Tętno to pulsacja ścian tętnic pod wpływem fali krwi, która łatwo jest wyczuwalna poprzez przyłożenie palców do tętnic. Jest to wskaźnik pracy układu sercowo-naczyniowego, zależny od rytmu serca i stanu naczyń krwionośnych. Prawidłowe tętno powinno być zgodne z biciem serca, symetryczne i regularne.

Tętno, zwane również pulsem, jest zwykle od 60 do 90 uderzeń na minutę u dorosłej osoby w spoczynku.

Tętno podczas snu również jest odczuwalne, jednak jest wolniejsze niż w czasie czuwania z uwagi na spowolnienie pracy serca.

Monitorowanie tętna polega na obserwowaniu tętnic znajdujących się blisko powierzchni skóry, ocenie dotykowej oraz osłuchiwaniu. U osób dorosłych lekarz ocenia tętnice przez dotyk z obu stron ciała: tętnicę szyjną wewnętrzną, promieniową, ramienną, udową, podkolanową, grzbietową stopy i piszczelową tylną.

Aby samodzielnie zmierzyć puls, trzeba umieścić dwa palce (wskazujący i środkowy) na nadgarstku od strony kciuka, gdzie można wyczuć tętno na tętnicy promieniowej. Należy policzyć pulsy przez 20 sekund, a następnie pomnożyć uzyskaną liczbę razy 3, aby uzyskać tętno na minutę.

Nie zaleca się samodzielnego pomiaru tętna na tętnicach szyjnych, a zwłaszcza nie należy uciskać obu tętnic szyjnych jednocześnie.

Normalne tętno u dorosłych wynosi od około 60 do 100 uderzeń na minutę w spoczynku. Warto jednak pamiętać, że liczby te są jedynie orientacyjne i tętno np. 55 nie zawsze oznacza problem zdrowotny. Sportowcy i osoby wytrenowane mogą mieć wolniejsze tętno. Dla osób z chorobami serca zaleca się utrzymanie niższego tętna dzięki odpowiedniemu leczeniu.

Tętno to tylko jedna z wielu miar opisujących pracę układu krążenia i zawsze powinno być interpretowane przez lekarza w kontekście innych objawów, chorób współistniejących oraz okoliczności pacjenta – takich jak wiek, kondycja fizyczna czy przyjmowane leki.

W trakcie aktywności fizycznej rytm serca i tętno wzrastają. Aby obliczyć maksymalne tętno, można skorzystać ze wzoru: 220 minus wiek pacjenta.

Docelowe tętno treningowe powinno wynosić:

• u osób zdrowych 60–70% tętna maksymalnego (220 minus wiek)
• u osób z chorobami serca 40–70% rezerwy tętna (maksymalna wartość tętna osiągnięta podczas próby wysiłkowej minus tętno spoczynkowe) dodana do tętna spoczynkowego. Dla osób regularnie ćwiczących i posiadających większą sprawność docelowe tętno treningowe może być ustalone indywidualnie.

Osoby z chorobami układu krążenia lub czynnikami ryzyka powinny skonsultować swoją aktywność fizyczną z lekarzem. To samo dotyczy osób rekonwalescencyjnych po chorobie serca, na przykład zapaleniu mięśnia sercowego.

Przy rozpoczynaniu ćwiczeń zaleca się stopniowe zwiększanie aktywności i obciążenia. Początkowo wykonywanie ćwiczeń w wolnym tempie lub przez krótki czas (kilka minut) jest zalecane. Stopniowo można zwiększać tempo i czas trwania ćwiczeń.

Dzieci mają szybsze bicie serca niż dorośli. U dzieci z gorączką tętno jest zwykle wyższe. Jeśli dziecko ma wysokie tętno bez gorączki, należy skonsultować się z lekarzem.

By móc dokładnie ocenić tętno, konieczne jest posiadanie dużego doświadczenia klinicznego, dlatego nieprawidłowe tętno jest objawem, który lekarze raczej stwierdzają niż sami pacjenci. Lekarz ocenia tętno poprzez obserwację (czasem pulsowanie jest tak wyraźne, że jest widoczne), osłuchiwanie oraz badanie palpacyjne, czyli dotyk. Połączenie osłuchiwania serca z przyłożeniem palców ręki do miejsca, gdzie przebiega tętnica, to kompleksowa metoda, która najlepiej pozwala ocenić tętno. U osoby dorosłej tętnice, które bada się dotykając, to: szyjna wewnętrzna (po bokach szyi, nieco poniżej żuchwy), promieniowa (na wewnętrznej stronie nadgarstka od strony kciuka), ramienna (na wewnętrznej stronie ramienia), udowa (w pachwinie), podkolanowa (pod kolanem), grzbietowa stopy (na górze stopy) oraz piszczelowa tylna (po wewnętrznej stronie za kostką).

