Według danych Państwowej Agencji do Spraw Alkoholizmu w Polsce, problem alkoholizmu dotyka około 900 tysięcy osób.

Ustalenie takiej diagnozy wymaga dokładnej analizy symptomów. Wielu uzależnionych nie przywiązuje wagi do problemu, próbując usprawiedliwić i uzasadnić swoje picie. Często jako przyczynę podają nadmierny stres oraz potrzebę "odprężenia", zmęczenie, napięcia w relacjach z otoczeniem, pragnienie zwiększenia odwagi, lub wreszcie - bezsenność. Osoby uzależnione od alkoholu często wskazują na inne osoby, które piją więcej lub częściej, jako te, które naprawdę mają problem z alkoholem ("to oni, nie ja"). Obraz uzależnionej osoby od alkoholu - bezrobotnej, zaniedbanej higienicznie, pijącej codziennie, stale pod wpływem alkoholu, często bezdomnej - jest według nich jedynym właściwym wzorcem "alkoholika". Dlatego brak spełnienia tych kryteriów zdaniem wielu osób uzależnionych eliminuje istnienie problemu z alkoholem. Jednak rzeczywistość pokazuje, że mimo problemowego picia, wiele osób może długo utrzymać pozory normalnego funkcjonowania, zachowywać pracę, kontakty towarzyskie, pozostawać w związkach. Uzależnienie ostatecznie jednak prowadzi do stopniowej destrukcji kolejnych aspektów życia. Picie stopniowo zastępuje inne potrzeby i staje się jedynym celem życia.

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce kryteriami diagnosem ICD-10 uzależnienie rozpoznaje się, gdy występuje przynajmniej 3 z poniższych kryteriów:

• silne pragnienie lub poczucie konieczności zażywania substancji
• trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z jej przyjmowaniem
• fizjologiczne objawy odstawienia charakterystyczne dla danej substancji (zespół abstynencyjny) i/lub przyjmowanie tej samej lub podobnej substancji w celu złagodzenia lub uniknięcia objawów odstawienia
• nabycie tolerancji (osoba uzależniona potrzebuje coraz większej ilości alkoholu, aby osiągnąć efekt odurzenia, a ilości te niebezpieczne dla osób nieuzależnionych mogą być stosunkowo dobrze tolerowane)
• zaniedbywanie innych źródeł przyjemności lub zainteresowań, zwiększenie czasu poświęconego na zdobycie substancji, jej zażycie lub na eliminację jej skutków
• spożywanie alkoholu pomimo wyraźnych oznak szkodliwych następstw

Uzależnienie od alkoholu nazywane jest często „chorobą zaprzeczeń”. Osoby uzależnione i ich bliscy często bagatelizują brak kontroli nad piciem. Stopniowo pojawiają się nowe okazje i uzasadnienia dla spożywania alkoholu. Niepokojącymi objawami są m.in. picie w samotności, reakcje agresji na uwagi dotyczące picia oraz picie większej ilości alkoholu niż planowano.

W Polsce istnieje wiele poradni leczenia uzależnień od alkoholu, gdzie można uzyskać profesjonalną pomoc. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) umożliwia wykonanie testu AUDIT, służącego do oceny potencjalnej szkodliwości spożywania alkoholu. Profesjonalna porada w poradni leczenia uzależnień może pomóc określić, czy doszło do rozwoju uzależnienia od alkoholu.

Poradnie terapeutyczne w Polsce są nieodpłatnie dostępne dla osób ubezpieczonych, a także dla osób nieubezpieczonych. Osoby uzależnione od alkoholu, które chcą podjąć leczenie, powinny skontaktować się z placówką terapeutyczną.

Nie każdy dotknięty problemem uzależnienia zdaje sobie sprawę z jego istnienia, a nawet jeśli tak jest, nie zawsze decyduje się na podjęcie terapii. Zwykle próby przekonania takiej osoby do leczenia przez otoczenie kończą się fiaskiem, gdyż uzależniony uważa, że picie jest jego prywatną sprawą, a reaguje na wszelkie uwagi agresją lub zaprzeczeniem. W sytuacjach takich jak te, uzasadnione staje się zastosowanie sądowego obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu.

Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi określa procedurę w przypadku osób nadużywających alkohol i szkodzących swojemu otoczeniu. Jeśli osoba taka jest uzależniona od alkoholu, może zostać zobowiązana do leczenia w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie leczniczym. Postępowanie sądowe w tej sprawie może być wszczęte na wniosek gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych lub prokuratora, a do sądu musi zostać przedstawiona dokumentacja i opinia biegłego.

Aby skierować osobę uzależnioną na obowiązkowe leczenie, konieczne jest wystąpienie z wnioskiem do sądu przez Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Rodzina chcąca uzyskać pomoc w tej sprawie powinna skontaktować się z odpowiednią instytucją.

