Zespół jelita nadwrażliwego, również znany jako zespół jelita drażliwego (IBS), to przewlekła choroba jelita cienkiego i grubego, charakteryzująca się bólem brzucha oraz nieregularnościami w wypróżnianiu (biegunka lub zaparcia, czasami naprzemiennie). Objawy te nie wynikają z zmian organicznych ani biochemicznych, a z zaburzeń regulacji osi mózg-jelito, wzmożonego czucia trzewnego, zaburzeń perystaltyki i składu mikrobioty jelitowej. Może również wystąpić po przebyciu infekcji bakteryjnej jelit. Poinfekcyjny zespół jelita drażliwego manifestuje się pomimo wyeliminowania drobnoustroju. Badania wskazują na rolę mózgu i występowanie zaburzeń psychicznych u pacjentów z IBS.

Globalnie, wskaźnik występowania zespołu jelita drażliwego wynosi około 11%, jednak różnice między poszczególnymi krajami są znaczące (od 1,1% we Francji do 35% w Meksyku). Choroba ta diagnozowana jest około dwukrotnie częściej u kobiet, zazwyczaj poniżej 50. roku życia. Ponad połowa pacjentów doświadcza pierwszych objawów przed ukończeniem 35. roku życia.

Objawy zespołu jelita drażliwego są przewlekłe i mogą nawracać, co oznacza, że mogą ustąpić i pojawić się ponownie w różnych momentach.

Głównym symptomem zespołu jelita drażliwego jest ból brzucha.

Ból brzucha może być trwały albo nawracający, pojawia się w różnych częściach brzucha, ale zazwyczaj występuje w okolicach podbrzusza i dolnej partii brzucha po lewej stronie. Może być ostry, skurczowy, dokuczliwy, ale rzadko budzi ze snu. Pacjenci cierpiący na bezsenność często odczuwają nocne objawy.

Inne symptomy obejmują:

• biegunkę lub zaparcie – w biegunce stolce mogą być wodniste lub półpłynne, ale rzadko zwiększa się ich objętość. Przejawia się częstszym oddawaniem stolca, często po posiłkach, stresie psychicznym i rano. W przypadku zaparcia, ilość oddawanych stolców jest zmniejszona, są twarde (lub w postaci bryłek przypominających orzechy) i wymagają wysiłku. Po wypróżnieniu wielu pacjentów odczuwa uczucie niepełnego wypróżnienia. U niektórych osób występują na zmianę okresy biegunki i zaparć. Wypróżnienia są często skąpe.
• wzdęcia brzucha,
• obecność śluzu w kale,
• nudności, wymioty i zgaga – mogą towarzyszyć, ale nie są dominującym objawem,
• objawy ogólne: bóle głowy i uczucie zmęczenia,
• zaburzenia nastroju, lęki, stany depresyjne,
• zaburzenia miesiączkowania i częste oddawanie moczu.

Symptomy zespołu jelita drażliwego są niecharakterystyczne i mogą być objawem wielu innych schorzeń. W takim przypadku wskazana jest wizyta u lekarza rodzinnego.

Jeśli objawy zespołu jelita drażliwego towarzyszą: gorączka, utrata masy ciała, krew w stolcu, niedokrwistość lub w rodzinie występowały przypadki raka jelita grubego, nieswoistej choroby zapalnej jelit (np. choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) lub celiakii, konieczne jest pilne zgłoszenie się do lekarza rodzinnego.

Lekarz przeprowadzi szczegółowe wywiady dotyczące objawów pacjenta, ich charakteru i nasilenia, jak również związków z określonymi sytuacjami i chorobami jelit w rodzinie. Następnie dokona badania pacjenta.

W przypadku podejrzenia zespołu jelita drażliwego, może zlecić dodatkowe testy, takie jak morfologia krwi, CRP, hormony tarczycy, badania krwi w kierunku celiakii, test oddechowy w kierunku zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, test tolerancji laktozy lub próbę diety bezlaktozowej. U niektórych pacjentów może być konieczne wykonanie kolonoskopii oraz gastroskopii. Lekarz może również zlecić inne badania w celu wykluczenia innych chorób, które mogą powodować podobne objawy.

Należy pamiętać, że zespół jelita drażliwego, mimo swoich przykrych objawów i wpływu na codzienne funkcjonowanie, nie jest poważną chorobą. Ważne jest zidentyfikowanie sytuacji generujących stres i próba ich eliminacji.

Leki odgrywają rolę wspomagającą, pomagając niektórym pacjentom złagodzić pewne dolegliwości. Są szczególnie przydatne w łagodzeniu objawów, które nie ustępują pomimo wsparcia psychologicznego i zmiany diety. Metody leczenia są dobierane przez lekarza z uwzględnieniem indywidualnej sytuacji pacjenta, dominujących objawów i postaci zespołu jelita drażliwego.

Do leków stosowanych w leczeniu zespołu jelita drażliwego zalicza się trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, które pomagają łagodzić ogólne objawy choroby oraz dolegliwości bólowe, oraz leki działające rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego.

W przypadku biegunki zaleca się stosowanie określonych leków, podobnie jak w przypadku zaparć. W przypadku braku poprawy po trzech do sześciu miesiącach typowego leczenia, leczenie psychologiczne może być wskazane, obejmujące terapię poznawczo-behawioralną, hipnoterapię i trening relaksacyjny.

W leczeniu zespołu jelita drażliwego dieta odgrywa istotną rolę. Większość chorych zauważa związek między objawami a spożywaniem określonych pokarmów. Zaleca się regularne i spokojne spożywanie posiłków oraz unikanie potraw bogatych w węglowodany złożone, pokarmów wzdymających, pikantnych przypraw, kawy i alkoholu.

Dieta bogata w błonnik rozpuszczalny, jak świeże warzywa, owoce, nasiona czy otręby, może korzystnie wpłynąć na przebieg choroby. Dieta o małej zawartości składników FODMAP, eliminująca fermentujące oligo-, di- i monosacharydy oraz poliole, może również być skutecznym rozwiązaniem. Przeprowadzenie diety bezglutenowej może być pomocne u osób z nieceliakalną nadwrażliwością na gluten. Zespół jelita drażliwego jest chorobą przewlekłą, ale zazwyczaj ma łagodny przebieg i nie prowadzi do poważnych konsekwencji.

W przypadku zespołu jelita drażliwego występują zakłócenia w naturalnej flory bakteryjnej jelit, dlatego u niektórych pacjentów można zaobserwować poprawę objawów po zastosowaniu określonych antybiotyków lub probiotyków. Decyzję o rodzaju leków podejmuje lekarz.