Pokrzywka to schorzenie, które charakteryzuje się powstawaniem bąbli na skórze pod wpływem różnych czynników, otoczonych zaczerwienieniem. Te zmiany przypominają reakcję skóry na kontakt z pokrzywą, stąd nazwa choroby. Objawami pokrzywki są silny świąd lub pieczenie skóry, nie powoduje ona jednak bólu i zanika bez pozostawiania blizn czy przebarwień skóry.

U około połowy osób cierpiących na pokrzywkę występuje obrzęk naczynioruchowy, który dotyczy tkanek podskórnych, takich jak usta, powieki, ręce, stopy, a czasami również genitalia. Ten rodzaj obrzęku jest zazwyczaj bardziej widoczny po jednej stronie ciała, skóra może być również zaczerwieniona.

U pacjentów z pokrzywką często obserwuje się dermatografizm, czyli reakcję skóry na niewielki uraz w postaci powstania bąbli pokrzywkowych w miejscu urazu, na przykład po zadrapaniu, potarciu lub uciśnięciu skóry.

Ze względu na przyczynę, pokrzywkę można podzielić na: pokrzywkę samoistną (ostrą i przewlekłą) oraz pokrzywkę indukowaną.

Różnicujemy pokrzywkę na ostrą (gdy zmiany skórne pojawiają się i ustępują w ciągu 6 tygodni) oraz przewlekłą (gdy zmiany skórne utrzymują się dłużej niż 6 tygodni). Większość przypadków pokrzywki ma charakter ostry i ustępuje przed upływem 6 tygodni.

Pokrzywka ostra jest najczęściej spowodowana alergią lub lekami. Natomiast aż w 80–95% przypadków pokrzywki przewlekłej nie udaje się znaleźć konkretnego czynnika, który by ją wywołał (mimo przekonania pacjentów, rzadko jest to spowodowane alergią).

W tabeli 1 przedstawiono najczęstsze czynniki wywołujące pokrzywkę, ale warto wiedzieć, że reakcja ta może pojawić się także w odpowiedzi na inne, mniej spotykane czynniki.

Pokrzywkę można podzielić na alergiczną (np. w przypadku uczulenia na alergeny kota) lub niealergiczną (np. w przypadku reakcji na niektóre leki). Pokrzywki fizyczne wywołują czynniki fizyczne takie jak zimno, ucisk czy światło słoneczne. Pokrzywka może również wystąpić u osób z zakażeniami wirusowymi wątroby, nowotworami, chorobami autoimmunologicznymi (np. w autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy, toczniu rumieniowatym układowym) oraz innymi schorzeniami.

Jeśli pokrzywka jest spowodowana alergią, za jej powstanie odpowiada reakcja IgE-zależna i wydzielanie różnych substancji z komórek tucznych (głównie histaminy, która jest główną przyczyną powstawania bąbli, zaczerwienienia, obrzęku i świądu skóry). Przyczyny pokrzywki przewlekłej są słabo poznane.

U części osób nie udaje się ustalić przyczyny pokrzywki. W przypadku pokrzywki przewlekłej udaje się to jedynie w około 1/4 przypadków.

Okresowo wielu ludzi ma do czynienia z ostrą pokrzywką. Większość przypadków trwa od kilku godzin do 6 tygodni. Może ona wystąpić w każdym wieku, ale częściej dotyka dzieci i młodych dorosłych, natomiast przewlekła pokrzywka jest bardziej typowa dla kobiet w wieku 20-40 lat.

Objawem pokrzywki jest pojawienie się na skórze bąbli pokrzywkowych, które są swędzące, porcelanowobiałe lub różowe, dobrze ograniczone, otoczone przez zaczerwienioną skórę. Bąble są wyniosłe ponad powierzchnię skóry, szybko powstają i zazwyczaj szybko ustępują, nie pozostawiając zmian na skórze. Bąble pokrzywkowe mogą się zlewać, tworząc różne kształty i zajmować różną powierzchnię skóry. Objawy pokrzywki mogą być towarzyszone przez świąd, a czasem nawet parestezje - nieprzyjemne wrażenia, takie jak mrowienie, drętwienie, pieczenie. W przypadku pokrzywki przewlekłej objawy mogą występować codziennie lub okresowo.

Należy zwrócić uwagę, czy pokrzywce nie towarzyszą inne objawy, takie jak zawroty głowy, uczucie osłabienia, kołatanie serca, chrypka, uczucie braku powietrza, nudności i wymioty oraz obniżenie ciśnienia tętniczego - mogą one zwiastować pojawienie się wstrząsu anafilaktycznego. Groźnym objawem jest także obrzęk naczynioruchowy, który może prowadzić do utrudnienia w oddychaniu i nawet zgonu. Jego charakterystyczne jest szybkie zanikanie zmian.

