Obrzęk występuje, kiedy nadmiar płynu „wycieka” z naczyń krwionośnych lub limfatycznych i gromadzi się między komórkami. Zwykle naczynie włosowate przepuszcza płyn w dwie strony, utrzymując równowagę. Jednakże, różne czynniki mogą prowadzić do powstania obrzęku, takie jak zwiększona przepuszczalność ściany naczynia w stanie zapalnym lub alergii, wzrost ciśnienia w naczyniu z powodu przeszkody, zmniejszony przepływ krwi z powodu niewydolności serca lub niewydolności żylną, oraz nieprawidłowy skład płynu spowodowany chorobami wątroby i nerek, niedożywieniem lub anoreksją.

Obrzęk jest manifestacją wielu różnorodnych przyczyn. Większość z nich jest diagnozowana przez lekarza po wywiadzie z pacjentem i badaniu miejsca obrzęku. Każdy przypadek obrzęku, który nie ustępuje po 2-3 tygodniach i nie ma jasnej przyczyny, powinien być skonsultowany z lekarzem!

Jeśli obrzęk dotyczy niewielkiego obszaru skóry lub jednej części ciała, mówimy o obrzęku miejscowym. Może on wynikać z:

• reakcji alergicznej,
• reakcji zapalnej,
• niewydolności żylnej,
• zakrzepicy,
• utrudnionego odpływu limfy,
• obrzęku naczynioruchowego.

Obrzęk całego narządu jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu tego narządu. Przykładami takich przypadków są obrzęk płuc i obrzęk mózgu. Bardzo groźny może być także obrzęk krtani.

Obrzęk obejmujący całe ciało określa się jako obrzęk uogólniony. Może mieć swoje podłoże w:

• niewydolności serca,
• niewydolności wątroby,
• zespołu nerczycowego,
• zaburzeniach hormonalnych,
• niedożywieniu,
• ciąży,
• długotrwałym stosowaniu leków.

W szczególnych przypadkach obrzęk może być niebezpiecznym objawem i należy natychmiast skontaktować się z lekarzem. Niepokój powinny wywoływać następujące sytuacje:

1. Obfity obrzęk (czasami tylko zwiększenie obwodu!) obejmujący tylko jedną z kończyn dolnych, często łydkę, czasem z towarzyszącym bólem. Może to wskazywać na zakrzepicę żył głębokich;
2. Narastający obrzęk w okolicach rany lub otarcia, bolesny i czerwony. Z rany często wycieka biaława treść. Można podejrzewać zakażenie rany, zwłaszcza jeśli towarzyszy mu gorączka;
3. Nadmierny obrzęk po ukąszeniu owadów. Wyjątkowo niebezpieczne są:
• ukąszenie w środku jamy ustnej i gardła (obrzęk krtani stanowi zagrożenie dla życia),
• ukąszenie osoby uczulonej na jad owada (najczęściej pszczoły i osy),
• pojawiające się daleko od miejsca ukąszenia obrzęki, uczucie gorąca, duszności i nagłe pogorszenie stanu zdrowia.

W każdym z tych przypadków należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe, a dopiero potem zajmować się pacjentem, istnieje bowiem bezpośrednie zagrożenie życia!

4. Obrzęk, który jest towarzyszony zmianami w skórze (rumień, wysypka, grudki, guzki i stwardnienia tkanki) - mogą wskazywać na początek choroby autoimmunologicznej;
5. Pojawienie się znacznego i bolesnego obrzęku po urazie w danej okolicy (zazwyczaj kończyny), może sugerować złamanie kości lub uszkodzenie stawu;
6. Obrzęk w okolicach twarzy, ust, szyi - może być nagle pojawiającym się obrzękiem alergicznym (np. spowodowanym spożyciem alergenu) lub wynikającym z chorób z zablokowaniem żyły szyjnej górnej - znaczny obrzęk tych okolic, szczególnie narastający szybko, utrudniający oddychanie i połykanie, jest niebezpieczny dla zdrowia i życia i wymaga natychmiastowego wezwania pogotowia ratunkowego. Jednakże nawet mniejsze obrzęki wymagają konsultacji lekarskiej, gdyż mogą towarzyszyć poważnym infekcjom okolic zębów, takim jak ropnie, które są niebezpieczne dla zdrowia i wymagają pilnego leczenia.