Wynik badania porównuje się po obu stronach.

Ocena tętna obejmuje kilka cech:

• częstotliwość – czy tętno jest szybkie czy wolne – odzwierciedla to częstotliwość rytmu serca
• miarowość – określamy tętno jako miarowe lub niemiarowe, czyli czy jest wyczuwalne w regularnych odstępach czasu i zgodnie z biciem serca
• amplitudę – wyróżniamy tętno duże i małe – jak silnie tętnica się uwypukla pod wpływem przepływającej krwi
• czas trwania fali skurczowej – mówimy o tętnie, że jest szybki lub powolny, co odzwierciedla stan układu krążenia.

Szybkie tętno to przejaw szybkiego rytmu serca. Może być spowodowane prawidłowymi mechanizmami regulacji pracy serca w odpowiedzi na sytuację, w której znajduje się dana osoba. Szybka akcja serca nazywana jest tachykardią. Przyczyny tachykardii sytuacyjnej mogą być fizjologiczne, związane z prawidłowymi procesami autoregulacji organizmu (takie jak wysiłek fizyczny czy stres emocjonalny), albo patologiczne, wynikające z chorób (takie jak gorączka, hipowolemia, niedokrwistość, niewydolność serca, nadczynność tarczycy lub działanie różnych leków).

Wolne tętno jest wskaźnikiem spowolnionej pracy serca. Nie ma ustalonej dolnej granicy, poniżej której rytm serca jest uznawany za za wolny, ponieważ zależy to od wielu czynników, takich jak kondycja fizyczna i poziom wytrenowania. Ogólnie przyjmuje się, że prawidłowe tętno zaczyna się od około 60 uderzeń na minutę, jednak lekarz interpretuje sytuację każdego pacjenta indywidualnie. Osoby uprawiające sporty wytrzymałościowe (np. biegacze maratońscy) mogą mieć bardzo niskie tętno w spoczynku, co nie jest objawem choroby. Spowolnienie pracy serca może być spowodowane zaburzeniami rytmu serca, takimi jak:

• nieprawidłowe działanie ośrodka generującego rytm serca – nie są wytwarzane wystarczające sygnały elektryczne
• spowolnienie lub blokada sygnału elektrycznego podczas rozprzestrzeniania się w sercu, zwane zaburzeniami przewodzenia.

Przyczynami wolnej akcji serca i niskiego tętna mogą być także:

• leczenie niektórymi lekami, szczególnie stosowanymi w nadciśnieniu tętniczym
• niektóre infekcje
• bezdech senny
• anoreksja.

Warto pamiętać, że spowolnione tętno nie zawsze jest związane z chorobą i istnieje wiele innych czynników, takich jak współistniejące schorzenia, stosowane leki, inne objawy, wiek, kondycja fizyczna, które wpływają na interpretację wyniku tętna. Lekarz zawsze bierze pod uwagę różne czynniki i w razie potrzeby zleca dodatkowe badania.

Osoba bez doświadczenia w badaniu akcji serca może mieć trudności z jej wyczuwaniem, dlatego warto skonsultować się z lekarzem w celu przeprowadzenia badania. Objawy choroby, które mogą być związane z nieprawidłowościami w tętnie, to zawroty głowy, omdlenia, uczucie osłabienia, bóle kończyn, ból w klatce piersiowej i inne.

Jeśli stwierdzono nieprawidłowe tętno, zalecana jest wizyta w podstawowej opiece zdrowotnej lub w konsultacji kardiologicznej. Asymetria tętna na obu stronach ciała lub brak tętna na kończynach u dorosłych często wynika z miażdżycy naczyń krwionośnych. W takiej sytuacji warto skonsultować się z lekarzem rodzinnym, który najprawdopodobniej skieruje pacjenta do specjalisty do spraw naczyń krwionośnych.

Tętno to wyraz aktywności układu krążenia, a wszelkie nieprawidłowości w jego rytmie mogą świadczyć o problemach w funkcjonowaniu serca lub naczyń krwionośnych. Należy pamiętać, że zaburzenia pracy serca mogą być spowodowane chorobami sercowymi lub być skutkiem innych schorzeń, takich jak nadczynność tarczycy. Dlatego też konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem w przypadku wystąpienia nieregularności w tętnie, aby rozpoznać przyczyny i odpowiednio dostosować terapię.