Mięśniaki macicy, zwane również włókniakami macicy, to łagodne zmiany nowotworowe składające się z komórek gładkich mięśni macicy (miometrium). Choć nie stanowią zagrożenia dla życia kobiety, mogą mieć wpływ na jakość życia oraz możliwość zajścia w ciążę. Mięśniaki mają zazwyczaj kulisty kształt i zbitej konsystencji. Ich wielkość może się różnić, od ziarna grochu do kilkunastocentymetrowych zmian, które mogą być większe niż samo macica. Większość przypadków występuje mnogo. Nie rozprzestrzeniają się na inne tkanki ani nie dają przerzutów. Mięśniaki mogą samodzielnie zwiększać lub zmniejszać swoje rozmiary w różnych etapach życia kobiety.

Pod względem lokalizacji, mięśniaki macicy można podzielić na trzy najczęstsze typy:

• mięśniaki podśluzówkowe - znajdujące się blisko błony śluzowej macicy (endometrium),
• mięśniaki śródścienne - umiejscowione w środkowej części ściany macicy,
• mięśniaki podsurowicówkowe - znajdujące się pod błoną surowicową na zewnątrz macicy.

Przyczyny powstawania mięśniaków macicy nie są dokładnie znane. Wiadomo, że niektóre z nich rozwijają się pod wpływem żeńskich hormonów płciowych, zwanych estrogenami. Do ryzyka ich powstania należą czynniki niezmienne, takie jak: rasa czarna, wiek okołomenopauzalny, czynniki genetyczne, wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki oraz późne wystąpienie ostatniej, a także historia mięśniaków w rodzinie. Czynnikami ryzyka modyfikowalnymi są zaś: otyłość, nadciśnienie tętnicze - szczególnie niekontrolowane, duża konsumpcja czerwonego mięsa, nadużywanie alkoholu i kofeiny. Stwierdzono, że ciąża przed 25. rokiem życia, wielorództwo oraz stosowanie antykoncepcji hormonalnej mogą chronić przed rozwojem mięśniaków.

Mięśniaki macicy są najczęstszymi nowotworami kobiecego narządu rozrodczego. Szacuje się, że dotyczą połowy do 60% kobiet. Zazwyczaj nie pojawiają się przed 20. rokiem życia, ale po 50. roku życia występują u około 70% kobiet. Jednak szybko rosnące mięśniaki, które wymagają szczególnej obserwacji i szybkiej diagnostyki, stanowią jedynie 1% wszystkich przypadków mięśniaków.

Nie wszystkie kobiety doświadczają symptomów mięśniaków - dotyczą one tylko około 40% kobiet, które je posiadają. Objawy i nasilenie dolegliwości zależą od lokalizacji oraz wielkości guza. Kobiety mogą nie odczuwać drobnych, chociaż licznych zmian przez całe życie.

Objawy mięśniaków - jeśli występują - są nieswoiste. Mogą obejmować nieregularne i obfite krwawienia z dróg rodnych, krwawienia międzymiesiączkowe. Przewlekłe dolegliwości tego rodzaju mogą prowadzić do niedokrwistości, czyli obniżenia stężenia hemoglobiny we krwi, co objawiać się może osłabieniem, bladością skóry, przyspieszoną akcją serca, omdleniami. Inne dolegliwości, związane bezpośrednio z wielkością i położeniem guza, to ból lub dyskomfort w okolicy podbrzusza, ucisk na pobliskie struktury - częstsze oddawanie moczu, parcie na mocz, trudności w defekacji oraz zaparcia. Niepłodność stanowi kolejny problem, z którym czasem borykają się kobiety z mięśniakami. Mogą one powodować niepłodność pierwszorzędną - gdy kobieta nigdy nie była w ciąży - lub wtórną - gdy problem pojawia się mimo zdolności kobiety do zajścia w ciążę. Mięśniaki mogą przyczyniać się do trudności w donoszeniu ciąży poprzez poronienia lub porody przedwczesne. Duże guzy mogą wpłynąć na położenie płodu oraz zwiększyć ryzyko urodzenia przez cesarskie cięcie, jednak większość mięśniaków nie ma istotnego wpływu na przebieg ciąży i porodu.

