Choroba Hashimoto została nazwana od nazwiska japońskiego lekarza, który opisał ją w 1912 roku. Jest to przewlekłe zapalenie tarczycy spowodowane reakcją autoimmunologiczną. Układ odpornościowy atakuje własną tarczycę, co powoduje jej stopniowe niszczenie i zmniejsza produkcję hormonów. Choroba ta może występować w różnych grupach wiekowych, częściej u kobiet. Jest to także najczęstsza przyczyna niedoczynności tarczycy.

Niedoczynność tarczycy jest powszechnym problemem, szczególnie u kobiet i osób starszych. Choroba Hashimoto może wystąpić u osób w każdym wieku, także u dzieci, i często jest związana z innymi chorobami autoimmunologicznymi.

Choroba Hashimoto charakteryzuje się powolnym, często postępującym przebiegiem, rozpoczynającym od prawidłowej funkcji tarczycy, która może utrzymywać się przez wiele lat pomimo obecności wysokich poziomów przeciwciał przeciw tarczycy, aż do rozwoju niedoczynności tarczycy, która może być subkliniczna (bezobjawowa) lub jawna. Wyjątkowo, w niektórych przypadkach, może dojść do nagłego powiększenia i bolesności tarczycy, objawów ogólnego stanu zapalnego (zwiększone stężenie CRP, podwyższona OB, rzadko gorączka). Rzadziej w tym okresie mogą pojawić się objawy nadczynności tarczycy.

W przypadku choroby Hashimoto można zaobserwować:

• powiększenie tarczycy
• prawidłową objętość tarczycy
• zanik tarczycy, czyli stopniowe zmniejszanie jej objętości.

Choroba Hashimoto często współistnieje z chorobą Gravesa i Basedowa.

W przebiegu choroby Hashimoto dochodzi do spowolnienia przemian metabolicznych, co manifestuje się poprzez następujące objawy:

• przybranie na wadze
• osłabienie, zmęczenie i obniżona tolerancja wysiłku
• senność, ogólne spowolnienie
• trudności z koncentracją uwagi
• problemy z pamięcią
• uczucie zimna, częste marznięcie (zwłaszcza dłoni i stóp, nasilające się po południu i wieczorem), zaparcia.

U kobiet mogą pojawić się również: zaburzenia cyklu menstruacyjnego (skrócenie czasu trwania cyklu, obfite krwawienia, niepłodność, częste trudności z zajściem w ciążę), a u mężczyzn - spadek libido i czasami problemy z erekcją.

W badaniach laboratoryjnych można zauważyć podwyższone poziomy cholesterolu i niedokrwistość.

Ponadto występują objawy dotyczące poszczególnych układów.

Objawy związane z chorobą Hashimoto dotyczące skóry i twarzy mogą obejmować:

• suchą, zimną, bladą skórę o żółtawym zabarwieniu, z nadmiernym rogowaceniem naskórka, na przykład na łokciach
• obrzęk podskórny (tzw. obrzęk śluzowaty) – pogrubienie rysów twarzy, obrzęki powiek, rąk
• suche, łamliwe włosy, przerzedzenie owłosienia, czasem nawet wypadanie brwi.

Objawy związane z układem nerwowym obejmują:

• uszkodzenia nerwów, znane jako mononeuropatie, takie jak zespół cieśni nadgarstka
• parestezje, czyli nieprzyjemne uczucia, takie jak mrowienie, pieczenie, uczucie wbijania igieł, drętwienie, a czasami nawet osłabienie słuchu

Objawy psychiczne spowodowane chorobą Hashimoto obejmują:

• zmniejszoną zdolność koncentracji
• problemy z pamięcią
• depresję (lekką lub poważną)
• niestabilne emocje
• czasami symptomy choroby afektywnej dwubiegunowej lub psychozy paranoidalnej
• w ekstremalnych przypadkach otępienie i śpiączka (rzadko).

Objawy niedoczynności tarczycy rozwijają się stopniowo w ciągu lat, w miarę postępującego uszkodzenia gruczołu i zmniejszania produkcji hormonów. Mogą być łagodne lub bardzo nasilone, zależnie od czasu trwania niedoboru hormonów i stopnia niedoczynności. Im dłużej trwa niedoczynność tarczycy i im silniejsza jest, tym bardziej nasilone są objawy towarzyszące. Skutki ciężkiego niedoboru hormonów mogą prowadzić do powikłań, takich jak choroby serca, niepłodność, a w ekstremalnych przypadkach nawet śpiączka. Osoby z utajoną niedoczynnością tarczycy mogą nie mieć żadnych z wymienionych objawów, dlatego ważne jest regularne wykonywanie badań hormonalnych dla wczesnego wykrycia choroby.

