Hipokaliemia oznacza zbyt niskie stężenie potasu we krwi, czyli poniżej 3,5 mmol/l. Potas jest ważnym elektrolitem, niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, mięśni oraz serca. Jest głównie obecny wewnątrz komórek, zaledwie 2% jest w przestrzeni pozakomórkowej. Nerki są kluczowym organem regulującym stężenie potasu, który jest dostarczany z pokarmami i płynami.

Norma stężenia potasu we krwi wynosi 3,5–5,2 mmol/l, ale ta wartość może nieco się różnić w zależności od laboratorium. Hipokaliemia jest klasyfikowana na cztery stopnie: łagodna (3,1–3,5 mmol/l), umiarkowana (2,5–3,0 mmol/l) i ciężka (poniżej 2,5 mmol/l).

Hipokaliemia o łagodnym stopniu zazwyczaj nie powoduje żadnych symptomów.

Objawy zazwyczaj pojawiają się, gdy poziom potasu spada poniżej 3,1 mmol/l, a więc gdy hipokaliemia jest umiarkowana lub ciężka.

Typowymi wczesnymi objawami niedoboru potasu są: ogólne osłabienie, zaparcia, kurcze mięśni, oraz nieregularny rytm serca.

Objawy zależą od nasilenia hipokaliemii i tempa jej postępu. Szybko rozwijająca się hipokaliemia, nawet o umiarkowanym stopniu, może prowadzić do: groźnych zaburzeń rytmu serca, osłabienia siły mięśni, zaparć, zatrzymania moczu (na skutek osłabienia mięśni pęcherza moczowego), oraz zaburzeń neurologicznych – takich jak parestezje, nadpobudliwość nerwowa i apatia.

Objawy ciężkiej niedoboru potasu są na tyle poważne, że konieczne jest natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego.

Wystąpienie wczesnych objawów niedoboru potasu u osoby narażonej na to z powodu zażycia leków moczopędnych, biegunki lub wymiotów, stanowi sygnał do skonsultowania się z lekarzem pierwszego kontaktu lub udania się na SOR celem zbadania stężenia elektrolitów we krwi.

Nie należy samodzielnie sięgać po preparaty potasu, gdyż objawy mogą mieć inne przyczyny, a zbyt wysokie stężenie potasu może zaszkodzić.

Hipokaliemię można zdiagnozować poprzez pomiar stężenia potasu we krwi i ustalenie, że znajduje się ono poniżej normy.

W przypadku gdy nieznane są przyczyny hipokaliemii (np. diuretyki, biegunka, wymioty, anoreksja), konieczne jest przeprowadzenie odpowiednich badań, które pozwolą ustalić powód niskiego poziomu potasu.

Warto również zbadać poziom magnezu we krwi, ponieważ niedobór potasu często wiąże się z niedoborem magnezu.

Leczenie niedoboru potasu zawsze polega na uzupełnianiu braków tego składnika oraz na leczeniu przyczyny, która doprowadziła do niedoboru.

W przypadku łagodnego niedoboru potasu, gdy nie ma żadnych objawów, wystarczy spożywanie pokarmów bogatych w potas. Zazwyczaj konieczne jest przyjmowanie 50–100 mmol potasu dziennie, aby uzupełnić niedobór tego pierwiastka.

Bardzo dużo potasu zawierają takie produkty jak banany (ok. 10–12 mmol potasu w średniej wielkości bananie), pomidory (8–10 mmol potasu w 100 ml soku pomidorowego), ziemniaki, szpinak, pomarańcze, figi, awokado, marchew i mleko.

Lekarz może zalecić przyjmowanie suplementów potasu, czyli specjalnych preparatów przeznaczonych do leczenia niedoboru potasu lub zapobiegania hipokaliemii. Mogą to być tabletki lub płyny, które powinno się stosować zgodnie z zaleceniami lekarza.

Podczas leczenia należy regularnie kontrolować poziom potasu we krwi. Decyduje o tym lekarz, zarządzając badania kontrolne w określonych odstępach czasu.

Ciężki niedobór potasu jest leczony w szpitalu poprzez podanie go dożylnie i regularne monitorowanie jego stężenia we krwi.

Ważne jest także leczenie lub usunięcie przyczyny, która spowodowała niedobór potasu. Zazwyczaj obejmuje to zmianę terapii, jeśli niedobór potasu był spowodowany lekami, leczenie choroby prowadzącej do hipokaliemii (np. zaburzeń hormonalnych, chorób przewodu pokarmowego, chorób nerek) lub zwiększenie spożycia potasu w diecie, jeśli przyczyną była niedostateczna podaż tego pierwiastka.

Uzupełnienie niedoboru potasu prowadzi do całkowitego wyleczenia hipokaliemii.

Jeśli problem przyczynowy nadal istnieje (np. pacjent nadal przyjmuje leki moczopędne lub choroba nie została opanowana), konieczne jest regularne monitorowanie poziomu potasu we krwi zgodnie z zaleceniami lekarza, aby szybko wykryć niedobór potasu i rozpocząć jego uzupełnianie.

U pacjentów ze skłonnością do niedoboru potasu na skutek przyjmowania leków moczopędnych, konieczne jest zwiększenie spożycia potasu poprzez dieta lub suplementację. Zaleca się podaż dodatkowych 20-40 mmol potasu na dobę, szczególnie u osób przyjmujących duże dawki diuretyków. W przypadku mniejszego zapotrzebowania, 10-20 mmol na dobę, można sięgnąć po produkty bogate w potas. Natomiast, przy większej potrzebie potasu, tabletki z potasem o przedłużonym uwalnianiu są zalecane, zgodnie z zaleceniem lekarza. Konieczne jest monitorowanie regularne stężenia potasu we krwi, aby uniknąć niedoborów.

Inną metodą zapobiegania niedoborom potasu jest zmiana leczenia poprzez dodanie leku moczopędnego, który ogranicza wydalanie potasu z organizmu. W takim przypadku również należy regularnie kontrolować stężenie potasu we krwi, aby móc odpowiednio monitorować sytuację pacjenta.