Zakażenie układu moczowego polega na obecności drobnoustrojów, głównie bakterii, w drogach moczowych. Normalnie, drogi moczowe powyżej zwieracza pęcherza są wolne od drobnoustrojów. Jednak w niektórych sytuacjach może dojść do wniesienia bakterii i ich namnażania, co prowadzi do stanu zapalnego - zakażenia układu moczowego.

Większość przypadków zakażenia układu moczowego to zapalenie pęcherza moczowego (cystitis).

O wiele poważniejsze jest zakażenie, które rozpoczyna się od bakterii dostających się przez moczowód do nerek, powodując odmiedniczkowe zapalenie nerek (pyelonephritis).

Bakterie w układzie moczowym nie zawsze prowadzą do stanu zapalnego i mogą nie wywoływać żadnych objawów. Jeśli nie ma objawów zakażenia, ale testy wykazują obecność bakterii, określamy to jako bakteriomocz bezobjawowy, który z reguły nie wymaga leczenia.

Przyczyną zakażenia układu moczowego jest najczęściej bakteria Escherichia coli. Bakteria ta może przeniknąć z odbytu do cewki moczowej, a następnie do pęcherza i ewentualnie do nerek. Jeśli zakażenie jest wywołane przez E. coli i nie ma innych czynników sprzyjających, to mówimy o niepowikłanym zakażeniu układu moczowego, które częściej dotyczy kobiet w wieku rozrodczym.

W około 10% przypadków zakażenia układu moczowego przyczyną są inne drobnoustroje, często zachodzą dodatkowe nieprawidłowości w drogach moczowych sprzyjające zakażeniu, takie jak kamica nerkowa, choroba gruczołu krokowego u mężczyzn czy nieprawidłowości narządu rodnego u kobiet. Takie infekcje nazywane są powikłanymi zakażeniami układu moczowego.

Zakażenie układu moczowego występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn, głównie z powodu krótkiej cewki moczowej i niewielkiej odległości między odbytem a ujściem cewki moczowej. Aktywność seksualna oraz używanie antykoncepcji mogą sprzyjać zakażeniu, zwłaszcza u kobiet, które często miewają nawracające zakażenia układu moczowego, co znacząco utrudnia ich codzienne życie.

Zakażenia dróg moczowych są powszechne u kobiet. W swoim życiu dotyczą one nawet 20% kobiet, czyli jednej na pięć. Jest to 50 razy częstsze zjawisko w porównaniu z mężczyznami.

Zakażenia dróg moczowych u dzieci również częściej występują u dziewczynek, z wyjątkiem niemowląt, gdzie częściej dotyczą chłopców z wadami rozwojowymi układu moczowego.

W ciąży zakażenia dróg moczowych nie występują częściej niż u kobiet spoza ciąży, ale mogą prowadzić do powikłań, takich jak wcześniactwo czy niska masa urodzeniowa dziecka. Zakażenie dróg moczowych może wystąpić u osób z cewnikiem w pęcherzu, jeśli jest on pozostawiony tam przez dłuższy okres, ale zazwyczaj nie powoduje dolegliwości i nie wymaga interwencji medycznej.

Typowe symptomy ostrego zapalenia pęcherza moczowego obejmują:

• uczucie bólu lub pieczenia podczas oddawania moczu
• uczucie częstej lub natychmiastowej potrzeby oddania moczu
• ból w okolicach dolnej części brzucha.

Może wystąpić czerwone lub ciemnobrunatne zabarwienie moczu, spowodowane obecnością krwi (krwiomocz), co jest wynikiem zapalenia błony śluzowej pęcherza. Jeżeli infekcja się rozprzestrzeni na nerki, wystąpi prawie zawsze gorączka (powyżej 38°C). Może również wystąpić ból w okolicy nerek po jednej lub obu stronach, nudności i wymioty. Objawy zakażenia nerek mogą występować po kilku dniach od pierwszych objawów zapalenia pęcherza, w przypadku braku leczenia.

