Hipokaliemia oznacza niedobór potasu we krwi, czyli stężenie poniżej 3,5 mmol/l. Potas jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, mięśni i serca. Głównie znajduje się wewnątrz komórek, a jego poziom jest regulowany przez nerki.

Prawidłowe stężenie potasu w surowicy krwi wynosi 3,5–5,2 mmol/l. Hipokaliemia może być łagodna (3,1–3,5 mmol/l), umiarkowana (2,5–3,0 mmol/l) lub ciężka (poniżej 2,5 mmol/l).

Niedobór potasu może wynikać z utraty tego pierwiastka z moczem lub przewodem pokarmowym.

Może to być spowodowane stosowaniem leków moczopędnych, zaburzeniami hormonalnymi, chorobami nerek, wrodzonymi zaburzeniami czynności nerek, spożywaniem niektórych leków i toksyn, biegunką, nadmiernym użyciem środków przeczyszczających, wymiotami, przetokami jelitowymi, gruczolakami jelita grubego, obfitym poceniem się lub oparzeniami.

Niedobór potasu może również wynikać z długotrwałego niedoboru potasu z pokarmem, jak w przypadku osób przewlekle niedożywionych. Hipokaliemia jest często spotykanym zaburzeniem, szczególnie u osób stosujących leki moczopędne, takich jak pacjenci z niewydolnością serca lub nadciśnieniem tętniczym. Czasami wynik badania stężenia potasu może sugerować hipokaliemię z powodu błędów w przechowywaniu próbki krwi.

Objawy hipokaliemii są zazwyczaj brakujące w przypadku łagodnego niedoboru potasu.

Gdy stężenie potasu spada poniżej 3,1 mmol/l, czyli w przypadku umiarkowanej lub ciężkiej hipokaliemii, objawy zaczynają się pojawiać.

Typowe pierwsze symptomy niedoboru potasu to: ogólne osłabienie, zaparcie, kurcze mięśni, oraz nieregularne bicia serca.

Objawy hipokaliemii zależą od stopnia jej zaawansowania oraz szybkości rozwoju. Nawet umiarkowana hipokaliemia, jeśli rozwija się szybko, może prowadzić do groźnych zaburzeń rytmu serca, osłabienia mięśni, zaparć, zatrzymania moczu (na skutek osłabienia mięśni pęcherza moczowego), oraz różnorodnych zaburzeń neurologicznych takich jak parestezje, nadpobudliwość nerwowa oraz apatia.

Objawy silnego braku potasu są tak poważne, że należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe.

Wystąpienie wczesnych objawów niedoboru potasu u osoby, u której istnieje duże prawdopodobieństwo takiego niedoboru (na przykład ze względu na stosowanie leków moczopędnych, dolegliwości związane z biegunką lub wymioty), jest sygnałem do skonsultowania się z lekarzem rodzinnym lub udania się na SOR w celu sprawdzenia poziomu elektrolitów we krwi.

Nie powinno się samodzielnie przyjmować preparatów potasu, ponieważ objawy mogą być wynikiem innych różnych przyczyn, a poziom potasu w niektórych sytuacjach może być zbyt wysoki.

Hipokaliemia jest diagnozowana na podstawie pomiaru poziomu potasu we krwi i stwierdzenia, że jest on poniżej normy.

Jeśli przyczyna niskiego poziomu potasu nie jest znana (np. ze względu na diuretyki, biegunkę, wymioty, anoreksję), konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań w celu określenia przyczyny.

Warto także zbadać poziom magnezu we krwi, ponieważ niedobór potasu czasami może być skorelowany z niedoborem magnezu.

Leczenie niedoboru potasu w organizmie polega zawsze na uzupełnianiu brakującej ilości tego pierwiastka oraz leczeniu pierwotnej przyczyny, która spowodowała ten deficyt.

W przypadku łagodnej hipokaliemii, gdy nie ma objawów niedoboru potasu, zaleca się spożywanie pokarmów bogatych w potas. Zazwyczaj konieczne jest spożycie 50-100 mmol potasu dziennie, aby zrekompensować jego niewielki deficyt.

Bardzo dobrze zaopatrzone w potas są owoce jak banany (średniej wielkości banan zawiera 10-12 mmol potasu), pomidory (100 ml soku pomidorowego to 8-10 mmol potasu), ziemniaki, szpinak, pomarańcze, figi, awokado, marchew i mleko.

Kiedy indywidualna dieta nie wystarczy, lekarz może zalecić suplementy potasu - preparaty mające na celu leczenie lub zapobieganie hipokaliemii. Jest to lek i powinno się go stosować zgodnie z zaleceniami lekarza.

Podczas terapii hipokaliemii konieczne jest regularne monitorowanie stężenia potasu. Badania kontrolne zleca lekarz w określonych odstępach czasu.

Ciężką hipokaliemię leczy się w szpitalu, podawając potas dożylnie i często kontrolując jego stężenie we krwi.

Równie istotne jest leczenie lub usunięcie głównej przyczyny hipokaliemii. Zazwyczaj polega to na zmianie terapii, jeśli deficyt potasu był spowodowany przez leki, leczeniu choroby prowadzącej do niedoboru potasu (np. zaburzenia hormonalne, choroby przewodu pokarmowego, choroby nerek) lub zwiększeniu zawartości potasu w diecie, jeśli przyczyną było niewystarczające spożycie potasu.

Uzupełnienie niedoboru potasu prowadzi do całkowitego wyleczenia hipokaliemii.

Jeśli przyczyna hipokaliemii nadal występuje (np. pacjent nadal przyjmuje diuretyki lub nie kontrolowana jest choroba będąca przyczyną hipokaliemii), konieczne jest regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi, aby wczesnym wykryciem niedoboru potasu rozpocząć jego uzupełnianie.

Osoby z tendencją do niedoboru potasu podczas stosowania leków moczopędnych powinny regularnie zwiększać spożycie potasu (tzw. suplementacja). W przypadku osób przyjmujących duże dawki leków moczopędnych, konieczne może być dodatkowe spożycie około 20-40 mmol potasu dziennie, oprócz tego zawartego w normalnej diecie. Natomiast jeśli zapotrzebowanie jest niższe, np. 10-20 mmol dziennie, potas można dostarczyć poprzez regularne spożywanie produktów bogatych w potas (co zostało wcześniej wymienione). Gdy zapotrzebowanie na potas jest większe, zwykle konieczne jest sięgnięcie po tabletki z potasem o przedłużonym działaniu, które należy przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza. Należy regularnie kontrolować poziom potasu we krwi.

Inną metodą zapobiegania hipokaliemii jest modyfikacja terapii poprzez wprowadzenie leku moczopędnego, który zmniejsza wydalanie potasu z organizmu. W tej sytuacji również powinno się regularnie monitorować stężenie potasu we krwi.