Nadczynność tarczycy polega na nadprodukcji hormonów przez ten narząd, co może prowadzić do różnych zaburzeń w organizmie. Głównymi hormonami produkowanymi przez tarczycę są T3 i T4, które regulują metabolizm i termogenezę. Kontrola czynności tarczycy odbywa się poprzez uwalnianie hormonu TSH przez przysadkę mózgową.

Nadmiar hormonów tarczycy może zmniejszać uwalnianie TSH, a niedobór hormonów może zwiększyć produkcję TSH, co z kolei stymuluje tarczycę do produkcji większej ilości T3 i T4.

Do najczęstszych przyczyn nadczynności tarczycy zalicza się chorobę Gravesa i Basedowa oraz guzki tarczycy. Rzadszymi przyczynami są m.in. podostre zapalenie tarczycy oraz poporodowe zapalenie tarczycy.

Nadczynność tarczycy to częsta choroba endokrynologiczna, występująca u około 1–2% dorosłych mieszkańców Polski. Najczęściej dotyka kobiet między 20. a 40. rokiem życia, rzadko jednak występuje u dzieci.

Komórka tarczycy nie wytwarza hormonów, kiedy nie jest stymulowana przez TSH. Pod wpływem TSH następuje zarówno produkcja hormonów, jak i procesy wzrostu. Przeciwciała przeciw receptorowi TSH pobudzają syntezę i uwalnianie hormonów tarczycy, aktywując także inne procesy wewnątrzkomórkowe zależne od TSH, w tym wzrost.

Objawy nadczynności tarczycy to m.in. uczucie gorąca, wzmożona potliwość, nerwowość, drżenie rąk, chudnięcie, przyspieszone bicie serca, osłabienie mięśni, wypadanie włosów, symptomy oczne i problemy z miesiączkowaniem. Objawy mogą być różne u poszczególnych osób, a u osób starszych mogą być mniej wyraźne. Może wystąpić również osłabienie i problemy sercowe.

Jeśli pojawiają się symptomy sugerujące nadczynność tarczycy, ważne jest skonsultowanie się z lekarzem rodzinnym, który po dokładnym wywiadzie i badaniu podejmie decyzję o konieczności wykonania testu TSH. Test ten polega na pobraniu krwi, niekoniecznie na czczo.

W przypadku ciężkiej nadczynności tarczycy konieczne jest natychmiastowe skierowanie pacjenta do szpitala.

Aby potwierdzić nadczynność tarczycy, trzeba przeprowadzić badania hormonalne. Pierwsze badanie oceniające funkcjonowanie tarczycy (stężenie TSH we krwi) może zostać zlecone przez lekarza rodzinnego. Jeśli wynik będzie nieprawidłowy, konieczne jest wykonanie pomiaru stężenia wolnych hormonów tarczycy (FT4 i/lub FT3). Nadczynność tarczycy jest diagnozowana, gdy obniżone stężenie TSH jest równoważne z podwyższonym stężeniem FT4 i/lub FT3 we krwi.

W przypadku stwierdzenia nadczynności tarczycy lekarz będzie próbował ustalić jej przyczynę, co ma kluczowe znaczenie przy wyborze metody leczenia. W tym celu mogą być pomocne następujące badania:

• USG tarczycy: w przypadku wola guzkowego można stwierdzić obecność zmian ogniskowych w tarczycy; natomiast w przypadku choroby Gravesa i Basedowa obniżoną echogeniczność
• przeciwciała przeciwtarczycowe w surowicy, a zwłaszcza przeciwciała przeciwko receptorowi TSH (anty-TSHR): podwyższone stężenie anty-TSHR jest charakterystyczne dla choroby Gravesa i Basedowa
• biopsję aspiracyjną cienkoigłową (BACC) tarczycy - wykonywaną w przypadku stwierdzenia zmian ogniskowych tarczycy (patrz guzki tarczycy)
• scyntygrafię tarczycy wykonywaną w wybranych sytuacjach.

Istnieje wiele metod leczenia nadczynności tarczycy, a ich wybór zależy od przyczyny choroby, stopnia zaawansowania oraz stanu zdrowia pacjenta.

Najczęściej stosowane są leki zmniejszające produkcję hormonów tarczycy, jak również terapia jodem promieniotwórczym i leczenie operacyjne. Nieleczona nadczynność tarczycy może prowadzić do poważnych powikłań, dlatego ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarskich i regularne kontrole. W każdym przypadku najlepiej omówić możliwe metody terapii z lekarzem prowadzącym.

Możliwość całkowitego wyleczenia z nadczynności tarczycy zależy głównie od jej przyczyny. Po zastosowaniu jodu promieniotwórczego lub po operacji usunięcia gruczołu często pojawia się niedoczynność, która wymaga regularnego przyjmowania tyroksyny do końca życia.

Po zakończeniu terapii nadczynności tarczycy, pacjent potrzebuje dalszej regularnej opieki medycznej. Wskazane jest regularne monitorowanie poziomu hormonów (TSH we krwi) oraz wykonywanie badań ultrasonograficznych tarczycy. W niektórych sytuacjach istnieje ryzyko powrotu nadczynności tarczycy, ponownego rozwoju wola guzkowego lub wystąpienia niedoczynności tarczycy nawet po wielu miesiącach od zakończenia leczenia. Jeśli pacjent wymaga terapii hormonalnej z powodu niedoczynności tarczycy, konieczne jest regularne stosowanie leków oraz kontrola skuteczności leczenia.

w trosce o zdrowy styl życia należy zadbać o odpowiednie spożycie jodu w codziennej diecie. w polsce obowiązuje obowiązek jodowania soli kuchennej, co sprawia, że większość osób dostarcza wystarczającą ilość jodu. oprócz obowiązkowego dodawania jodu do soli kuchennej, zaleca się spożywanie pokarmów bogatych w jod (np. ryby morskie) oraz stosowanie suplementów jodowych przez kobiety w ciąży i karmiące piersią. odpowiednie spożycie jodu zmniejsza ryzyko rozwoju wola guzkowego i guzków tarczycy, co wiąże się także z ograniczeniem nadczynności tarczycy towarzyszącej guzkom tarczycy.

kolejnym istotnym czynnikiem, który można zmieniać, jest rzucenie palenia papierosów. występuje bowiem powiązanie między paleniem papierosów a rozwojem guzków tarczycy oraz nadczynności tarczycy.

autoimmunologiczne choroby tarczycy (np. choroba gravesa i basedowa, choroba hashimoto) mają podłoże genetyczne. nie mamy wpływu na genetyczne predyspozycje osób obciążonych. osoby, u których w rodzinie występują autoimmunologiczne choroby tarczycy powinny informować o tym lekarza, aby unikać niektórych leków, które mogą wpłynąć na rozwój choroby.