Syncytialny wirus oddechowy, znany jako RSV, jest wirusem wywołującym zakażenia dróg oddechowych u ludzi. Nazwa wzięła się stąd, że wirus namnaża się w sposób specyficzny w komórkach układu oddechowego, tworząc duże struktury zwane syncytiami.

Zakażenia RSV występują sezonowo, zazwyczaj od jesieni do wiosny. Największy odsetek zachorowań obserwuje się w styczniu i lutym, choć ostatnio sezon zakażeń zaczyna się wcześniej. Przenoszenie wirusa odbywa się głównie drogą kropelkową, ale może również nastąpić poprzez kontakt z zakażoną powierzchnią. Osoba z infekcją RSV może zarażać średnio 3 osoby w swoim otoczeniu. Okres wylęgania wirusa wynosi od 2 do 8 dni, zwykle 4–6 dni, a przebycie zakażenia nie zapewnia trwałej odporności.

Według Światowej Organizacji Zdrowia RSV odpowiada za ponad 60% zakażeń dróg oddechowych u niemowląt i małych dzieci na całym świecie. W Polsce od 24.02.2023 roku obowiązuje rejestracja przypadków zakażeń RSV. Do 31.03.2023 zarejestrowano 1039 przypadków, z czego 560 dotyczyło dzieci do lat 2. Zapadalność w tej grupie wyniosła 85,03 na 100 000.

U większości dzieci starszych i osób dorosłych zakażonych wirusem RSV pojawiają się objawy zakażenia górnych dróg oddechowych, takie jak katar, kaszel, stan zapalny gardła, gorączka i utrata apetytu. Choroba zazwyczaj ustępuje sama. Natomiast u niemowląt, w tym także przedwcześnie urodzonych, zakażenie RSV jest częstą przyczyną hospitalizacji.

Każde niemowlę może wymagać hospitalizacji już po pierwszym zakażeniu wirusem RSV. Trudno przewidzieć, które niemowlę zachoruje ciężko i będzie wymagało hospitalizacji. Wirus RS jest szczególnie niebezpieczny dla niemowląt z niedojrzałym układem oddechowym, ponieważ powoduje zapalenie płuc i uszkadza rzęski w drogach oddechowych, co prowadzi do problemów z oddychaniem.

Nie istnieje leczenie przyczynowe zakażenia wirusem RSV. Konieczne jest stosowanie postępowania objawowego. Dziecko z łagodnym przebiegiem zakażenia powinno pozostać w domu i być utrzymywane w chłodnym pomieszczeniu. Wskazane jest też regularne oczyszczanie nosa, co ułatwia oddychanie, oraz regularne nawadnianie pacjenta.

Konieczna jest dokładna obserwacja zachowania dziecka. Jeśli pojawią się trudności z oddychaniem, nieregularny oddech, trudności w karmieniu, konieczna jest ponowna konsultacja lekarska. W przypadku nasilenia objawów zapalenia oskrzelików lub zapalenia płuc, konieczna jest hospitalizacja i stosowanie leczenia objawowego, w tym tlenoterapii i karmienia przez zgłębnik żołądkowy. Inhalacje z 3% roztworu NaCl mogą także okazać się pomocne.

W przypadku potwierdzenia dodatkowego zakażenia bakteryjnego konieczne jest zastosowanie antybiotykoterapii i odpowiednie nawodnienie. Nie zaleca się inhalacji glikokortykosteroidów ani ich podawania dożylnego. W niektórych przypadkach stosuje się leki rozkurczające oskrzela. W sytuacji niewydolności oddechowej konieczne może okazać się założenie rurki intubacyjnej i zastosowanie wentylacji mechanicznej.