Wzmożone napięcie emocjonalne może przyczyniać się do nasilenia lub wywołania reakcji skórnej zwanej pokrzywką.

Jeśli pojawi się u pacjenta pokrzywka, powinien on przyjąć lek przeciwhistaminowy. W przypadku poważniejszych objawów, zwłaszcza gdy pojawi się obrzęk naczynioruchowy, należy zastosować glikokortykosteroid (o ile został on wcześniej zalecony przez lekarza). Konieczne jest także skonsultowanie się z lekarzem.

Obrazy bąbli pokrzywkowych są zazwyczaj charakterystyczne, co ułatwia postawienie diagnozy. Jednakże mogą się one różnić w zależności od przyczyn, takich jak:

• w przypadku pokrzywki cholinergicznej często są one drobne
• w pokrzywce wysiłkowej – występują olbrzymie bąble, które mogą być przyczyną wstrząsu anafilaktycznego
• w pokrzywce uciskowej – występują w miejscu kontaktu skóry np. z paskiem ciężkiej torby lub na stopach po długim marszu
• w przypadku pokrzywki wibracyjnej występują u chorych pracujących np. z młotem pneumatycznym
• w pokrzywce świetlnej – pojawiają się po opalaniu.

Dla lekarza istotne jest również umiejscowienie bąbli pokrzywkowych na ciele oraz czas, w jakim znikają zmiany. Wielu chorych nie jest świadomych tego, jak długo zmiany się utrzymują (można np. obrysować bąbel długopisem i obserwować, kiedy zmiana zanika).

Aby ustalić przyczyny pokrzywki, kluczowe znaczenie ma dokładny wywiad, który jest zbierany przez lekarza od pacjenta. Lekarz będzie pytał o różne kwestie, takie jak:

1. kiedy i w jakich okolicznościach po raz pierwszy pojawiły się bąble pokrzywkowe
2. częstotliwość epizodów pokrzywki oraz czas, w jakim wykwity się utrzymują
3. podróże, wakacje czy weekendy pacjenta
4. charakterystykę bąbli pokrzywkowych (wielkość, kształt, lokalizację)
5. obecność obrzęku naczynioruchowego
6. przyjmowane leki i inne substancje
7. kontakt z pokarmami
8. narażenie na czynniki fizyczne, takie jak temperatura czy światło słoneczne
9. zakażenia wirusowe
10. kontakt ze zwierzętami
11. narażenie zawodowe
12. ugryzienia lub użądlenia przez owady
13. kontakt z alergenami
14. wszczepienie protez lub implantów
15. objawy ze strony innych układów
16. rodzinne występowanie pokrzywki i atopii
17. związek z cyklem miesiączkowym
18. stres psychiczny, choroby psychiczne
19. stosowanie używek
20. dotychczasowe badania diagnostyczne
21. reakcję na dotychczasowe leczenie.

Diagnoza pokrzywki jest skomplikowana i wymaga dużo czasu, ale nawet w przypadku pokrzywki przewlekłej, przyczynę udaje się ustalić tylko u około 20% chorych. Niektórzy naukowcy twierdzą, że diagnoza ostrej pokrzywki nie wymaga przeprowadzania badań.

Początkowa diagnostyka pokrzywki przewlekłej obejmuje badanie skierowania pacjenta na badania krwi – oznaczenie OB lub CRP (badania te oceniają ogólnie obecność stanu zapalnego w organizmie), morfologii z rozmazem, prób wątrobowych, badania moczu, a czasem oceny czynności tarczycy. Testy skórne lub kontaktowe z alergenami oraz badanie poziomu IgE we krwi są wykonywane u chorych z pokrzywką ostrą lub przewlekłą, którzy mieli w przeszłości reakcje alergiczne.

Czasami lekarz na podstawie wywiadu i obecności innych objawów decyduje się na rzadsze badania: eozynofilię krwi oraz testy w kierunku tzw. chorób autoimmunologicznych, tarczycy, wirusowych zakażeń wątroby i innych schorzeń. U niektórych pacjentów wykonuje się test skórny z własną surowicą chorego. Pojawienie się bąbla oznacza obecność przeciwciał i ma znaczenie w powstawaniu pokrzywki. W specjalistycznych ośrodkach czasami przeprowadza się próby prowokacyjne z pokarmem lub lekiem.