Leczenie problemów z alkoholem wymaga ogromnej determinacji i wsparcia terapeuty. Istnieje wiele różnych metod terapeutycznych, ale psychoterapia jest uznawana za główną drogę ku wyzdrowieniu. Celem terapii jest nauczanie pacjenta radzenia sobie z trudnymi emocjami i unikanie sięgnięcia po alkohol. Istnieje także podejście, które ma na celu zmniejszenie szkód związanych z piciem, jednak większość programów terapeutycznych opiera się nadal na całkowitej abstynencji. Model Minnesota, który powstał w USA, jest często wykorzystywany w terapii odwykowej. Polskie koncepcje leczenia alkoholizmu również bazują na tym modelu. Terapia opiera się na szacunku i zrozumieniu dla pacjenta oraz na dożywotniej abstynencji jako długofalowym celem. W leczeniu odgrywa ważną rolę także wsparcie najbliższych oraz uczestnictwo w grupach wsparcia, takich jak Anonimowi Alkoholicy.

To zbiór założeń przyjęty przez społeczność AA stanowi podstawową filozofię wsparcia dla uczestników grupy. Kluczowe znaczenie dla wprowadzenia ruchu AA oraz wdrożenia modelu Minnesota na grunt polski miał uznany autorytet i specjalista w dziedzinie terapii uzależnień, psychiatra związany z Instytutem Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, dr n. med. Bohdan Woronowicz. „Program dwunastu kroków” stał się uniwersalną bazą dla wielu modeli terapii uzależnień.

Trudno jednoznacznie określić u jakiego odsetka pacjentów uzależnionych od alkoholu terapia jest skuteczna. W ciągu ostatnich 30 lat przeprowadzono na ten temat dziesiątki badań, których wyniki są niejednoznaczne. Wydaje się, że kluczem do poprawy wyników leczenia jest dostosowywanie programów terapii do potrzeb poszczególnych grup pacjentów. Analiza czteroletniego przebiegu uzależnienia u 356 leczonych osób wskazała, że 18,5% utrzymało abstynencję, 25,5% miewało tzw. „wpadki” (czyli krótkie epizody picia), u 31,7% obserwowano nawroty ciągów alkoholowych, zaś 24% chorych nieprzerwanie piło alkohol. Zakładając, że za zadowalający wynik terapii uznamy całkowitą abstynencję oraz nieliczne i łagodne nawroty, wyraźnie widać, że leczenie jest skuteczne jedynie u ponad 40% pacjentów. Jak wspomniano, ocena poszczególnych metod terapii bywa niejednoznaczna. Programy znacznie zwiększające szansę utrzymania abstynencji przez niektórych pacjentów bywają całkowicie nieskuteczne u innych. Jest to istotny dowód na to, iż niepowodzenie i nawrót picia mimo podjęcia terapii nie mogą być przesłanką do zaniechania leczenia i niepodejmowania jego kolejnych prób. Wielu chorych zarzuca leczenie po jednorazowym nawrocie, pozbawiając się szansy na wyleczenie.

Ponadto stosuje się także leczenie farmakologiczne.

Według obecnych zaleceń leczenie osób uzależnionych nie zakłada powrotu do picia alkoholu w sposób kontrolowany. Osoby leczące się powinny regularnie kontaktować się z placówkami medycznymi i dążyć do trwałej abstynencji przez całe życie. Z tego powodu trudno mówić o ostatecznym zakończeniu leczenia.

Jedynym pewnym sposobem uniknięcia uzależnienia jest całkowita abstynencja. Każda osoba, która spożywa alkohol, musi być świadoma ryzyka rozwoju uzależnienia, niezależnie od okoliczności. Antoni Kępiński wyróżnia trzy tradycyjne style picia:

• ucieczkowy – służący relaksacji i poprawie nastroju,
• społeczny – towarzyski,
• dla czystej przyjemności picia.

Niezależnie od sposobu spożywania, ryzyko uzależnienia dotyczy każdego. Badania naukowe wskazują na istnienie predyspozycji genetycznych do uzależnienia, chociaż nie oznacza to, że ktoś jest „zrodzony alkoholikiem”. Warunkiem koniecznym do rozwoju uzależnienia są sprzyjające warunki środowiskowe, emocjonalne, psychologiczne i biologiczne. Spożycie alkoholu powoduje wzrost stężenia dopaminy i serotoniny w mózgu, co prowadzi do poprawy samopoczucia. Po wygaśnięciu działania alkoholu, stężenie tych neuroprzekaźników spada, co z kolei zwiększa ochotę na picie dla poprawy nastroju.

Regularne nadużywanie alkoholu prowadzi do trwałego obniżenia stężenia dopaminy i serotoniny, co skutkuje koniecznością spożywania coraz większych ilości alkoholu, aby osiągnąć podobny efekt. Mechanizm ten może prowadzić do rozwoju uzależnienia. Istnieje również koncepcja uzależnienia od endorfin uwalnianych pod wpływem alkoholu, co może również przyczyniać się do problemu uzależnienia.