U niemowląt i dzieci do 2. roku życia najczęstszą postacią tego zakażenia jest zapalenie oskrzelików. Choroba jest spowodowana ostrym stanem zapalnym nabłonka dolnych, drobnych dróg oddechowych (oskrzelików) z ich obrzękiem i martwicą. Towarzyszy temu zwiększona produkcja śluzu i skurcz oskrzeli. Powstają nacieki zapalne w miąższu płucnym i okolicy okołooskrzelowej. Złuszczony nabłonek i duża ilość śluzu powodują upośledzenie drożności oskrzelików. Czynnikami ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia RSV są:

• wcześniactwo
• wiek niemowlęcy (<12. mż.), szczególnie dzieci w pierwszych 6 miesiącach życia
• przewlekłe choroby płuc
• wrodzone wady serca istotne hemodynamicznie, czyli najcięższe
• choroby nerwowo-mięśniowe
• niedobory odporności
• wystąpienie bezdechu (może zaistnieć konieczność leczenia na OIT z wentylacją mechaniczną.

W powyższych grupach może dojść do zapalenia oskrzelików o ciężkim przebiegu z nasiloną dusznością, niedotlenieniem, problemami z karmieniem, odwodnieniem. Mogą pojawić się bezdechy. Rodzice mogą zauważyć trudności w oddychaniu, wciąganie międzyżebrzy, usłyszeć świszczący oddech i postękiwanie.

Ostra fazа choroby związana z zapaleniem oskrzelików jest uznawana za wczesne powikłanie zakażenia wirusem RSV. O ciężkim przebiegu świadczy narastająca senność i znaczny wysiłek oddechowy (duszność). Jeśli liczba oddechów przekracza 70 na minutę, pojawia się sinica. Te objawy są jednoznacznym sygnałem do hospitalizacji. Po przebyciu zakażenia u niektórych dzieci rozwija się nadreaktywność oskrzeli, co prowadzi do nawracających epizodów świszczącego oddechu. Śmiertelność związana z zapaleniem oskrzelików u hospitalizowanych dzieci wynosi około 1%. Dotyczy to przede wszystkim dzieci z niedorozwojem układu oddechowego, takim jak dysplazja oskrzelowo-płucna czy ciężkie wady serca.

W zwalczaniu chorób zakaźnych najlepszą bronią są szczepienia ochronne. Działania są podejmowane w celu opracowania skutecznej i bezpiecznej szczepionki przeciwko RSV, jednak żaden preparat nie został jeszcze zarejestrowany do powszechnego użytku.

Dzieci z grupy zwiększonego ryzyka ciężkiego zakażenia RSV mogą być poddane profilaktyce bierniej za pomocą gotowych przeciwciał, takich jak paliwizumab (handlowa nazwa Synagis). W Polsce od 2008 roku neonatolodzy prowadzą program profilaktyki ciężkich zakażeń RSV u dzieci z grupy ryzyka, który został rozszerzony w 2023 roku. Program obejmuje dzieci:

• urodzone przed 28 tygodniem ciąży, które nie ukończyły 1. roku życia,
• u których rozpoznano dysplazję oskrzelowo-płucną przed ukończeniem 2. roku życia,
• z hemodynamicznie istotną wadą serca, m.in. z niewydolnością serca, nadciśnieniem płucnym lub siniczymi wadami serca,
• które nie ukończyły 6. miesiąca życia i spełniają określone kryteria dotyczące wieku ciążowego i masy urodzeniowej.

Przeciwciała podaje się domięśniowo raz na miesiąc przez cały okres ryzyka zachorowania, maksymalnie 5 dawek w sezonie zachorowań. W Unii Europejskiej zarejestrowany jest preparat zawierający przeciwciała podawany w jednej dawce na cały sezon, jednak w Polsce nie jest on jeszcze dostępny.

Bardzo istotne w zapobieganiu zakażeniom RSV są metody ogólne. Nawet zdrowe dzieci, urodzone na czas, bez specjalnej profilaktyki, mogą przejść chorobę ciężko z uwagi na wąskie drogi oddechowe. Dlatego ważne jest mycie rąk przed i po kontakcie z chorym, izolacja dziecka od zakażonych domowników, noszenie maseczek przez opiekunów podczas karmienia, unikanie dymu tytoniowego, wietrzenie pomieszczeń, unikanie zatłoczonych miejsc oraz karmienie piersią.