Choroba psychiczna zwana schizofrenią jest schorzeniem, które należy leczyć. Schizofrenia charakteryzuje się zmienionym oraz nieadekwatnym postrzeganiem rzeczywistości. Istnieje kilka form schizofrenii, najczęściej rozpoznawaną postacią jest schizofrenia paranoidalna.

Ryzyko zachorowania na schizofrenię wynosi około 1% w ciągu życia. Chorują zarówno kobiety, jak i mężczyźni, najczęściej w młodym wieku.

Objawy schizofrenii mogą pojawić się nagłym, szybkim lub stopniowym tempem. Często środowisko nie zdaje sobie sprawy z początkowych objawów choroby. Leczenie schizofrenii może trwać przez wiele lat i wymaga stałej opieki medycznej.

Objawy schizofrenii:

1. objawy pozytywne
2. objawy negatywne
3. zaburzenia poznawcze
4. zaburzenia afektu
5. objawy dezorganizacji psychicznej

Objawy pozytywne lub negatywne nie oznaczają „pozytywnego” lub „negatywnego” wpływu na obraz i przebieg schizofrenii, ale wskazują na pewien „nadmiar” lub „brak/niedobór” w postrzeganiu czy przeżywaniu rzeczywistości oraz w zakresie przekonań.

Objawy pozytywne (wytwórcze)

Do objawów pozytywnych schizofrenii należą przede wszystkim urojenia i omamy oraz tzw. pseudohalucynacje.

Halucynacje (omamy) to zaburzenie spostrzegania obejmujące zmysły wzroku, słuchu, smaku, węchu, dotyku. Chory z halucynacjami słuchu słyszy różne głosy, dźwięki proste lub złożone. W przypadku halucynacji wzrokowych chory widzi różne kształty, rzeczy, osoby/postacie, które nie istnieją.

Objawy negatywne

Objawy negatywne mogą się przejawiać m.in. stopniowym wycofywaniem się z aktywności i relacji międzyludzkich aż do całkowitej utraty zainteresowań i wycofania społecznego. Objawom może towarzyszyć zobojętnienie uczuciowe, afekt blady oraz inne symptomy negatywne.

Zaburzenia poznawcze

W przypadku schizofrenii najczęściej występują zaburzenia koncentracji i uwagi, różnego rodzaju zaburzenia pamięci i inteligencji.

Zaburzenia afektu

Zaburzenia afektu wiążą się z przeżyciami psychotycznymi i objawami negatywnymi. Mogą towarzyszyć smutek, żal, zmniejszenie radości życia. Kolejny przykład zaburzeń nastroju to tzw. depresja popsychotyczna.

Objawy dezorganizacji psychicznej

Objawy dezorganizacji psychicznej obejmują proces myślenia i zachowania chorego. Schizofrenia może przybierać różne postacie, takie jak paranoidalna, hebefreniczna, katatoniczna, prosta, rezydualna i niezróżnicowana.

Ryzyko samobójstwa

Ocenia się, że ryzyko samobójstwa wśród chorych na schizofrenię wynosi średnio około 10%. Zwiększa się w przypadku częstych nawrotów choroby i występowania depresji popsychotycznej.

Przyczyny schizofrenii są skomplikowane i nie do końca poznane. Osoby chore i ich bliscy często mają pytania na ten temat. W modelu biopsychospołecznym rozwoju schizofrenii brane są pod uwagę czynniki biologiczne (takie jak genetyczne), psychologiczne, społeczne i środowiskowe, które mogą wpływać na pojawienie się tej choroby i jej objawy kliniczne.

Ryzyko zachorowania jest większe w rodzinach, gdzie schizofrenia została zdiagnozowana u krewnych pierwszego stopnia (np. rodziców, rodzeństwa, dzieci). Jednak ryzyko to zależy od tego, który z członków rodziny jest chory. Na przykład, jeśli oboje rodzice mają schizofrenię, ryzyko zachorowania dziecka wynosi 46%, podobnie jak u bliźniaków jednojajowych (48%). W przypadku gdy schizofrenia występuje tylko u jednego z rodziców lub u rodzeństwa niebliźniaczego, ryzyko wynosi odpowiednio: 6% i 9%. Jeśli jeden z bliźniaków dwujajowych ma schizofrenię, ryzyko dla drugiego wynosi 17%. Jednak samo istnienie „podatności” (m.in. genetycznej) na chorobę nie oznacza, że ona musi wystąpić, gdyż wiele czynników może wpłynąć na jej rozwój.

Jeśli ktoś w rodzinie zachoruje na schizofrenię, nie należy szukać „winnych” za jej pojawienie się i rozwój. Schizofrenia nie jest konsekwencją pojedynczego błędu (ani nawet kilku), zdarzenia (nawet traumatycznego) ani choroby somatycznej. Jej geneza jest złożona; rozwija się z powodu wielu czynników genetycznych, biologicznych i psychologicznych, które wystąpiły w życiu danej osoby. Ponadto schizofrenia to ogromne cierpienie psychiczne zarówno dla pacjenta, jak i jego rodziny, dlatego ważne jest udzielenie sobie wzajemnego wsparcia i pomocy w rodzinie.

Jeśli pojawią się jakiekolwiek objawy lub inne niepokojące zachowania, należy udać się na konsultację psychiatryczną. Podczas takiej konsultacji może nie być od razu diagnozy choroby czy zaburzenia psychicznego.