Czasami konieczne jest wykonanie biopsji skóry – czyli wycięcie małego fragmentu skóry do badania pod mikroskopem.

Terapia pokrzywki powinna być prowadzona pod nadzorem lekarza i nie zaleca się samodzielnego leczenia.

Ogólne zalecenia obejmują:

1. Unikanie czynnika wyzwalającego (np. alergenu, czynnika fizycznego itp.), jeśli został zidentyfikowany. W przypadku pokrzywki pokarmowej może być konieczne wprowadzenie diety eliminacyjnej (zmniejszenie objawów skórnych po 2–3 tygodniach).
2. Unikanie czynników które mogą pogorszyć lub wywołać pokrzywkę: leki (kwas acetylosalicylowy, inne NSLPZ, opioidy), alkohol, stres psychiczny.
3. Leczenie choroby podstawowej, jeśli pokrzywka jest skutkiem innej choroby.

Podstawowymi lekami stosowanymi w terapii pokrzywki są leki przeciwhistaminowe, które redukują swędzenie skóry i powodują znikanie bąbli pokrzywkowych. Najskuteczniejsze leki przeciwhistaminowe w leczeniu pokrzywki to: bilastyna, cetyryzyna, desloratadyna, feksofenadyna, lewocetyryzyna, loratadyna i rupatadyna.

Lekarz może również zalecić inne leki, takie jak montelukast, cyklosporyna (w przypadkach ciężkiej, nawracającej pokrzywki przewlekłej), omalizumab (w rzadkich przypadkach ciężkiej pokrzywki), a także glikokortykosteroidy.

U pacjentów cierpiących na pokrzywkę wywołaną wysiłkiem fizycznym (z anafilaksją lub bez niej) lekarz może zalecić profilaktyczne stosowanie leków przeciwhistaminowych w celu zmniejszenia częstości i intensywności objawów. Osobom, u których wystąpiła reakcja anafilaktyczna lub obrzęk naczynioruchowy krtani, lekarz może zalecić noszenie przy sobie ampułkostrzykawki z adrenaliną lub autowstrzykiwacza z adrenaliną do samodzielnego podania w razie potrzeby.

Objawy pokrzywki ostrej u większości chorych ustępują w ciągu 6 tygodni, czasem nawet po kilku dniach, a niektórzy doświadczają tego zaledwie raz w życiu. Reakcja na leki jest zazwyczaj bardzo skuteczna.

Około 2/3 pacjentów z ostrą pokrzywką nie wymaga żadnego leczenia, ponieważ zmiany ustępują samoistnie.

U 5% chorych z pokrzywką ostrą zmiany mogą przekształcić się w postać przewlekłą. Pokrzywka przewlekła ustępuje u około 30-50% pacjentów w ciągu roku, ale u 1/5 z nich objawy mogą utrzymywać się nawet po 5 latach.

W przypadku wystąpienia pokrzywki ważne jest ustalenie czynników wywołujących, co często bywa trudne. Konieczna jest opieka dermatologa i alergologa. Osoby zdiagnozowane z chorobami alergicznymi powinny regularnie się kontrolować i przestrzegać zaleceń medycznych.

Edukacja odgrywa istotną rolę w leczeniu pacjentów z przewlekłą pokrzywką. Pacjenci często cierpią z powodu swędzenia skóry i problemów z wyglądem. Choroba może wpływać negatywnie na pracę oraz sen, a otoczenie może błędnie sądzić, że jest ona zakaźna.

Nie zidentyfikowano konkretnych metod zapobiegania pokrzywce, lecz nawroty tej choroby zazwyczaj można skutecznie zahamować za pomocą odpowiednich leków oraz unikania znanych czynników wyzwalających.

Większość pacjentów z przewlekłą pokrzywką zauważa, że objawy mogą się nasilić pod wpływem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. aspiryny), stresu oraz diety. Należy pamiętać, że prawdziwa alergia pokarmowa jest rzadko spotykana, choć niektóre pokarmy mogą przyczyniać się do nasilenia objawów – na przykład truskawki mogą zwiększyć wydzielanie histaminy, a alkohol może powodować rozszerzenie naczyń krwionośnych. Nawet jeśli wpływ specjalnych diet na objawy pokrzywki nie jest jednoznacznie udowodniony, niektórzy pacjenci (30–70%) informują o poprawie stanu skóry, gdy unikają niektórych produktów spożywczych (takich jak alkohol, przyprawy, konserwanty, barwniki, surowe warzywa i owoce).