Choroba dwubiegunowa, nazywana również zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym, cechuje się epizodami depresji, manii/hipomanii lub epizodami mieszanych, którymi przeplatają się okresy remisji. Jest to poważna choroba psychiatryczna, która często rozpoczyna się przed 35. rokiem życia i może prowadzić do negatywnych konsekwencji we wszystkich sferach życia.Choroba ta jest trudna do zdiagnozowania, dlatego kluczowe jest szybkie rozpoznanie i właściwe leczenie. Istnieje wiele podtypów tej choroby, różniących się przebiegiem i reakcją na leczenie.Ogólnie rzecz biorąc, epizody depresyjne są częstsze niż epizody manii lub hipomanii. Kluczowym czynnikiem wpływającym na rokowanie jest zgodność pacjenta z zaleceniami lekarskimi.Ważne jest odpowiednie leczenie i współpraca pacjenta z lekarzem w przypadku choroby dwubiegunowej, aby poprawić jej przebieg i rokowanie.

Określa się, że około 2% populacji cierpi na chorobę afektywną dwubiegunową typu I i II, a aż 6-11% osób dotkniętych jest któregokolwiek zaburzeniem związanym z tą chorobą. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni równie często chorują na chorobę afektywną dwubiegunową.

Podobnie jak opisano w artykule o depresji, lekarz psychiatra, diagnozujący pacjenta cierpiącego na chorobę afektywną dwubiegunową, odpowiadając na pytania pacjenta lub jego rodziny, wskazuje wiele czynników warunkujących i wpływających na przebieg tej choroby. Mówiąc o przyczynach, można odwołać się do modelu biopsychospołecznego, który uwzględnia różnorodne czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne, wpływające na rozwój i przebieg choroby.

W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej szczególną uwagę należy zwrócić na czynniki biologiczne, takie jak genetyczne uwarunkowania, zaburzenia neuroprzekaźników w mózgu czy współistniejące choroby somatyczne, na przykład niedoczynność tarczycy. Istotną rolę odgrywa także podłoże genetyczne choroby, które sugeruje zwiększone ryzyko zachorowania w rodzinach, gdzie rozpoznano tę chorobę u jednego lub obojga rodziców.

Należy unikać szukania winnego choroby, ponieważ główną przyczyną jej wystąpienia jest podłoże genetyczne, którego nie da się kontrolować. Badania genetyczne nad dziedziczeniem choroby afektywnej dwubiegunowej są obecnie prowadzone na całym świecie, co może przyczynić się do lepszej diagnozy i nowych metod leczenia. Podłoże genetyczne samo w sobie nie decyduje o rozwoju choroby, ale w połączeniu z innymi czynnikami (psychologicznymi, społecznymi, nadużywaniem substancji psychoaktywnych lub chorobami somatycznymi) zwiększa podatność na jej wystąpienie.

Czynniki psychologiczne, społeczne i środowiskowe mają istotny wpływ na początek i przebieg choroby. Stresujące wydarzenia życiowe, takie jak poważne choroby, utrata bliskiej osoby czy utrata pracy, mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia epizodu choroby. Z kolei pozytywne czynniki psychospołeczne, jak satysfakcjonujące relacje z bliskimi, mogą korzystnie wpłynąć na przebieg choroby. Wpływ na stabilność nastroju mają także odpowiedni rytm dnia i nocy, unikanie nadmiernego stresu i zachowanie umiaru w aktywności fizycznej.

1. Zawsze, kiedy pojawiają się objawy zaburzeń emocjonalnych lub zachowania, które martwią daną osobę lub jej bliskich, ważne jest skonsultowanie się z lekarzem psychiatrą.

2. Natychmiastowa interwencja jest konieczna w przypadku myśli samobójczych. Myśli te mogą występować w różnych epizodach, najczęściej podczas depresji lub epizodu mieszanego.