U bardzo małych dzieci infekcja układu moczowego może objawiać się gorączką, drażliwością, utratą apetytu, bólem brzucha, wymiotami lub ponownym moczeniem się, jeśli dziecko już potrafi oddać mocz.

Jeśli pojawią się symptomy infekcji dróg moczowych lub podejrzenie ich wystąpienia, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem w celu zidentyfikowania przyczyny dolegliwości oraz ustalenia planu leczenia. Z reguły wymagane będzie przeprowadzenie analizy moczu, a czasem również badań krwi lub obrazowych. Wyjątkiem są kobiety cierpiące na nawracające zapalenia pęcherza, które mogą samodzielnie rozpocząć odpowiednią terapię.

Na podstawie zgłaszanych dolegliwości oraz badania fizykalnego lekarz podejrzewa lub rozpoznaje zakażenie układu moczowego. Objaw Goldflamma, czyli ból podczas wstrząsania okolicy nerki, może wskazywać na zakażenie nerki. Ogólne badanie moczu potwierdza obecność zapalenia, jeżeli stwierdza się zwiększoną liczbę leukocytów, krew (erytrocyty) oraz białko.

U niegorączkującej kobiety w wieku rozrodczym typowe dolegliwości podczas oddawania moczu i nieprawidłowy wynik badania moczu zazwyczaj wystarczają do rozpoznania zapalenia pęcherza moczowego i podjęcia leczenia. W pozostałych przypadkach zaleca się posiew moczu. Wynik posiewu zazwyczaj jest dostępny po około 48 godzinach i informuje, czy w badanym moczu występują bakterie, jakiego gatunku oraz jak liczne. Przekroczenie liczby 1000 bakterii na 1 mililitr moczu potwierdza obecność zakażenia. Przy takich wynikach określa się także wrażliwość bakterii na antybiotyki (antybiogram), co pomaga w doborze odpowiedniego leczenia.

Gdy istnieje podejrzenie nieprawidłowości w układzie moczowym lub powikłań, lekarz może zalecić wykonanie badań obrazowych, takich jak:

• USG nerek i dróg moczowych
• urografia
• tomografia komputerowa

Jeżeli dolegliwości się utrzymują, a badania moczu nie potwierdzają zakażenia układu moczowego, może być konieczne wykonanie badania ginekologicznego u kobiet (podejrzenie zapalenia pochwy) lub rozważenie zapalenia cewki moczowej (choroba przenoszona drogą płciową) oraz ewentualnie wykonanie specjalistycznych badań urologicznych (cystoskopia).

U młodej, zdrowej kobiety, która ma objawy zapalenia pęcherza moczowego, jednak nie ma gorączki, wymiotów ani nie jest w ciąży, terapia polega na przyjmowaniu przez kilka dni (zazwyczaj od 3 do 7) antybiotyku zaleconego przez lekarza na podstawie wyników antybiogramu (jeśli wykonano posiew moczu) lub takiego, który jest zwykle skuteczny w przypadku zakażenia przez . Często stosowane leki to trymetoprym, osobno lub w połączeniu z sulfametoksazolem, nitrofurantoina lub cyprofloksacyna. Objawy zazwyczaj ustępują w ciągu 1—3 dni. Niektóre kobiety z nawracającym zakażeniem dróg moczowych (wcześniej kilkakrotnie występowały objawy zapalenia pęcherza z bakteriami w posiewie moczu) mogą samodzielnie rozpocząć leczenie antybiotykiem po konsultacji z lekarzem.

