Choroba wirusowa u świnki jest chorobą ogólnoustrojową, która występuje po zakażeniu wirusem świnki (paramyksowirus). Charakteryzuje się zajęciem narządów gruczołowych, głównie ślinianek, czasami również trzustki lub rzadziej układu nerwowego. Źródłem zakażenia jest osoba chora. Okres inkubacji tej choroby wynosi od 14 do 24 dni, zazwyczaj średnio 17 dni. Choroba jest zakaźna zarówno przed wystąpieniem obrzęku ślinianek przyusznych, jak i do dwóch tygodni po rozpoczęciu objawów.

Zakażenie odry jest szeroko rozpowszechnione, jednak u 20-40% osób zakażonych przebiega ono bezobjawowo. W Polsce, dzięki powszechnym szczepieniom dzieci, zakażenie to występuje coraz rzadziej. Według Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, dzieci w 2. i 10. roku życia otrzymują trójskładnikową szczepionkę przeciwko odrze, śwince i różyczce. W populacji, gdzie nie stosuje się szczepień, zachorowania na odre pojawiają się głównie w wieku przedszkolnym i szkolnym. Rzadko dochodzi do zachorowań u osób zaszczepionych.

Objawy kliniczne tej choroby są bardzo zróżnicowane. Pierwsze symptomy są mało charakterystyczne. Typowo występuje gorączka w granicach 38–39,5°C przez 3–4 dni, obrzęk w okolicy ślinianek przyusznych (odstający płatek ucha), początkowo jednostronny, po 1–3 dniach obustronny. Inne ślinianki również mogą być zajęte. Pacjenci doświadczają bólu ucha, trudności przy żuciu i otwieraniu ust. Widoczne są zaczerwienienie i obrzęk ujść przewodów ślinowych w jamie ustnej. Istnieją szczególne postacie kliniczne, takie jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (częste u dzieci, także bez objawów zajęcia ślinianek) – charakteryzuje się wysoką gorączką, bólami głowy i mięśni, nudnościami, wymiotami, sztywnością karku i światłowstrętem; zajęcie innych gruczołowych narządów (trzustki, jąder – zazwyczaj u nastolatków i młodych mężczyzn, gruczołu piersiowego – najczęściej objawiają się bólem i powiększeniem zajętego organu).

Jeśli wystąpią objawy zakażenia, konieczna jest wizyta u lekarza, aby ustalić przyczynę powiększenia ślinianek i ocenić możliwe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz inne powikłania. W przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych bardzo istotne jest szybkie ustalenie przyczyny, co wymaga diagnostyki szpitalnej. Natychmiastowa konsultacja lekarska jest również zalecana w przypadku zapalenia jądra, aby wykluczyć inne powody wymagające interwencji chirurgicznej (np. ostra moszna). W łagodnych przypadkach, gdzie przyczyna jest oczywista, można zastosować leczenie domowe.

Najczęściej diagnozę zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych stawia się na podstawie objawów klinicznych oraz wywiadu, a pomocne mogą być podstawowe badania laboratoryjne, takie jak morfologia, odczyn biernackiego (OB), CRP oraz oznaczenie amylazy w moczu lub krwi. Badania dodatkowe są istotne u pacjentów wymagających hospitalizacji, a w przypadku podejrzenia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych może być konieczne wykonanie punkcji lędźwiowej. Badania serologiczne, takie jak wykrywanie specyficznych przeciwciał IgG i IgM, mogą okazać się przydatne w diagnostyce świnki w populacji zaszczepionej.

W przypadku zakażenia wirusem świnki zaleca się jedynie leczenie objawowe, które obejmuje stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych oraz lekką dietę. W przypadku zapalenia jądra zaleca się wyższe ułożenie jądra, a w przypadku silnych bólów można również sięgnąć po leki przeciwzapalne. Ważne jest, że zakażenie wirusem świnki nie niesie ze sobą ryzyka nadkażeń bakteryjnych, dlatego antybiotyki są w tym przypadku nieskuteczne.

Choroba zazwyczaj ustępuje sama i z reguły bez trwałych skutków. Po przebyciu choroby pozostaje odporność na całe życie.

Po chorobie możliwe jest uszkodzenie słuchu (niezależnie od zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych). Zapalenie jąder rzadko prowadzi do niepłodności. Rzadko także występuje ciężki przebieg choroby w postaci zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, a także mięśnia sercowego. U pacjentów leczonych lekami obniżającymi odporność, choroba przebiega łagodnie lub bezobjawowo, więc nie ma konieczności przerwania leczenia. Przypadki śmiertelne są niezwykle rzadkie. Powtórne zapalenia ślinianek wywołane zakażeniem wirusem świnki mogą wystąpić, choć rzadko, u zaszczepionych, ale zazwyczaj mają łagodny przebieg i nie powodują powikłań. Reinfekcje ślinianek są najczęściej spowodowane innymi wirusami (paragrypy i cytomegalią), bakteriami, kamieniami ślinianek (niedrożność przewodów wyprowadzających – nawracający obrzęk ślinianek, często z odczynem zapalnym).

Po zaniku symptomów i w sytuacjach bez powikłań można wrócić do codziennej aktywności. Gdy wystąpią powikłania, konieczne może być leczenie szpitalne, rekonwalescencja i rehabilitacja.

Zaszczepienie dziecka szczepionką skojarzoną przeciwko odrze, śwince i różyczce jest niezbędne. Zgodnie z Kalendarzem Szczepień szczepionkę podaje się u dzieci w 13.–14. miesiącu życia, a następnie dawkę przypominającą w 10. roku życia. Przebycie różyczki, świnki czy odry nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia. W Polsce nie ma dostępnej szczepionki jednoskładnikowej przeciwko śwince. Po szczepieniu mogą wystąpić bardzo łagodne objawy świnki, które nie mają znaczenia klinicznego.