System krążenia to zamknięty system, w którym krew krąży w naczyniach krwionośnych pod wpływem pompy jaką jest serce. Można go porównać do sieci rur o różnej średnicy, utworzonych przez dwa rodzaje naczyń krwionośnych - tętnice i żyły.

Żyły są naczyniami krwionośnymi, przez które "zużyta" (uboga w tlen) krew wraca do serca i płuc. Żyły nóg dzielą się na żyły głębokie ukryte pomiędzy mięśniami i tkanką łączną, oraz żyły powierzchowne, znajdujące się tuż pod skórą. Oba te systemy łączą się ze sobą krótkimi przeszywającymi żyłkami.

W świetle zarówno żył powierzchownych, jak i głębokich znajdują się zastawki, które pozwalają na przepływ krwi wyłącznie w jednym kierunku, uniemożliwiając cofanie się. Ich działanie można porównać do zastawek wentylów w dętkach lub materacach dmuchanych, które zapobiegają wyciekom powietrza. W warunkach normalnych przepływ krwi odbywa się głównie z układu powierzchownego do głębokiego, a następnie w kierunku serca.

Wydłużenie i poszerzenie żył, które uzyskują kręty przebieg, nazywane są żylakami. Głównie dotyczą one żył na nogach.

Teleangiektazje (zwane potocznie pajączkami naczyniowymi) to poszerzone naczynka krwionośne znajdujące się na powierzchni skóry. Ich występowanie najczęściej jest związane z kwestiami estetycznymi i zazwyczaj nie powodują dolegliwości bólowych.

Żylaki siatkowate to rozbudowana sieć krętych żyłek podskórnych, zlokalizowana głównie w okolicach dołu podkolanowego, bocznej powierzchni łydki lub uda. Są zazwyczaj bezbolesne i rzadko powodują obrzęki.

Żylaki głównych pni żylnych. Najczęstszą formą żylaków są żylaki żyły odpiszczelowej i odstrzałkowej, które mogą powodować dolegliwości. Zazwyczaj są one widoczne na wewnętrznej stronie kończyny (tzw. żylaki żyły odpiszczelowej) lub na tylnej powierzchni łydki (tzw. żylaki żyły odstrzałkowej) i z reguły objawiają się przewlekłą niewydolnością żylą.

Istnieje kilka teorii tłumaczących pojawienie się żylaków, ale większość badaczy zgadza się, że główną przyczyną są genetycznie uwarunkowane nieprawidłowości zastawek żylnych (np. ich zbyt mała ilość) lub zaburzenia w ścianach żył (np. osłabienie ściany i zwiększona podatność na rozciąganie).

Nieprawidłowości zastawek mogą powodować, że krew zamiast płynąć z układu powierzchownego do głębokiego i w kierunku serca, wraca wstecz do układu powierzchownego, powodując nadmierne rozciąganie i przeciążenie. W konsekwencji prowadzi to do poszerzenia i wydłużenia żył oraz powstawania żylaków.

Oprócz czynników genetycznych istnieje wiele czynników środowiskowych, które mogą przyspieszać rozwój żylaków. Należą do nich:

• ciąża, która powoduje zwiększenie objętości krwi, ucisk na żyły przez powiększoną macicę oraz wpływ hormonów na ścianę żył
• długotrwałe stanie (np. związane z pracą zawodową)
• długotrwała praca w wysokiej temperaturze
• nadwaga i otyłość
• dźwiganie ciężarów
• przebyte urazy i operacje nogi
• wiek – częstość występowania żylaków rośnie z wiekiem.

Żylaki występują jako miękkie sinawe wybrzuszenia skóry na żyłach. Często towarzyszy im zwiększające się uczucie ciężkości i bóle nóg pod koniec dnia oraz obrzęki.

Mogą również wystąpić swędzenie skóry oraz silne kurcze mięśniowe, głównie w nocy. U kobiet objawy mogą się nasilać podczas miesiączki.

U niektórych pacjentów żylaki nie powodują żadnych objawów poza defektem kosmetycznym.

Zaawansowane żylaki zwiększają ryzyko zapalenia żył powierzchownych, objawiającego się silnym bólem, twardymi zgrubieniami pod skórą i czerwoną zaczerwienieniem skóry w miejscu zmienionej żyły. Zapalenie żył powierzchownych jest bolesne, ale zazwyczaj niegroźne. Leczenie polega na heparynie i lekach przeciwzapalnych.

Zapalenie żył powierzchownych różni się od zakrzepowego zapalenia żył głębokich, czyli tzw. zakrzepicy żyłnej, która jest poważniejsza i wymaga szybkiego leczenia, aby uniknąć zatoru płucnego.

Niewielkie żylaki stanowią głównie problem estetyczny i o ile nie powodują znaczących dolegliwości, postępowanie polega głównie na stosowaniu metod zapobiegających ich dalszemu rozwojowi.

Sytuacje, które wymagają pomocy lekarskiej:

• duże obrzęki i bóle kończyn dolnych utrudniające codzienne funkcjonowanie
• pojawienie się zmian zapalnych i przebarwień skóry na łydce i w okolicy kostki
• pojawienie się objawów sugerujących zapalenie żyły: silny ból, zaczerwienienie, bolesne, napięte stwardnienie na przebiegu żylaka przypominające napięty sznur
• krwawienie z żylaka (może być trudne do opanowania i może wymagać pilnej interwencji); w razie krwawienia najlepiej położyć się i unieść nogę wysoko, co w ciągu kilku minut powinno zmniejszyć krwawienie.

Żylaki są zauważalne i można je poczuć dotykiem, dlatego potrzebne są specjalne badania do postawienia diagnozy.

Doświadczeni lekarze specjaliści od chorób naczyniowych czasami korzystają z tzw. testów opaskowych, zakładając mankiet na nogę do pomiaru ciśnienia lub bandaż, aby określić miejsce uszkodzonej zastawki żylnej.

Badanie USG z kolorowym doplerem pozwala ocenić nie tylko żyły powierzchowne, ale także głębokie i jest wykonywane w przypadku podejrzenia zakrzepicy lub przed planowaną operacją żylaków. U osób z niepowikłanymi żylakami, które nie planują operacji, to badanie nie jest konieczne. USG może jednak pomóc w wykryciu wczesnej fazy żylaków, gdy nie są one jeszcze widoczne, ale pojawiają się obrzęki nóg.

Inne metody diagnostyczne obecnie rzadko się stosuje, głównie w specjalistycznych poradniach naczyniowych i oddziałach. Wskazania do nich są ustalane przez specjalistę w przypadku wątpliwości diagnostycznych lub w rzadkich wadach wrodzonych żył.