Objaw Raynauda polega na zmianach koloru skóry palców rąk i/lub stóp pod wpływem zimna, które obejmują zblednięcie, zasinienie i zaczerwienienie. Ten objaw wynika z reakcji małych tętniczek na zimno i został opisany przez Maurice Raynaud w XIX wieku.

Dawniej nazywano to chorobą Raynauda, ale obecnie rozróżnia się pierwotną i wtórną postać objawu w zależności od obecności innych chorób u pacjenta. Postać wtórna występuje w związku z innymi schorzeniami, podczas gdy postać pierwotna występuje bez towarzyszenia innych chorób, mimo diagnostyki.

Choroby, które mogą powodować objaw Raynauda lub nasilać jego objawy, to choroby autoimmunologiczne (np. toczeń układowy lub twardzina układowa), choroby hematologiczne, choroby tarczycy, choroby kręgosłupa szyjnego, zatrucia substancjami chemicznymi i lekami oraz ekspozycja na wibrację.

Jeśli wystąpi objaw Raynauda, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem pierwszego kontaktu. Często wystarczy wizyta u specjalisty do badań diagnostycznych. Objawy Raynauda, zwłaszcza u młodych kobiet, nie powinny być bagatelizowane. Warto zareagować na sygnały takie jak trudno gojące się rany na palcach oraz pojawienie się objawów po 30. roku życia.

U pacjenta, który zgłosi się do lekarza z objawem Raynauda, w pierwszej kolejności przeprowadza się badanie kapilaroskopowe, czyli ocenę drobnych naczyń krwionośnych. W trakcie badania pod mikroskopem analizuje się kapilary wału paznokciowego - na styku skóry i płytki paznokciowej. Sprawdza się ilość, kształt naczyń oraz przepływ krwi. Istotne jest, aby przed badaniem usunąć lakier z paznokci oraz przez przynajmniej tydzień unikać manikiuru usuwającego "skórki" z paznokci.

Na podstawie wywiadu lekarskiego, obecności innych objawów chorób (np. sztywność stawów, podwyższona temperatura ciała, bóle kręgosłupa) oraz wyników badania kapilaroskopowego można przewidzieć, czy konieczna jest dalsza diagnostyka. W przypadku niepokojących objawów lub nieprawidłowego obrazu w mikroskopie, lekarz będzie kontynuował diagnostykę, szukając chorób, które mogą być przyczyną objawu Raynauda.

Lekarz zleci badanie krwi, aby ocenić morfologię krwi, wskaźniki zapalenia (CRP, OB) oraz przeciwciała przeciwjądrowe (ANA) oraz kontrolę stężeń hormonów tarczycy. Jeśli wystąpią nieprawidłowości wskazujące na chorobę jako przyczynę objawu Raynauda, lekarz będzie kontynuował diagnostykę. W przypadku braku jednoznacznej przyczyny objawu, lekarz postawi diagnozę pierwotnej postaci objawu Raynauda, czyli takiej, która nie wynika z innych chorób, ale może być związana z wrodzoną skłonnością do nadmiernej reakcji naczyń na zimno.

Raunauda objaw nie ma specyficznego sposobu leczenia. Ważne jest unikanie czynników, które mogą prowokować napady, takich jak zimno czy stres. Należy także unikać aktywności zawodowych i rekreacyjnych, które mogą nasilać objawy, np. praca w niskich temperaturach lub praca z narzędziami wywołującymi wibracje.

Objawowo można stosować maści rozgrzewające oraz czasami leki rozszerzające naczynia krwionośne (takie same jak w leczeniu nadciśnienia).

W przypadku wtórnej postaci objawu Raynauda, poprawę przynosi odpowiednie leczenie choroby leżącej u podstaw objawów.

Objaw Raynauda może pojawić się na nietypowych obszarach ciała, takich jak uszy, nos, czy nawet brodawki sutkowe, co może być szczególnie uciążliwe, na przykład podczas aktywności fizycznej, zwłaszcza podczas pływania, a także w trakcie ciąży i karmienia piersią. Objaw na brodawkach sutkowych może pojawić się dopiero podczas ciąży lub karmienia piersią u osób, u których wcześniej objaw ten był ograniczony do stóp i rąk, co jest związane z większym stężeniem hormonów, a zwłaszcza estrogenów w okresie ciąży i karmienia.

Karmienie piersią może stanowić wyzwanie dla matek cierpiących na chorobę Raynauda - nawet niewielkie zmiany temperatury zanim uda się przystawić dziecko do piersi, wilgotne biustonosze czy wkładki laktacyjne, a nawet karmienie piersią w nocy po wyjęciu ich spod ciepłej kołdry, mogą wywoływać napad Raynauda.

W przypadku kobiet z objawem Raynauda na sutku ważne jest, aby przed rozpoczęciem karmienia dobrze ogrzać pierś. Jeśli mimo to występują bóle i zmiany w kolorze skóry, pomocnym rozwiązaniem może być czasowe odciąganie pokarmu.

Należy również unikać wysuszania piersi na zewnątrz. Po odstawieniu dziecka zaleca się zabezpieczenie piersi odpowiednim kremem z lanoliną lub oliwką - dobrze jest, aby były one ciepłe, nigdy nie należy stosować zimnych maści - a następnie dokładnie okryć.

Ważne jest, aby nosić odpowiednie ubranie - suche biustonosze, ciepłe wkładki laktacyjne, które należy wymieniać natychmiast po podwilżeniu.

Przed zastosowaniem podgrzewaczy do piersi warto skonsultować się z doradcą laktacyjnym, ponieważ nadmierne ogrzewanie może spowodować nadmierną produkcję mleka.

Objaw Raynauda zazwyczaj utrzymuje się przez całe życie i może zmieniać swoje nasilenie, zależne na przykład od stresu czy temperatury otoczenia – łagodne zimy zazwyczaj dają mniejsze dolegliwości.

Do objawu Raynauda pierwotnego zaleca się unikanie stresu, oziębienia oraz dbanie o prawidłową postawę ciała, gdyż pogarszające się zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego mogą przyczynić się do nasilenia objawów.

Wskazane jest noszenie rękawiczek (nawet w ciepłe dni) oraz ciepłego obuwia. Stosuje się również wkładki rozgrzewające do rękawic.

Przebieg objawu Raynauda wtórnego uzależniony jest od choroby podstawowej, czasami mogą pojawić się na palcach niegojące się rany spowodowane trwałym niedokrwieniem. W niektórych rzadkich przypadkach, gdy objawy są szczególnie dokuczliwe i towarzyszy im silna potliwość rąk, stosuje się zabieg chirurgicznego przecięcia nerwów współczulnych w klatce piersiowej, czyli sympatektomię. W sytuacjach bardzo uciążliwych próbuje się podawania toksyny botulinowej w postaci iniekcji do ręki, jednak należy to wykonać ostrożnie pod nadzorem doświadczonego specjalisty, gdyż mogą wystąpić powikłania takie jak osłabienie siły rąk.