Objawy ostrej schizofrenii, które szybko się rozwijają, zazwyczaj są łatwe do rozpoznania i wymagają natychmiastowej interwencji lekarskiej, najlepiej psychiatrycznej. Jednak nie zawsze zainteresowanie najbliższych skłania chorego do szukania pomocy. Czasem może sprawić, że staje się podejrzliwy, wrogi lub agresywny. Jeśli objawy schizofrenii pojawiają się nagle i są nasilone, często konieczna jest hospitalizacja w szpitalu psychiatrycznym. Chory powinien wyrazić zgodę na takie leczenie. Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego w Polsce pozwala na przyjęcie osoby do szpitala psychiatrycznego bez zgody, jeśli istnieje poważne zagrożenie dla jej życia lub zdrowia. W przypadku wątpliwości co do zdrowia psychicznego pacjenta, można go przyjąć na obserwację psychiatryczną na okres do 10 dni. Często objawy psychotyczne są na tyle intensywne, że nie ma wątpliwości co do diagnozy, chociaż nie zawsze jest to schizofrenia, ale inne zaburzenia psychotyczne.

Objawy schizofrenii, rozwijające się stopniowo i powoli, zarówno pozytywne, jak i negatywne, można diagnozować i leczyć ambulatoryjnie. Zawsze jednak warto skonsultować się z lekarzem psychiatrą. Nawet jeśli łagodne objawy nie przeszkadzają w codziennym funkcjonowaniu, mogą budzić niepokój u chorego lub jego bliskich.

Jeśli pojawiają się myśli samobójcze, należy niezwłocznie szukać pomocy lekarskiej, najlepiej psychiatry. Bardzo niepokojące są myśli samobójcze towarzyszące urojeniom prześladowczym i halucynacjom słuchowym, które nakazują pacjentowi popełnienie samobójstwa.

Osoba z rozpoznaną schizofrenią, która nie wymaga hospitalizacji, ale ma nasilające się objawy, może być leczona w domu w ramach zespołu leczenia środowiskowego.

Objawy psychotyczne nie zawsze oznaczają, że osoba cierpi na schizofrenię. Istnieje możliwość wystąpienia tzw. "ostrej wielopostaciowej choroby psychicznej". Rozpoznanie schizofrenii lub innych zaburzeń psychicznych wymaga zazwyczaj czasu, analizy obrazu klinicznego, ewolucji leczenia oraz obserwacji pacjenta.

Lekarz psychiatra diagnozuje schizofrenię na podstawie osobistego badania psychiatrycznego pacjenta, opartego na obserwacji i rozmowie z nim (zalecane jest także rozmowa z rodziną) oraz wywiadu dotyczącego jego funkcjonowania, objawów lub ewentualnych zaburzeń psychicznych w rodzinie. Nie istnieją testy laboratoryjne potwierdzające lub wykluczające schizofrenię. Niemniej jednak przeprowadzenie różnych badań (w tym neuroobrazowych) jest istotne w celu oceny stanu ogólnego pacjenta, wykluczenia innych chorób, które mogą imitować schizofrenię, oraz w przypadku wątpliwego rozpoznania. Lekarz zwraca także uwagę na ewentualne współistniejące choroby, zaburzenia psychiczne, uzależnienie od nikotyny (częste w przypadku schizofrenii), nadużywanie alkoholu, substancji psychoaktywnych (np. amfetaminy, marihuany) lub leków nasennych. Często zdarza się, że schizofrenia współistnieje z różnymi chorobami somatycznymi, które mogą negatywnie wpływać na stan psychiczny, prognozę i przebieg terapii (np. choroby serca, nadwaga, podwyższone stężenie cholesterolu, cukrzyca).

W celu diagnozy schizofrenii, różne kwestionariusze oceny objawów psychotycznych mogą być użyte. Niemniej jednak, wyniki tych testów, bez bezpośredniej oceny i obserwacji pacjenta, nie pozwalają na jednoznaczne rozpoznanie schizofrenii. Natomiast mogą one pomóc w monitorowaniu postępów terapii i stopnia poprawy zdrowia pacjenta.

Terapia osób cierpiących na schizofrenię obejmuje leczenie zaostrzeń choroby oraz zapobieganie nawrotom i zaostrzeniom. Leczenie ma charakter kompleksowy i może obejmować: farmakoterapię, psychoedukację, psychoterapię, terapię zajęciową i inne formy terapii (rzadko elektrowstrząsy). Podstawą leczenia jest farmakoterapia. Stosuje się leki przeciwpsychotyczne. Współpraca lekarza z pacjentem i jego rodziną odgrywa ważną rolę w leczeniu choroby.

Terapia jest długotrwała, a ostre epizody zaostrzeń wymagają hospitalizacji. Większość pacjentów jest leczona ambulatoryjnie lub w ramach zespołów leczenia środowiskowego. Leczenie obejmuje również terapie zajęciową, psychoterapię i psychoedukację.

Pacjenci, którzy niesystematycznie leczą się, są bardziej narażeni na nagłą hospitalizację psychiatryczną. Dlatego ważne jest systematyczne przyjmowanie leków i współpraca z lekarzem.

Polekowe objawy pozapiramidowe są częstym efektem ubocznym leków przeciwpsychotycznych. Bardzo istotne jest edukowanie pacjenta i jego rodziny na temat tych objawów. Regularne badania oraz kontrola masy ciała są również niezbędne w trakcie leczenia.

W leczeniu schizofrenii należy również zwrócić uwagę na współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych i somatycznych. Modyfikacja trybu życia pacjenta oraz terapie zajęciowe mają istotne znaczenie w procesie rekonwalescencji.

Systematyczność, współpraca lekarza z pacjentem i jego rodziną, oraz odpowiednia edukacja na temat choroby to kluczowe elementy skutecznego leczenia schizofrenii.