Jeśli wystąpią objawy sugerujące niedoczynność tarczycy, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem rodzinnym, który po przeprowadzeniu badania (po zebraniu informacji oraz badaniu) podejmie decyzję o konieczności określenia poziomu TSH. Regularne oznaczanie stężeń TSH powinno być również wykonane u osób, u których w rodzinie wystąpiło Hashimoto lub inne choroby autoimmunologiczne. Identyfikacja niedoczynności tarczycy u kobiet planujących ciążę jest szczególnie istotna, ponieważ stan ten jest niekorzystny zarówno dla kobiety, jak i jej dziecka. Dlatego wielu ekspertów zaleca monitorowanie poziomu TSH u każdej kobiety, która planuje ciążę.

Kluczową rolę w rozwoju choroby odgrywają zaburzenia reakcji odpornościowej. U osób z genetyczną predyspozycją choroby autoimmunologiczne mogą być wywołane przez różne czynniki środowiskowe, takie jak zakażenia bakteryjne i wirusowe, palenie tytoniu, ekspozycja na substancje chemiczne (np. ftalany). Jednocześnie ograniczone narażenie na czynniki środowiskowe, takie jak życie w bardzo czystych warunkach, także wiąże się z wysoką częstością występowania chorób alergicznych i autoimmunologicznych, w tym choroby Hashimoto. Dieta także może mieć wpływ na przebieg naturalny choroby. Istnieje powiązanie między nadmiernym spożyciem jodu a większą (nawet 4-krotnie) częstością występowania choroby Hashimoto.

Potwierdzenie niedoczynności tarczycy wymaga przeprowadzenia odpowiednich badań hormonalnych. Pierwsze badanie, oceniające funkcjonowanie tarczycy (czyli oznaczenie poziomu TSH we krwi), może zostać zlecone przez lekarza rodzinnego. W przypadku nieprawidłowego wyniku (czyli przekroczenie górnej granicy normy), konieczne jest dodatkowe oznaczenie poziomu wolnej tyroksyny (FT4). Niedoczynność tarczycy jest jasno rozpoznawana wtedy, gdy podwyższonemu poziomowi TSH towarzyszy obniżony poziom FT4. Natomiast utajoną (subkliniczną) postać niedoczynności tarczycy stwierdza się, gdy podwyższonemu poziomowi TSH towarzyszy prawidłowy poziom FT4.

W przypadku postawienia diagnozy niedoczynności tarczycy, lekarz będzie próbował ustalić jej przyczynę.

Pomocne mogą okazać się:

• USG tarczycy – w przebiegu choroby Hashimoto obserwuje się zmniejszenie (lub zwiększenie) tarczycy i/lub zmniejszoną echogeniczność
• oznaczenie poziomu przeciwciał przeciwtarczycowych we krwi, zwłaszcza przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) lub tyreoglobulinie (anty-TG) – podwyższone poziom anty-TPO jest charakterystyczny dla choroby Hashimoto.

Czasami lekarz może również zdecydować się na skierowanie pacjenta na biopsję aspiracyjną tarczycy.

Niestety nie ma skutecznej metody leczenia przewlekłego zapalenia limfocytowego, które zahamowałoby proces niszczenia tarczycy, dlatego terapia choroby Hashimoto polega na leczeniu niedoczynności tarczycy, czyli na przyjmowaniu brakujących hormonów tarczycy. Lewotyroksyna produkowana syntetycznie jest identyczna jak hormon wytwarzany w tarczycy i ma takie samo działanie. W Polsce istnieje wiele preparatów lewotyroksyny, które mogą się nieznacznie różnić efektem działania, dlatego najlepiej przyjmować stale ten sam preparat. Regularne przyjmowanie brakujących hormonów tarczycy prowadzi do normalizacji stężenia TSH i powrotu do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Większość chorych można leczyć ambulatoryjnie. U osób z ciężką niedoczynnością tarczycy lub ze współistniejącymi poważnymi chorobami (np. chorobą serca) początkowo konieczne może być leczenie w szpitalu.

