Hiperkaliemia to sytuacja, gdy stężenie potasu we krwi przekracza prawidłowe wartości, czyli 5,5 mmol/l. Potas jest kluczowym elektrolitem, niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, mięśni oraz serca. Większość potasu znajduje się wewnątrz komórek, a tylko niewielka ilość jest w płynach tkankowych i krwi. Nerki pełnią istotną rolę w regulowaniu stężenia potasu. Ten pierwiastek jest dostarczany do organizmu z pokarmem i płynami.

Prawidłowe stężenie potasu we krwi wynosi od 3,5 do 5,5 mmol/l. W niektórych laboratoriach normy mogą się nieco różnić.

• Hiperkaliemia występuje przy stężeniu potasu powyżej 5,5 mmol/l.
• Łagodna hiperkaliemia to stężenie potasu od 5,6 do 6,5 mmol/l.
• Umiarkowana hiperkaliemia to przedział od 6,6 do 7,5 mmol/l.
• Ciężka hiperkaliemia to stężenie potasu powyżej 7,5 mmol/l.

1. Niedostateczne usuwanie potasu przez nerki z moczem, co może być spowodowane ostrym uszkodzeniem nerek (ostrą niewydolnością nerek), zaawansowaną przewlekłą chorobą nerek, w której funkcja nerek jest istotnie zmniejszona (eGFR <15 ml/min/1,73 m²), niedoczynnością nadnerczy (brak aldosteronu) lub stosowaniem leków, które zmniejszają usuwanie potasu przez nerki. Leki o takim działaniu to: inhibitory konwertazy angiotensyny, blokery receptora angiotensyny, diuretyki oszczędzające potas, niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki immunosupresyjne oraz leki przeciwdrobnoustrojowe, a także heparyna, digoksyna. Stosowanie tych leków jest szczególnie niebezpieczne u osób z niewydolnością nerek ostrą lub przewlekłą.
2. Zbyt duże spożycie potasu w postaci suplementów potasu, czyli leków podawanych w celu uzupełniania niedoborów potasu w organizmie lub z pokarmami bogatymi w potas. Hiperkaliemia może wtedy wystąpić tylko u osób z ciężką niewydolnością nerek lub w przypadku jednoczesnego przyjmowania leków, które hamują usuwanie potasu z moczem.
3. Uwolnienie dużej ilości potasu z komórek na skutek: rozpadu guza nowotworowego lub komórek białaczkowych, hemolizy, kwasicy cukrzycowej z niedoboru insuliny, kwasicy metabolicznej.

Zdarza się również, że wynik badania laboratoryjnego wskazujący na zbyt wysokie stężenie potasu jest błędny. Przyczyny mogą być różne, np. utrzymanie zaciśniętej stazy podczas pobierania próbki krwi, problemy z pobraniem próbki krwi, hemoliza próbki krwi po pobraniu lub duża liczba leukocytów lub płytek krwi u pacjenta.

Hiperkaliemia jest częstym zaburzeniem. Najczęściej występuje u osób z ciężką ostrą lub przewlekłą niewydolnością nerek oraz u chorych na cukrzycę lub z niewydolnością serca i przyjmujących leki hamujące usuwanie potasu z moczem.

Delikatna nadmiar potasu zazwyczaj nie powoduje żadnych symptomów.

Jeśli poziom potasu wzrasta powoli, nawet ciężka nadmiar potasu może występować bez zauważalnych symptomów lub dolegliwości. Objawy są częstsze, gdy poziom potasu szybko rośnie.

Najczęściej raportowane wczesne objawy nadmiaru potasu to:

• ogólne zmęczenie,
• osłabienie mięśni (często pierwszym symptomem są trudności z pokonywaniem schodów lub wstawaniem z pozycji siedzącej), a nawet paraliż mięśni (szczególnie dolnych kończyn),
• duszność,
• szybkie zmęczenie się spowodowane osłabieniem mięśni oddechowych,
• wolne tętno (bradykardia).

Pacjent może także doświadczać zaburzeń czucia (takich jak parestezje, czyli nieprzyjemne uczucia w postaci mrowienia, drętwienia, pieczenia) oraz być zdezorientowany. Ciężka nadmiar potasu, zwłaszcza gdy poziom potasu we krwi szybko rośnie, może prowadzić do zatrzymania pracy serca i nagłej śmierci.

Objawy ciężkiej nadmiaru potasu są tak poważne, że konieczne jest natychmiastowe wezwanie pomocy medycznej.

