi w tzw. nadciśnieniu złośliwym. Bóle głowy jako pierwszy objaw stwierdza się u kilkunastu procent pacjentów z guzami wewnątrzczaszkowymi. W późniejszym przebiegu nowotworów mózgu na ból głowy skarży się ponad połowa chorych. Bóle głowy występują także w przebiegu chorób kości czaszki. Nierzadkie są bóle głowy w chorobach oczu, szczególnie w jaskrze, niekiedy w wadach refrakcji.

Choroby laryngologiczne, takie jak ostre zapalenie ucha środkowego czy ostre zapalenie zatok przynosowych, powodują bóle głowy połączone z charakterystycznymi dla danej jednostki objawami, takimi jak umiejscowienie bólu w okolicy ucha czy wyciek z nosa. Uporczywe i przewlekłe bóle głowy i twarzy pojawiają się w zespole stawu skroniowo-żuchwowego. Ból głowy jest jednym z objawów zmian zapalnych w układzie nerwowym, takich jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy zapalenie mózgu. Najczęściej towarzyszą mu wówczas podwyższona temperatura, bóle mięśni, ogólne osłabienie. Z kolei u pacjentów z urazami głowy ból głowy może wystąpić bezpośrednio po urazie lub w ciągu kilku dni po nim. Czasami ból głowy, który występuje po kilku tygodniach po urazie może być jednym z objawów narastającego przewlekłego krwiaka mózgu.

Problemem są także przewlekłe pourazowe bóle głowy występujące u wielu chorych do 8 tygodni od urazu, towarzyszą im zazwyczaj obniżenie nastroju, zawroty głowy, męczliwość. W przypadku bólu głowy pochodzenia szyjnego występują napady połowiczego bólu głowy, który zaczyna się w okolicy szyi i promieniuje do okolicy czołowo-skroniowej i oczodołu.

Silny, pulsujący ból głowy, obejmujący z reguły jedną stronę głowy, który pogarsza się pod wpływem wysiłku fizycznego (nawet niewielkiego) z towarzyszącymi nudnościami, czasem wymiotami oraz nadwrażliwością na światło, dźwięki lub zapachy to migrena.

Silny, jednostronny bólu głowy, któremu towarzyszą: zaczerwienienie i łzawienie oka, zaczerwienienie i potliwość twarzy, uczucie zatkania i wyciek wodnistej wydzieliny z otworu nosowego po tej samej stronie, co ból to klasterowy ból głowy.

Nudny ból głowy to ból głowy, który charakteryzuje się brakiem specyficznych cech i umiarkowanym nasileniem. Jest to rodzaj „zwykłego” bólu głowy. Trwa zazwyczaj od kilkudziesięciu minut do kilku dni, objawia się bólem po obu stronach głowy (czasem tylko w okolicy skroni), jest to ból uciskowy, opasujący (często odczuwany jak obręcz lub kask na głowie). Jest on łagodny lub umiarkowany, a wykonywanie zwykłych czynności i ruchu nie zwiększa dolegliwości. Brak nudności oraz wymiotów. Pojawia się najczęściej w trakcie czuwania (nie podczas snu) i stopniowo narasta. Czasem możliwe jest zidentyfikowanie wyzwalającego czynnika, takiego jak stres, odwodnienie, głód, intensywny wysiłek fizyczny, brak snu. Początkowo nudne bóle głowy pojawiają się sporadycznie, jednak mogą stopniowo nasilać się, przechodząc w postać przewlekłą – wtedy występują codziennie lub prawie codziennie. W wielu przypadkach ból można złagodzić za pomocą dostępnych bez recepty leków przeciwbólowych. Jeśli bóle głowy są spowodowane stresem, pomocne mogą okazać się psychoterapia i techniki relaksacyjne.

Ból głowy może być sygnałem choroby, ale nie zawsze jest alarmujący. Czasem pojawia się w związku ze złym samopoczuciem, niskim nastrojem, błahej infekcji dróg oddechowych, zatruciu pokarmowemu. Jeśli ból nie ustępuje lub nasila się, należy skonsultować się z lekarzem. Konieczne jest natychmiastowe zgłoszenie się do specjalisty w przypadku nagłego, silnego bólu głowy, bólu związane z wysiłkiem fizycznym, kaszlem, aktywnością seksualną oraz wystąpienia dodatkowych niepokojących objawów, takich jak gorączka, bóle stawów, mięśni, zaburzenia świadomości, problemy z pamięcią, nasilające się nudności i wymioty rano. Zwiększone ryzyko stanowi pojawienie się bólów głowy po raz pierwszy po 50. roku życia oraz zmiana charakteru dolegliwości u osób, u których wcześniej występował ból głowy.

Na początku lekarz przeprowadzi szczegółowe wywiad, który pomoże w ustaleniu wstępnego rozpoznania. Będzie pytał o charakter bólu głowy, jego częstotliwość, czas trwania, miejsce i ewentualne objawy towarzyszące. Ważne jest również ustalenie dotychczasowego leczenia oraz jego skuteczności. Lekarz poprosi o ocenę nasilenia bólu oraz o informacje dotyczące potencjalnych czynników wyzwalających lub łagodzących ból.

Po zebraniu wywiadu lekarz przeprowadzi badanie pacjenta, w tym pomiar ciśnienia tętniczego i badanie neurologiczne. W zależności od charakteru bólu głowy, lekarz zleci odpowiednie badania laboratoryjne (np. morfologię krwi) oraz badania obrazowe (np. tomografię komputerową głowy). W razie konieczności, pacjent może zostać skierowany na dodatkowe badania neuroobrazowe lub nakłucie lędźwiowe z badaniem płynu mózgowo-rdzeniowego.

Leczenie bólu głowy zależy od jego pierwotnego powodu. W przypadku epizodycznych bólów głowy napięciowych, zwykle wystarczy skorzystać z dostępnego bez recepty preparatu przeciwbólowego. Należy jednak mieć na uwadze, że nadmierne stosowanie leków przeciwbólowych może prowadzić paradoksalnie do nasilenia bólu głowy związanego z nadużywaniem substancji leczniczych.

Ból głowy spowodowany nadmiernym stosowaniem leków pojawia się po używaniu doraźnych lub objawowych leków przeciwbólowych przez co najmniej 3 miesiące. Może wystąpić od 10 do 15 dni w miesiącu, w zależności od rodzaju leku. U osób cierpiących na pierwotne bóle głowy, takie jak migrena czy ból napięciowy, objawia się podczas regularnego stosowania leków i może przypominać wcześniejsze bóle, ale być znacznie silniejszy.

Ból głowy spowodowany nadmiernym stosowaniem leków jest powszechny i pociąga za sobą błędne koło - gdy ból głowy pojawia się po odstawieniu leków przeciwbólowych, pacjent zaczyna je brać w jeszcze większych ilościach. Ważne jest, aby zgłosić się do lekarza, ponieważ zwiększanie dawek leków może nie tylko być nieskuteczne, ale również prowadzić do niebezpiecznych skutków.