3. Wizyta u psychiatry jest zalecana nawet w przypadku łagodnych objawów hipomanii, które trwają krótko. To mogą być wczesne objawy rozwijającej się choroby afektywnej dwubiegunowej.

4. Jeśli zauważa się cykliczne zmiany nastroju u danej osoby, konieczna jest diagnostyka psychiatryczna.

5. Ze względu na trudności diagnostyczne choroby afektywnej dwubiegunowej, wstępne rozpoznanie innych specjalistów wymaga potwierdzenia przez psychiatrę.

Chorobę afektywną dwubiegunową stwierdza się, kiedy pojawiają się co najmniej 2 nawroty choroby, z których przynajmniej jeden to epizod manii (lub hipomanii) lub epizod mieszany. Może wystąpić jeden lub kilka epizodów manii (hipomanii) lub epizodów mieszanych, rozdzielonych epizodami depresji. Epizod mieszany obserwujemy, gdy pacjent jednocześnie przejawia objawy depresyjne i maniakalne/hipomaniakalne.

Diagnoza choroby afektywnej dwubiegunowej, szczególnie typu II, jest czasami wyzwaniem. Dlatego może ona pozostawać nierozpoznana przez długi czas lub być nieprawidłowo diagnozowana (głównie jako depresja nawracająca), co prowadzi do niewłaściwego leczenia. Choroba ta często jest diagnozowana u osób w wieku 20-30 lat, a u wielu chorych pierwszy epizod występuje nawet przed 20. rokiem życia.

Osoby z chorobą afektywną dwubiegunową mogą być początkowo leczone z powodu innej diagnozy (np. zaburzeń depresyjnych nawracających). Diagnoza pierwszego epizodu manii jest stosunkowo prostsza w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej typu I, ale w typie II wystąpienie epizodu hipomanii, zwłaszcza o łagodnym przebiegu, może być mniej jednoznaczne i wymaga dokładnej obserwacji. Osoby z łagodnymi zaburzeniami czasem bagatelizują swoje objawy i nie szukają pomocy profesjonalnej.

Epizody depresji w chorobie afektywnej dwubiegunowej zazwyczaj nie stanowią problemu diagnozy. Jednak ważne jest, aby lekarz psychiatra zwracał uwagę na objawy wyrównanej aktywności i nastroju po okresie manii lub hipomanii, które pacjent może interpretować jako rozpoczynającą się depresję. Niektórzy chorzy mogą tęsknić za okresami euforii i niechętnie podchodzić do leczenia stabilizującego.

W diagnostyce choroby afektywnej dwubiegunowej istotne jest również zwrócenie uwagi na współistniejące choroby i zaburzenia, jak np. zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania czy nadużywanie substancji psychoaktywnych. Kontrola stanu pacjenta jest istotna, zwłaszcza przy towarzyszących chorobach somatycznych, które mogą wpływać na stan psychiczny i pogorszyć prognostykę.

W przypadku nawrotów choroby afektywnej dwubiegunowej ważne jest monitorowanie myśli samobójczych u pacjenta. Próby samobójcze mogą się pojawić u 15-50% chorych, z czego około 15% kończy się samobójstwem.

Objawy przypominające epizod manii lub mieszany nie zawsze oznaczają obecność choroby afektywnej dwubiegunowej. Konieczny jest szczegółowy wywiad, aby wykluczyć inne zaburzenia, takie jak schizofrenia czy psychoza schizoafektywna. W diagnostyce przydatne są kwestionariusze do oceny zaburzeń nastroju, ale ostateczne rozpoznanie wymaga osobistego badania psychiatrycznego.

Współcześnie, w diagnostyce psychiatrycznej, uwaga zwracana jest na cechy dwubiegunowości, które mogą wskazywać na ryzyko rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej w przyszłości. Lekarz psychiatra powinien bacznie obserwować te cechy podczas wizyt diagnostycznych i kontrolnych, korzystając z kwestionariuszy do ich identyfikacji.