Zatoki przynosowe to przestrzenie powietrzne znajdujące się wewnątrz kości czaszki. Istnieją cztery pary zatok:- zatoki szczękowe, położone za policzkami- zatoki czołowe- zatoki sitowe- zatoka klinowa (położona wewnątrz czaszki, za jamą nosową).

Każda z tych zatok jest połączona z jamą nosową, co umożliwia odprowadzanie wydzielin oraz wentylację. Dzięki temu w warunkach fizjologicznych wnętrze zatok jest wolne od bakterii.

Podczas infekcji zatok dochodzi do stanu zapalnego i obrzęku błony śluzowej wyścielającej zatoki. To powoduje zablokowanie ujścia zatok do jamy nosowej, uniemożliwiając odpływ wydzieliny.

Przyczyną zapalenia zatok może być wirusowa, bakteryjna, grzybicza lub alergiczna. Wirusy, np. rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy czy wirus grypy, są częstą przyczyną ostrego zapalenia zatok. Bakterie, takie jak Streptococcus pneumoniae, Haemofilus influenzae i Moraxella catarrhalis, kolonizują zazwyczaj zatoki w wyniku nadkażenia po infekcji wirusowej lub reakcji alergicznej. Grzybicze zapalenie zatok występuje u osób z upośledzoną odpornością, np. po przeszczepieniach, z chorobami szpiku kostnego, AIDS lub cukrzycą.

Coraz częściej przyczyną zapalenia zatok jest nierozpoznana lub źle kontrolowana alergia. Czynniki fizyczne, takie jak dym papierosowy czy infekcje zębów pochodzenia korzeniowego, mogą drażnić błonę śluzową i powodować zapalenie zatok. Skrzywienie przegrody nosa także może prowadzić do częstych zapaleń zatok przynosowych.

Objawy przewlekłego zapalenia zatok mogą nasilać się pod wpływem zanieczyszczeń powietrza lub innych drażniących czynników, np. w miejscu pracy.

Ze względu na czas trwania objawów, zapalenie zatok dzieli się na ostre i przewlekłe.

Ostre zapalenie zatok

Ostre zapalenie zatok trwa krócej niż 12 tygodni i objawy ustępują całkowicie. Wyróżnia się kilka rodzajów ostrego zapalenia zatok:

• wirusowe, towarzyszące przeziębieniu, zwykle trwa mniej niż 10 dni; najczęstszy rodzaj ostrego zapalenia zatok, często spowodowany zakażeniem rynowirusem
• powirusowe, które trwają dłużej niż 10 dni lub nasilają się po 5 dniach i trwają krócej niż 12 tygodni
• bakteryjne, z gorączką powyżej 38°C, zmianą barwy wydzieliny z nosa, silnym bólem w okolicy twarzy i podwyższonymi wskaźnikami zapalenia we krwi (np. przyspieszony OB, zwiększone stężenie białka CRP)

Nawracające ostre zapalenie zatok oznacza 4 epizody lub więcej na rok, rozdzielone okresami bez objawów.

Przewlekłe zapalenie zatok

Przewlekłe zapalenie zatok trwa ponad 12 tygodni i objawy nie ustępują całkowicie.

W przebiegu przewlekłego zapalenia zatok mogą występować polipy nosa, alergie, zakażenia grzybicze. Przyczyną przewlekłego zapalenia zatok mogą być też choroby zębów, guzy zatok, a także choroby ogólnoustrojowe, takie jak ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń czy niedobory odporności.

Choroby zatok są jednymi z najczęstszych powodów wizyt u lekarza. Wirusowe zapalenie zatok występuje często, u dorosłych nawet kilka razy w roku, a bakteryjne zapalenie zatok jest mniej powszechne.

Zapalenie zatok przynosowych może mieć różnorodne nasilenie, które można ocenić za pomocą skali VAS. Skala ta obejmuje zakres od 0 punktów, oznaczających brak dolegliwości, do 10 punktów, oznaczających dolegliwości niezwykle uciążliwe. Na tej podstawie zapalenie zatok przynosowych podzielone jest na:

1. łagodne (0–3 punkty VAS)
2. umiarkowane (>3–7 punktów VAS)
3. ciężkie (>7–10 punktów VAS)

Warto dodać, że wynik VAS powyżej 5 punktów wiąże się z istotnym pogorszeniem jakości życia chorych.

Lekarz diagnozuje zapalenie zatok przynosowych na podstawie dokładnego wywiadu, badania laryngologicznego i ewentualnych badań dodatkowych.

Na początku lekarz przeprowadza badanie palpacyjne twarzy i szyi pacjenta w celu wykrycia ewentualnych bolesności. W trakcie badania laryngologicznego wykonywana jest rynoskopia przednia celem sprawdzenia czy występuje wydzielina, polipy lub zmiany zapalne na błonie śluzowej nosa. Konieczne może okazać się użycie endoskopu, aby dokładniej zbadać zatoki. Często do pełnej oceny choroby potrzebna jest tomografia komputerowa, która pozwala na dokładne zobrazowanie zatok, jamy nosa i otaczających tkanek. W przypadku podejrzenia zapalenia zatok o podłożu alergicznym pomocne są testy alergiczne.

Powikłania zapalenia zatok przynosowych są bardzo rzadkie, występują w 3 przypadkach na milion.

Mogą mieć różne postacie, takie jak zapalenie tkanek oczodołu, ropień oczodołu (najczęstsze powikłanie), wewnątrzczaszkowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień mózgu, zakrzepica zatoki jamistej, a także zapalenie kości i szpiku kostnego ścian zatoki.

Ostre zapalenie zatok przynosowych zazwyczaj samoistnie ustępuje.

Choroba, która może dotknąć ludzi każdej grupy wiekowej i w różnych porach roku to zapalenie zatok przynosowych. Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania, należy unikać kontaktu z osobami z infekcjami górnych dróg oddechowych oraz unikać nadmiernego narażenia na dym (np. papierosowy) i zanieczyszczenia powietrza. Ważne jest również leczenie alergii, zwłaszcza tych wywołanych przez pyłki, oraz dbanie o odpowiedni poziom nawilżenia powietrza w miejscach, w których spędzamy dużo czasu. Jest to szczególnie istotne w miesiącach, gdy korzystamy z ogrzewania w zamkniętych pomieszczeniach.