Lewotyroksynę należy przyjmować regularnie, najlepiej o tej samej porze, zwykle rano, koniecznie na czczo, około 30–60 minut przed posiłkiem. Lekarz ustala dawkę początkową leku indywidualnie w przypadku każdego pacjenta, w zależności od stopnia niedoczynności tarczycy i współistniejących chorób. Decyzję o leczeniu utajonej niedoczynności tarczycy podejmuje się indywidualnie w przypadku każdego chorego. Następnie lekarz przeprowadza kontrolne oznaczenie stężenia TSH i na podstawie jego wyniku modyfikuje dawkę leku. W dniu oznaczania stężenia TSH chory nie powinien przed badaniem przyjmować lewotyroksyny (lek należy przyjąć po pobraniu krwi). Początkowo konieczne mogą być częstsze kontrole TSH (co ok. 6–12 tyg.), natomiast po stabilnym wyrównaniu niedoczynności tarczycy kontrole TSH mogą być rzadsze (co 6–12 mies.). Należy poinformować lekarza prowadzącego o wszystkich innych przyjmowanych lekach, niektórych leków (np. preparatów żelaza) nie należy bowiem przyjmować razem z lewotyroksyną.

W przypadku pacjentów z chorobą Hashimoto i niedoczynnością tarczycy konieczne jest przewlekłe leczenie lewotyroksyną przez całe życie, które – choć nie daje całkowitego wyleczenia – przywraca zdrowie.

W przypadku rozwoju niedoczynności tarczycy u chorych z chorobą Hashimoto leczenie prowadzi się przez całe życie. U osób z rozpoznaną chorobą autoimmunologiczną większe jest również ryzyko zachorowania na inną chorobę autoimmunologiczną, dlatego u osób z chorobą Hashimoto konieczna może być okresowa obserwacja w kierunku innych chorób autoimmunologicznych (np. celiakii, niedoczynności kory nadnerczy).

Kobiety dotknięte przewlekłym zapaleniem tarczycy mogą bezpiecznie zajść w ciążę i urodzić zdrowe dziecko, pod warunkiem, że przestrzegają zaleceń lekarza dotyczących odpowiedniego przyjmowania lewotyroksyny w celu utrzymania optymalnego stężenia TSH we krwi.

Niedoleczona niedoczynność tarczycy w ciąży może prowadzić do różnych powikłań, takich jak nieprawidłowy rozwój układu nerwowego u dziecka, poronienie, poród przedwczesny, mała masa urodzeniowa, nadciśnienie tętnicze, stan przedrzucawkowy oraz krwotok poporodowy.

Kobiety z niedoczynnością tarczycy leczone lewotyroksyną, które planują ciążę, powinny regularnie kontrolować stężenie TSH przed zajściem w ciążę i dostosować dawkę leku, aby utrzymać stężenie TSH między dolną granicą wartości referencyjnych a 2,5 mIU/l.

W trakcie ciąży zapotrzebowanie na lewotyroksynę wzrasta, dlatego konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem po potwierdzeniu ciąży w celu dostosowania dawki leku o 20-30%.

Monitorowanie leczenia lewotyroksyną w ciąży jest kluczowe dla zapewnienia optymalnego stężenia hormonów tarczycy we krwi i uniknięcia niekorzystnych skutków dla płodu. Po porodzie konieczne jest również monitorowanie stężenia TSH i ewentualne dostosowanie dawki leku.

Kobiety w ciąży, szczególnie te z chorobą Hashimoto, powinny również rozważyć suplementację jodu zgodnie z zaleceniem lekarza.

Nie ma naukowych dowodów, które potwierdzałyby skuteczność wpływu diety na rozwój choroby Hashimoto. Brak również dowodów na skuteczność eliminacyjnych diet.

Choroby tarczycy, takie jak choroba Gravesa i Basedowa oraz choroba Hashimoto, mają podłoże genetyczne. Nie ma możliwości wpływania na dziedziczną skłonność do tych schorzeń. Osoby, których rodzina cierpi na autoimmunologiczne choroby tarczycy, powinny informować lekarzy o tym fakcie, aby uniknąć przyjmowania leków, które mogą zaostrzyć przebieg choroby. Regularne badania stężenia TSH są również zalecane, aby szybko zdiagnozować ewentualne problemy z tarczycą i uniknąć poważnych konsekwencji.