Astma to przewlekła choroba dróg oddechowych, które są bardziej wrażliwe u dzieci chorych na astmę. Czynniki drażniące powodują skurcze mięśni otaczających oskrzela oraz obrzęk błony śluzowej, co utrudnia oddychanie.

Przyczyna astmy nie jest jednoznacznie znana, ale istnieje duże ryzyko zachorowania u dzieci, których rodzice cierpią na astmę, atopowe zapalenie skóry lub inne alergie. Dodatkowo, istnieje wiele innych czynników, takich jak uczulenie na roztocza kurzu, palenie tytoniu w ciąży, infekcje wirusowe i zanieczyszczenie środowiska.

Astma jest chorobą przewlekłą, ale można ją skutecznie kontrolować. Ciężkość choroby może się różnić, od lekkiej do ciężkiej.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ponad 300 milionów ludzi na całym świecie cierpi z powodu astmy, a wśród dzieci jest to najczęściej diagnozowana choroba przewlekła. W Polsce więcej dzieci niż dorosłych choruje na astmę. Badania epidemiologiczne przeprowadzone w dwóch miastach (Kraków, Poznań) z odstępem 7 lat wykazały, że astmę ma 5–7% dzieci. Co roku nowe przypadki astmy diagnozowane są u 0,3% do 0,5% dzieci i młodzieży.

W wieku przedszkolnym astma częściej dotyka chłopców, później proporcje te się zmieniają i po osiągnięciu dojrzewania astma jest częstsza u dziewczynek. U nastolatków symptomy astmy mogą zanikać, by powrócić w wieku dorosłym.

Objawy astmy u dzieci obejmują:

• kaszel – często suchy i uciążliwy; zazwyczaj pojawia się głównie podczas snu oraz nad ranem;
• świszczący oddech – wysoki dźwięk muzyczny (świszczący) słyszalny podczas wydechu;
• trudności w oddychaniu i płytki oddech;
• uczucie ucisku, łaskotania, gniecenia w klatce piersiowej;
• nawracające zapalenie oskrzeli.

Nie zawsze wszystkie wymienione objawy pojawiają się jednocześnie u każdego pacjenta, a ich intensywność może się zmieniać. Objawy astmy zazwyczaj występują po kontakcie z wyżej opisanymi czynnikami drażniącymi. Tylko w przypadku astmy ciężkiej objawy są obecne cały czas, zarówno w dzień, jak i w nocy.

Astma pogłębia się z powodu kontaktu z alergenami, wirusowymi i bakteryjnymi infekcjami, dymem tytoniowym, zanieczyszczeniem środowiska, pleśnią, wysiłkiem fizycznym, stresem oraz niekorzystnymi warunkami pogodowymi, takimi jak zimne powietrze, nagłe zmiany temperatury i wysoka wilgotność powietrza.

Jeśli u twojego dziecka pojawiają się pewne lub wszystkie symptomy wymienione wyżej i podejrzewasz, że może ono cierpieć na astmę, skonsultuj się z pediatrą lub lekarzem rodzinnym. Jeśli lekarz uzna, że konieczna jest diagnostyka astmy, skieruje twoje dziecko do alergologa lub pulmonologa. W przypadku znaczących trudności z oddychaniem u dziecka, wezwij pogotowie ratunkowe.

Jeśli twoje dziecko ma zdiagnozowaną astmę i wystąpił zaostrzenie objawów choroby, postępuj zgodnie z poniższym schematem. Na pewno w domu znajdują się leki wziewne, które rozszerzają oskrzela (np. salbutamol).

1. Podaj dziecku 1–2 dawki leku rozszerzającego oskrzela wziewnie.
2. Zaczekaj 15–20 minut i obserwuj dziecko, sprawdzając czy oddychanie się poprawiło, zapytaj również czy czuje się lepiej.
3. Jeśli nie zauważysz poprawy po 20 minutach, podaj następne 2 dawki leku rozszerzającego oskrzela i ponownie obserwuj dziecko.
4. W ciągu godziny można podać dziecku 3 dawki leku rozszerzającego oskrzela w odstępach 20-minutowych.
5. Jeśli nie ma poprawy po godzinie – wezwij pogotowie. Do czasu przyjazdu karetki podawaj dziecku co 20 minut jedną dawkę leku rozszerzającego oskrzela.
6. Jeśli doszło do poprawy, dziecko czuje się dobrze, oddycha swobodnie, a objawy astmy ustąpiły – skonsultuj się z lekarzem w ciągu najbliższych 24 godzin w celu ustalenia dalszego postępowania.

Ustalenie diagnozy astmy opiera się na wywiadzie, badaniu dziecka oraz ocenie czynności płuc. Przygotowanie odpowiedzi na szczegółowe pytania ułatwi lekarzowi przeprowadzenie wywiadu.

Podczas badania lekarz zwróci uwagę przede wszystkim na skórę, nos, gardło oraz płuca. Jednak nawet jeśli podczas badania nie stwierdzi żadnych objawów, nie oznacza to, że dziecko nie ma astmy. Objawy astmy u dzieci często pojawiają się w trakcie infekcji lub po wysiłku fizycznym.

Podczas wizyty u lekarza możliwe jest wykonanie testów oddechowych, takich jak spirometria oraz pomiar szczytowego przepływu wydechowego (PEF). W niektórych przypadkach lekarz może zlecić również próby prowokacyjne w celu oceny nadreaktywności oskrzeli.