Jeśli wystąpią symptomy sugerujące obecność mięśniaków macicy, warto udać się do ginekologa celem ustalenia diagnozy, wykluczenia innych przyczyn oraz podjęcia odpowiedniego leczenia. W przypadku braku objawów zaleca się regularną obserwację. Nie bagatelizuj dolegliwości związanych z niedokrwistością, która może być efektem obfitych krwawień z dróg rodnych - w takiej sytuacji warto skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu do czasu wizyty u specjalisty.

Badanie ultrasonograficzne (USG) przezpochwowe jest głównym narzędziem diagnostycznym do wykrywania mięśniaków macicy. Dzięki niemu można zobaczyć większość guzów, zmierzyć ich wielkość i określić lokalizację. Mięśnie większych rozmiarów można wyczuć podczas dwuręcznego badania ginekologicznego na fotelu ginekologicznym, a mięśniaki rodzące się, które rzadko występują, można zobaczyć we wziernikach wprowadzonych do pochwy. Wstępna rozmowa lekarza z pacjentką i określenie czynników ryzyka mogą pomóc w prawidłowej diagnozie.

Jeśli istnieją wątpliwości co do diagnozy, wykonuje się dodatkowe badania. Jednym z nich jest histeroskopia, czyli procedura diagnostyczna przeprowadzana w znieczuleniu ogólnym, polegająca na wprowadzeniu małej kamery przez pochwę i kanał szyjki macicy do wnętrza macicy, co umożliwia dokładne obejrzenie jej środka. W niektórych przypadkach przeprowadza się szczegółowe badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny (MRI) i tomografia komputerowa (TK) miednicy.

Przy każdym guzie w macicy, który może sugerować mięśniaka, ważne jest wykluczenie innych zmian, takich jak polip endometrium, guz jajnika czy mięsak macicy.

Tylko mięśniaki powodujące dolegliwości, znacząco pogarszające jakość życia pacjentki, zasługują na interwencję. Wybór metody terapeutycznej zależy od wieku kobiety, jej pragnienia zachowania płodności oraz preferencji dotyczących zachowania macicy. Bezobjawowe zmiany podlegają jedynie regularnej obserwacji.

Farmacologiczne leczenie powinno być rozważane w celu łagodzenia objawów, choć nie prowadzi do całkowitego usunięcia mięśniaków. Często jest stosowane jako metoda przygotowawcza do interwencji operacyjnej, umożliwiając zmniejszenie wielkości guzów. Należy pamiętać, że niektóre leki mają ograniczenia czasowe i efekt ich stosowania może nie być trwały.

Najczęściej stosowanymi skutecznymi metodami, zwłaszcza gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi oczekiwanych rezultatów, są procedury operacyjne. W przypadku pacjentek w wieku rozrodczym, które planują ciążę, zwykle wybierana jest miomektomia. Można ją przeprowadzić laparoskopowo lub histeroskopowo, w zależności od lokalizacji i wielkości guzów. Inne niechirurgiczne podejście to embolizacja naczyń, która polega na zablokowaniu krwionośnych dostarczających guza, co prowadzi do jego zatrzymania wzrostu.

U kobiet po menopauzie lub tych, które nie planują ciąży, najczęściej wykonuje się histerektomię. Zazwyczaj wraz z macicą usuwane są również jajowody, a czasem szyjka macicy. Jajniki pozostawia się do pewnego wieku, aby korzystnie wpływać na zdrowie i samopoczucie pacjentki. Później, ze względu na brak korzyści z ich pozostawienia oraz ryzyko nowotworów, jajniki są usuwane wraz z narządem rodnym.

Aby całkowicie pozbyć się mięśniaków macicy, konieczne jest usunięcie samej macicy. Metody leczenia zmian mięśniakowych mogą nie zapewnić trwałego efektu, a usunięcie pojedynczego guza nie eliminuje obecności innych w obrębie narządu. Leczenie farmakologiczne ma na celu złagodzenie objawów lub przygotowanie do operacji, a nie zapewnienie kompletnego wyleczenia.

Zaleca się regularne kontrole z obserwacją za pomocą ultrasonografii przezpochwowego po zastosowaniu farmakologicznego lub zabiegowego leczenia mięśniaków macicy. Po usunięciu macicy, zwłaszcza przy pozostawieniu jajników, zaleca się coroczne wizyty kontrolne u ginekologa w celu wykonania ultrasonografii i monitorowania ewentualnych niepokojących zmian.