Zakażenie układu moczowego może być bardzo poważnym problemem zdrowotnym, zwłaszcza gdy występują powikłania, takie jak roponercze czy ropień nerki. W przypadku takich powikłań konieczne może być leczenie w szpitalu i zastosowanie antybiotyków dożylnie lub domięśniowo. Leczenie zakażeń nerek zazwyczaj trwa 7–10 dni, a po ustąpieniu objawów można kontynuować je w domu. W przypadku kobiet w ciąży konieczne jest również leczenie zakażenia układu moczowego, nawet jeśli nie ma objawów, a jedynym dowodem na zakażenie jest dodatni wynik posiewu moczu. Leczenie antybiotykami w czasie ciąży powinno być bezpieczne i zawsze powinien decydować o nim lekarz.

Zakażenie układu moczowego niekiedy może być powikłaniem innych chorób układu moczowego, takich jak kamica moczowa czy choroba gruczołu krokowego. W takich przypadkach konieczne jest leczenie podstawowej choroby, aby zapobiec ponownym zakażeniom w przyszłości.

W większości przypadków zakażenie układu moczowego może zostać całkowicie wyleczone po podaniu odpowiedniego antybiotyku (lub antybiotyków) przez odpowiedni okres czasu. Jednak w rzadkich sytuacjach nie udaje się całkowicie pozbyć drobnoustrojów, co zazwyczaj wynika z poważnej choroby układu moczowego (np. obecność dużych kamieni nerkowych). Nawet po skutecznym wyleczeniu, u niektórych kobiet zakażenie układu moczowego może nawracać, czasem nawet kilka razy w ciągu roku.

U osób mających cewnik w pęcherzu, całkowite trwałe wyleczenie zakażenia układu moczowego nie jest możliwe. W ciągu miesiąca od założenia cewnika lub po zakończeniu antybiotykoterapii, zakażenie z reguły powraca, nawet jeśli nie występują żadne objawy.

Podczas zwykłego zapalenia pęcherza u młodej kobiety nie jest konieczne przeprowadzanie dodatkowych badań po zakończeniu leczenia. Natomiast w innych przypadkach zakażenia układu moczowego, zaleca się wykonanie kontrolnego posiewu moczu (po 7-14 dniach leczenia antybiotykiem). Kontrolne badania moczu powinny być regularnie wykonywane u każdej ciężarnej kobiety, która miała zakażenie układu moczowego, nawet jeśli nie występowały żadne objawy po zakończonym leczeniu. W przypadku wykrycia choroby układu moczowego w związku z zakażeniem, należy podjąć odpowiednie leczenie, a najczęściej właściwym specjalistą będzie urolog.

Zapobieganie infekcjom układu moczowego jest istotne, zwłaszcza u kobiet z nawracającymi problemami. Ważne jest przestrzeganie kilku zasad w codziennym życiu:

• Pij odpowiednią ilość płynów w ciągu dnia (około 1,5 litra); wypij dodatkową szklankę przed stosunkiem płciowym.
• Oddawaj mocz zaraz po odczuciu potrzeby; zawsze po stosunku płciowym.
• Codziennie umyj narządy płciowe i zawsze przed stosunkiem seksualnym; podciągaj od przodu do tyłu, aby uniknąć przenoszenia bakterii z okolic odbytu do cewki moczowej.
• Jeśli stosujesz środki antykoncepcyjne, zwłaszcza z krążkiem pochwowym, skonsultuj się z lekarzem w sprawie zmiany metody antykoncepcji.
• Codziennie pij sok żurawinowy, który hamuje przyleganie bakterii do dróg moczowych. Dostępne są także tabletki zawierające ekstrakt z żurawiny.
• Lekarz może zalecić przyjmowanie preparatu z antygenami bakteryjnymi w celu zwiększenia odporności na infekcje.

Niektóre kobiety, u których infekcje układu moczowego często związane są z aktywnością seksualną, mogą skonsultować się z lekarzem w sprawie przyjmowania pojedynczej dawki antybiotyku po stosunku. U kobiet po menopauzie korzystne może być stosowanie dopochwowe estrogenów, które pomagają przywrócić prawidłową florę bakteryjną i hamują rozwój bakterii powodujących infekcje układu moczowego.