Zawroty głowy, zaburzenia równowagi i niestabilność są często zgłaszanymi problemami zdrowotnymi, występującymi u około 20-30% dorosłych i kilkunastu procent dzieci. Szczególnie powszechne są u kobiet i osób starszych. Zawroty głowy polegają na złudzeniu kręcenia się otoczenia lub własnego ciała, często towarzyszą im nudności i wymioty.

Układ równowagi składa się z kilku narządów zmysłów, obejmujących układ błędnikowy, narząd wzroku i zmysł czucia głębokiego. Informacje z tych narządów docierają do ośrodkowego układu nerwowego, który następnie wysyła impulsy do mięśni okoruchowych i szkieletowych, zapewniając stabilność wzroku i równowagę w różnych pozycjach ciała.

Zawroty głowy można podzielić na klasyczne (układowe) i nieukładowe. Klasyczne zawroty to złudzenia ruchu otoczenia w stosunku do ciała, zwykle towarzyszą im nudności, wymioty i chwiejny chód. Z kolei nieukładowe zawroty objawiają się niestabilnością, niepewnością chodu i obawą przed upadkiem.

Zawroty głowy mogą być wynikiem złożonych zaburzeń układu błędnikowego, obejmującego część obwodową i ośrodkową. Oprócz tego, uczucie zawrotów może towarzyszyć zasłabnięciu, mroczkom przed oczami, "dzwonieniu" w uszach i bladości skóry. Ponadto niestabilność i niepewność mogą wystąpić wraz z osłabieniem ostrości wzroku, uszkodzeniami układu ruchowego i czucia głębokiego.

W zależności od lokalizacji przyczyny, można rozróżnić zawroty głowy ośrodkowe i obwodowe.

Zawroty głowy obwodowe to te, których przyczyną jest problem obwodowy, czyli poza centralnym układem nerwowym (mózg i rdzeń kręgowy). Do nich należą: urazy ucha wewnętrznego (złamanie piramidy kości skroniowej, przetoka błędnika, wstrząśnienie błędnika), zapalenie błędnika, zapalenie nerwu VIII, nowotwór w uchu wewnętrznym, niedokrwienie błędnika, choroba Ménière’a, otoskleroza błędnika, choroba lokomocyjna i łagodne położeniowe zawroty głowy.

Zawroty głowy ośrodkowe to te, których przyczyna leży w centralnym układzie nerwowym. Do nich zalicza się: udar pnia mózgu i móżdżku, guz kąta mostowo-móżdżkowego, stwardnienie rozsiane, migrenę, napad padaczkowy.

Niektóre zawroty głowy, uznawane za fizjologiczne, nie powinny wzbudzać zaniepokojenia. Są to uczucia zawrotu głowy spowodowane ruchem: poczucie ruchu podczas poruszania się oraz poczucie ruchu po zatrzymaniu się, a także zawroty wysokości. Badania epidemiologiczne wykazały, że najczęstszą (50%) przyczyną zawrotów głowy są zaburzenia ucha wewnętrznego, natomiast w 5% zaburzenia neurologiczne, w 5% niedociśnienie tętnicze i skutki uboczne leków. 15% przypadków to zaburzenia psychologiczne, a w 25% pacjentów przyczyny zawrotów głowy pozostają nieznane. Jedynie kilka procent przyczyn zawrotów głowy i zaburzeń równowagi stanowi realne zagrożenie dla zdrowia i życia. Poniżej przedstawiono najczęstsze przyczyny tych dolegliwości.

Zawroty głowy, które objawiają się uczuciem chwiania się lub zapadania, nietrwałą postawą i niepewnym chodem, te które stopniowo pojawiają się i mają niewielkie nasilenie, trwają krótko i mogą prowadzić do upadków, od dłuższego czasu (miesiące, lata), a ruchy głowy nie mają na nie wpływu są zwykle zawrotami ośrodkowymi. Nie rzadko mogą towarzyszyć im zaburzenia widzenia (mroczki), ból głowy, czasem zaburzenia świadomości, drgawki, niedowłady kończyn lub nerwów czaszkowych.

Najczęstszym typem ośrodkowych zawrotów głowy są zawroty głowy towarzyszące migrenie. Tego typu zawroty głowy występują u około 1 pacjentów cierpiących na zawroty głowy. Obwodowe zawroty głowy to najczęstszy rodzaj zawrotów głowy. Pacjent odczuwa ruch kołowy, zaczynają się nagle, są intensywne, zwłaszcza na początku, stopniowo słabną, trwają od kilkudziesięciu minut do kilku godzin, a ruchy głowy je pogłębiają. Mogą towarzyszyć im zaburzenia słuchu (niedosłuch, głuchota, szum w uchu, uczucie pełności w uchu), bardzo rzadko ból głowy. Najczęstszą przyczyną obwodowych zawrotów głowy są tzw. łagodne położeniowe zawroty głowy.

Objawy łagodnych zawrotów głowy położeniowych pojawiają się wtedy, gdy luźne kamyczki w uchu (tzw. otolity) przemieszczają się. Są one najczęstsze między 50. a 70. rokiem życia i mogą być spowodowane urazem głowy u osób młodszych. Objawiają się uczuciem wirowego ruchu, który nasila się przy zmianie pozycji głowy (np. wstawanie, kręcenie głową) oraz mogą towarzyszyć im nudności, wymioty, nadmierne pocenie się i oczopląs. Ataki są napadowe. Leczenie polega na specjalnych manewrach, których celem jest przesunięcie kamyczków błędnikowych w odpowiednie miejsce.

Fizjologiczne uczucie zawrotu głowy nie powinno powodować niepokoju. Natomiast należy zaniepokoić się, gdy zawroty głowy pojawiają się po raz pierwszy i nie można ich wyjaśnić zewnętrznym czynnikiem.

Konieczne jest szybkie zbadanie sytuacji, gdy występują inne towarzyszące objawy, takie jak ból głowy, osłabienie kończyn czy zaburzenia czucia, np. drętwienie jednej strony ciała.

Przyczyny uczucia zawrotu głowy są różnorodne i dlatego ważne jest dokładne zrozumienie symptomów i ich częstotliwości. Należy obserwować czas trwania zawrotów, obecność szumów w uszach, nudności i wymioty. Istotne jest także ocenienie okoliczności wystąpienia zawrotów, czy są związane z ruchem czy spoczynkiem. Analiza leków przyjmowanych przez pacjenta może pomóc w zidentyfikowaniu potencjalnych przyczyn.

Badanie fizykalne oraz odpowiednie badania diagnostyczne są kluczowe dla ustalenia diagnozy i leczenia. Leczenie zawrotów głowy ma na celu złagodzenie objawów, identyfikację przyczyny oraz rehabilitację układu przedsionkowego.