W przypadku pojawienia się wczesnych objawów nadmiaru potasu u osoby, u której istnieje podejrzenie hiperkaliemii (np. z powodu przyjmowania leków zwiększających stężenie potasu, cierpiącej na niewydolność nerek), należy natychmiast skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub udać się na SOR w celu przebadania stężenia elektrolitów we krwi.

Objawy wskazujące na łagodny nadmiar potasu u dotychczas zdrowej osoby są mało charakterystyczne. W przypadku wystąpienia takich objawów należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym.

Hiperkaliemia jest diagnozowana na podstawie pomiaru poziomu potasu we krwi i stwierdzenia jego przekroczenia normy.

W przypadku niespodziewanej hiperkaliemii, lekarz zaleca natychmiastowe powtórzenie badania, aby wykluczyć potencjalne wyniki fałszywie dodatnie.

Dodatkowe badania, które są zazwyczaj wykonywane po stwierdzeniu hiperkaliemii, to EKG i pomiar stężenia kreatyniny we krwi w celu oceny funkcji nerek.

Zmiany w EKG mogą być zauważalne przy zwiększonym stężeniu potasu, co wskazuje na ryzyko poważnych zaburzeń pracy serca.

Po diagnozie hiperkaliemii lekarz identyfikuje jej przyczyny, analizując przyjmowane leki, obecne choroby oraz stan nerek. Ocena dotyczy również ryzyka dla pacjenta i konieczności natychmiastowego leczenia szpitalnego.

Podczas leczenia hiperkaliemii należy wyeliminować przyczynę zwiększonego stężenia potasu we krwi oraz usunąć nadmiar potasu z organizmu, szczególnie jeśli stan ten zagraża zdrowiu lub życiu pacjenta.

W łagodniejszych przypadkach hiperkaliemii, gdy pacjent jest bezobjawowy i nie ma zmian w EKG, lekarz zazwyczaj zaleca zmianę leków lub dawek, unikanie produktów bogatych w potas i regularną kontrolę elektrolitów. W niektórych przypadkach może również przepisać leki moczopędne, aby przyspieszyć wydalanie potasu.

Jeśli hiperkaliemia jest poważna lub stanowi zagrożenie, pacjent wymaga hospitalizacji, gdzie można podjąć szybkie kroki mające na celu obniżenie stężenia potasu we krwi. Metody te mogą obejmować dożylne podanie glukozy i insuliny, żywice jonowymienne, nebulizację salbutamolu, wapń dożylne oraz leki moczopędne. W skrajnych przypadkach konieczna może być dializa.

W trakcie leczenia należy regularnie kontrolować stężenie potasu we krwi i zapewnić leczenie przyczynowe hiperkaliemii. Ograniczenie spożycia potasu jest kluczowe, podobnie jak unikanie leków i płynów zawierających ten pierwiastek.

Ostateczne wyleczenie hiperkaliemii jest możliwe po usunięciu przyczyny stanu oraz nadmiaru potasu z organizmu.

W przypadku, gdy przyczyna hiperkaliemii nie może zostać wyeliminowana, konieczne jest regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi, aby w odpowiednim momencie zareagować na ewentualne wzrosty i zapobiec powikłaniom.

Osoby narażone na ryzyko wystąpienia hiperkaliemii powinny regularnie monitorować poziom potasu we krwi. Częstotliwość tych kontroli jest ustalana przez lekarza opiekującego się pacjentem, zazwyczaj przez lekarza rodzinnego.

Większość przypadków hiperkaliemii wynika z przyjmowania leków zwiększających stężenie potasu we krwi. Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania hiperkaliemii jest ostrożne stosowanie tych leków u pacjentów z chorobą nerek, cukrzycą lub niewydolnością serca. Najczęściej nie zaleca się jednoczesnego stosowania więcej niż jednego z tych leków, ponieważ ryzyko hiperkaliemii w takich sytuacjach jest większe. W przypadku konieczności takiej terapii, konieczne jest monitorowanie stężenia potasu we krwi.

Nie należy samodzielnie przyjmować suplementów potasu, gdy się przyjmuje leki na niewydolność serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę lub gdy występuje choroba nerek. To samo dotyczy niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Jeśli skłonność do hiperkaliemii utrzymuje się, na przykład z powodu przyjmowanych leków lub przewlekłej choroby, skutecznym rozwiązaniem może być dodanie leku moczopędnego, który zwiększa wydalanie potasu z moczem (np. furosemid). W takim przypadku konieczne jest również regularne kontrolowanie stężenia potasu we krwi.