W zdrowym jelicie cienkim człowieka znajduje się tylko niewielka liczba bakterii. Gdy pojawia się tam dużo bakterii, mówimy o zespole nadmiernego rozrostu bakteryjnego (SIBO). Mogą one powodować biegunkę i zaburzenia wchłaniania jelitowego.

Czynniki ryzyka SIBO obejmują: - zaburzenia motoryki jelitowej, takie jak w zespole jelita drażliwego, twardzinie układowej, cukrzycy, chorobie Parkinsona - nieprawidłowości anatomiczne, jak zwężenie jelita po radioterapii, zrosty pooperacyjne, omijające operacje bariatryczne, stan po operacjach usunięcia fragmentu jelita - problemy trawienne związane z chorobami takimi jak przewlekłe zapalenie trzustki, mukowiscydoza - marskość wątroby, przewlekła choroba nerek - stosowanie leków takich jak opioidy, leki hamujące wydzielanie żołądkowe - niedobory odporności, takie jak niedobór IgA, zakażenie HIV - inne czynniki, np. wiek senioralny, uchyłki jelita cienkiego.

Zespół nadmiernego wzrostu bakterii nie jest częstym schorzeniem przewodu pokarmowego. Z uwagi na zastosowanie zróżnicowanych kryteriów diagnostycznych, częstość występowania SIBO podawana jest w różnych zakresach: od 0 do 20% wśród populacji zdrowych, od 4 do 78% u pacjentów z zespołem jelita drażliwego, od 9 do 67% u chorych na celiakię, od 8 do 44% u chorych na cukrzycę, od 34 do 92% u pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki, a u około 50% u chorych na chorobę Parkinsona.

Objawy zespołu nadmiernego wzrostu bakterii nie są specyficzne jedynie dla tej przypadłości. Najczęściej występują:

1. wzdęcia brzucha (nadmierna produkcja i wypuszczanie gazów)
2. przewlekłe biegunki (wodniste lub tłuszczowe - trudne do spłukania)
3. ból brzucha
4. uczucie pełności w jamie brzusznej
5. zaparcia

W zaawansowanym stadium choroby mogą również wystąpić:

1. utrata masy ciała i niedożywienie
2. obrzęki
3. objawy niedoboru witamin A i D - takie jak osteomalacja i osteoporoza, tężyczka, zmiany skórne, kurza ślepota
4. objawy niedoboru witaminy B12 - np. zaburzenia neurologiczne, niedokrwistość z niedoboru witaminy B12
5. zmiany skórne - rumień guzowaty, osutki plamisto-grudkowe.

U niektórych chorych można zaobserwować powiększenie obwodu brzucha, podczas gdy u niektórych osobników z tym zespołem nie występują żadne objawy chorobowe.

U pacjentów cierpiących na zespół nadmiernego wzrostu bakterii, którzy zmaga się z niedoborem witaminy B12, mogą pojawić się objawy neurologiczne.

Jeśli pojawią się niepokojące symptomy, ważne jest skonsultować się z lekarzem. Objawy SIBO mogą być mylące i mogą sugerować inne schorzenia układu pokarmowego. Na szczególną uwagę zasługują niezamierzone spadki wagi, przewlekła biegunka oraz objawy niedokrwistości.

Jeśli podejrzewasz wystąpienie SIBO, lekarz skieruje Cię na badania dodatkowe po przeprowadzeniu wywiadu dotyczącego objawów, ich charakteru, czasu trwania oraz chorób towarzyszących i zbadaniu pacjenta.

Badania dodatkowe mogą obejmować:

• badania laboratoryjne krwi (morfologia krwi, stężenie witaminy B12, albumina, kwas foliowy),
• testy oddechowe (wodorowy test oddechowy),
• badanie bakteriologiczne treści pobranej z jelita (wykonane podczas endoskopii),
• RTG przewodu pokarmowego (tzw. wlew kontrastowy),
• endoskopię.

Wodorowy test oddechowy jest niedestrukcyjną metodą diagnostyki nadmiernego wzrostu bakterii w jelicie. Wytwarzanie wodoru przez bakterie jelitowe wiąże się z tą patologią. Wodór wydychany jest przez płuca, co jest ściśle związane z produkcją w jelitach.

Przed badaniem pacjent powinien zrezygnować z antybiotyków, leków prokinetycznych i przeczyszczających. Na dzień przed testem powinien unikać pokarmów fermentujących, być na czczo przez kilka godzin i unikać palenia oraz większego wysiłku fizycznego. Podczas badania pacjent spożywa odpowiednią substancję, a później pobiera się próbki wydychanego powietrza co pół godziny przez 2 godziny, aby zbadać jego zawartość wodoru.

Leczenie przeciwbakteryjne może potwierdzić wstępne rozpoznanie SIBO.

Celem terapii jest redukcja populacji bakterii w jelicie cienkim w celu złagodzenia objawów. Bardzo istotne, choć nie zawsze możliwe, jest leczenie choroby podstawowej lub eliminacja czynników sprzyjających SIBO, takich jak korekcja anatomicznych nieprawidłowości poprzez interwencje chirurgiczne (jeśli są one przyczyną SIBO), ewentualna modyfikacja lub odstawienie przyjmowanych leków – analiza konieczności stosowania leków hamujących wydzielanie kwasu solnego w żołądku lub leków hamujących perystaltykę jelit (np. opioidów).

Niektóre badania wykazały pozytywny wpływ diety o niższej zawartości fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz poliolów – tzw. dieta FODMAP.

Podstawą terapii jest antybiotykoterapia. Lekarz zaleci odpowiedni schemat terapeutyczny, przepisując antybiotyki skuteczne przeciwko bakteriom Gram-ujemnym tlenowym i beztlenowym. Najczęściej stosowane są ryfaksymina, kotrimoksazol, cyprofloksacyna, norfloksacyna, metronidazol, amoksycylina z kwasem klawulanowym, doksycylina, tetracyklina.

Dodatkowo, w przypadku niedoborów witamin: A, D, E i B₁₂, zaleca się stosowanie odpowiednich suplementów.

Terapia wspomagająca obejmuje stosowanie cholestyraminy (zmniejsza nasilenie biegunki) lub leków prokinetycznych (w przypadku zaparć).

Nie zaleca się stosowania probiotyków ani przeszczepiania mikrobioty jelitowej.

Leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza – nie należy samodzielnie modyfikować dawek ani czasu trwania terapii.

Zarówno interwencja naprawcza defektu anatomicznego, jak i terapia antybiotykowa są generalnie skuteczne. U niektórych pacjentów SIBO powraca po pierwszym leczeniu antybiotykami. W takim przypadku konieczne jest podjęcie ponownego leczenia.

U pacjentów, u których SIBO wynika z zmian anatomicznych, trwałe wyleczenie bez interwencji chirurgicznej jest niemożliwe.

Brak zagrożenia w tym przypadku. Choroba rozwija się poprzez namnażanie się flory jelitowej pacjenta w sprzyjających warunkach anatomicznych, głównie po operacjach wyłączających fragment jelita cienkiego z funkcji.