Nie istnieje idealny środek na astmę, który mógłby całkowicie wyleczyć Twoje dziecko. Jednak poprzez stosowanie odpowiednich leków można skutecznie kontrolować chorobę, tak aby objawy nie występowały lub pojawiały się bardzo rzadko. Przy właściwym leczeniu codzienna aktywność Twojego dziecka nie powinna się różnić od aktywności innych zdrowych dzieci.

Podstawowo lekarz przepisze Twojemu dziecku 2 rodzaje leków w inhalatorach: lek rozszerzający oskrzela, który ułatwia oddychanie i lek kontrolujący astmę, który zapobiega napadom astmy. Lek rozszerzający oskrzela należy podać w przypadku wystąpienia objawów astmy, a leki kontrolujące powinny być przyjmowane regularnie zgodnie z zaleceniami lekarza.

Leki kontrolujące działają wolniej niż leki rozkurczowe i poprawiają stan oskrzeli poprzez działanie przeciwzapalne. Glikokortykosteroidy podawane wziewnie są często przepisywane jako leki kontrolujące. Jeśli astma jest dobrze kontrolowana, lekarz będzie zmniejszać dawkę leków do minimum.

Nie wszystkie dzieci z astmą muszą przyjmować leki kontrolujące regularnie. Jeśli objawy astmy są rzadkie i ustępują po podaniu leku rozkurczowego, leki kontrolujące nie są konieczne. Leki te są bezpieczne, gdy stosowane są zgodnie z zaleceniami lekarza.

Jedną z opcji leczniczych w astmie jest leczenie biologiczne za pomocą substancji omalizumab. Inną opcją może być odczulanie, szczególnie w przypadku astmy wywołanej alergenami. Leki do podawania wziewnego można stosować poprzez inhalatory aerozolowe, proszki lub płyny do nebulizacji.

Nebulizator zmienia płynną formę leku w parę, którą dziecko wdycha za pomocą maseczki lub przystawki z ustnikiem. Nebulizacja jest popularną formą leczenia astmy, jednak leki podawane tą metodą nie są skuteczniejsze niż leki w inhalatorach aerozolowych czy proszkowych. W przypadku nebulizacji konieczna może być większa dawka leku.

Astma jest chorobą przewlekłą, dlatego całkowite wyleczenie nie jest możliwe. Dzieci z astmą oskrzelową okołoinfekcyjną zazwyczaj wyrastają z objawów w wieku szkolnym. Jednak u niektórych dzieci objawy mogą utrzymywać się dłużej, zwłaszcza w przypadku astmy atopowej. Istnieją czynniki predysponujące do utrzymywania się objawów astmy: wystąpienie pierwszych objawów po 2. roku życia, płeć męska, częste lub ciężkie epizody świszczącego oddechu, dodatni wywiad rodzinny z chorób atopowych oraz nieprawidłowa czynność płuc.

Nie martw się jednak! Przestrzegając zaleceń, Twoje dziecko może normalnie funkcjonować, tak jak rówieśnicy.

Plan kontroli astmy:

• Dowiedz się więcej na temat astmy oskrzelowej, zrozum różne leki i objawy zaostrzenia astmy.
• Opracuj razem z lekarzem plan leczenia dla Twojego dziecka.
• Modyfikuj leczenie zgodnie z sytuacją i unikaj czynników zaostrzających objawy.

Przestrzegając tego planu, będziesz kontrolować astmę u swojego dziecka!

Jeśli astma Twojego dziecka jest dobrze kontrolowana, lekarz może zdecydować się na całkowite odstawienie leku kontrolującego. Wizyty kontrolne będą wtedy rzadsze (np. co 6 miesięcy). Warto jednak mieć zawsze w domu lek rozkurczowy o odpowiedniej dacie ważności, ponieważ objawy astmy mogą powrócić.

Astma oskrzelowa ma podłoże genetyczne. Jeśli w Twojej rodzinie występują osoby cierpiące na astmę oskrzelową lub inne choroby alergiczne, istnieje duże ryzyko, że Twoje dziecko również będzie dotknięte astmą. Profilaktyka astmy polega na unikaniu kontaktu z potencjalnymi alergenami, takimi jak alergeny pokarmowe czy inhalacyjne.

Potencjalne czynniki ochronne:

• karmienie wyłącznie piersią przez pierwsze 4–6 miesięcy życia dziecka,
• posiadanie rodzeństwa,
• wychowywanie na wsi (w otoczeniu zwierząt domowych i hodowlanych),
• zaprzestanie palenia w ciąży,
• brak narażenia dziecka na bierne palenie tytoniu.

• Zminimalizuj narażenie dziecka na alergeny, na które jest uczulone.
• Zrezygnuj z palenia tytoniu w pobliżu dziecka.
• Unikaj podawania dziecku pokarmów zawierających konserwanty, zwłaszcza siarczany.
• Jeśli dziecko boryka się z nadwagą, skonsultuj się z dietetykiem.
• Unikaj sytuacji stresujących dla dziecka, ponieważ mogą one wpływać negatywnie na jego zdrowie.
• Rozważ coroczne szczepienie dziecka przeciwko grypie, aby zmniejszyć ryzyko ciężkiego zaostrzenia astmy.
• Skutecznie lecz wszystkie choroby współistniejące, takie jak zapalenie zatok przynosowych czy refluks żołądkowo-przełykowy.