Ataksja jest zaburzeniem polegającym na trudnościach w precyzyjnym i płynnym wykonywaniu ruchów. Chociaż siła mięśni jest zachowana, koordynacja ich pracy jest zaburzona, co uniemożliwia precyzyjne wykonywanie czynności wymagających współpracy kilku grup mięśniowych.

Uszkodzenie struktur układu nerwowego odpowiedzialnych za koordynację ruchów, takich jak móżdżek i rdzeń kręgowy, jest przyczyną ataksji. W rdzeniu kręgowym przechodzą informacje z receptorów umiejscowionych w mięśniach do móżdżku, gdzie dochodzą także sygnały z kory mózgowej, gdzie powstaje zamiar wykonania ruchu. Móżdżek kontroluje działanie różnych grup mięśniowych, co pozwala na harmonijne wykonanie ruchu. Uszkodzenie jednego z elementów odpowiedzialnych za prawidłowe wykonanie ruchu powoduje ataksję.

Różne struktury układu nerwowego odpowiadają za prawidłowe współdziałanie wielu grup mięśniowych, więc uszkodzenie jednego z tych elementów może prowadzić do ataksji podczas wykonywania ruchów.

Przyczyny ataksji można podzielić ze względu na lokalizację uszkodzenia w układzie nerwowym.

Pierwszą przyczyną są uszkodzenia móżdżku, które mogą pojawić się z różnych powodów, takich jak nadużywanie alkoholu, udar, nowotwory, urazy, zatrucie substancjami toksycznymi lub choroby. Przykładowe choroby powodujące uszkodzenia móżdżku to: wirusowe zapalenie móżdżku, podostre stwardniające zapalenie mózgu, zakażenie HIV, stwardnienie rozsiane, choroba Wilsona, ataksje rdzeniowo-móżdżkowe, malformacje strukturalne i wiele innych.

Drugą przyczyną ataksji może być uszkodzenie dróg nerwowych przewodzących impulsy do móżdżku, co prowadzi do utraty informacji o położeniu poszczególnych części ciała. Choroby takie jak zespół Guillaina i Barrégo, polineuropatia demielinizacyjna, neuropatia cukrzycowa, ataksja Friedreicha i inne mogą prowadzić do tego typu konsekwencji.

Warto pamiętać, że ataksja nie zawsze jest spowodowana chorobami nerwowymi. Czasami może wystąpić na skutek zatrucia substancjami chemicznymi lub zaburzeń metabolizmu uwarunkowanych genetycznie.

Ataksja często pozostaje niezauważona, ponieważ jej początkowe symptomy są łatwo mylone z niezgrabnością, co nie martwi pacjentów. Często to lekarz podczas badania neurologicznego uświadamia pacjenta o obecności ataksji.

Z reguły pierwsze objawy niepokojące dla pacjenta to trudności z chodem, równowagą oraz stopniowe pogarszające się poczucie niezgrabności, co znacznie ogranicza zdolność wykonywania precyzyjnych czynności. Osoby z ataksją mogą mieć trudności z podniesieniem kubka i sięgnięciem po niego, a gdy już go uchwycą, zaczyna się drżenie, które nasila się w miarę zbliżania kubka do ust, prowadząc ostatecznie do rozlania płynu. Pacjenci z niezdarnością mogą mieć również kłopoty z guzikami. Ataksja może dotyczyć nie tylko mięśni kończyn i tułowia, ale także mięśni odpowiedzialnych za artykulację, co może spowodować pogorszenie mowy u chorego.

Jeśli zauważysz u siebie objawy sugerujące uszkodzenie układu nerwowego, takie jak trudności z chodzeniem, mówieniem lub wykonywaniem codziennych czynności, powinieneś skonsultować się z lekarzem. Pilność wizyty zależy zazwyczaj od czasu pojawienia się objawów i ich charakteru - jeśli objawy stopniowo nasilają się przez tygodnie lub miesiące, warto udać się do lekarza rodzinnego, natomiast jeśli objawy pojawią się nagle (np. po nocnym odpoczynku), konieczne jest wezwanie pogotowia ratunkowego lub natychmiastowe udanie się na SOR.

Na początku lekarz przeprowadzi szczegółowe wywiady z pacjentem i/lub jego opiekunami, aby dowiedzieć się o podobnych objawach. Zainteresuje go czas pojawienia się symptomów, okoliczności ich wystąpienia oraz czynniki, które mogą je nasilać. Ważnym elementem będzie także historia chorób współistniejących i regularnie przyjmowanych leków. Dla pacjenta zgłaszającego się z ataksją, konieczne będzie dokładne neurologiczne badanie, ze szczególnym naciskiem na różne testy, takie jak test palec-nos (pacjent dotyka końca nosa palcem wskazującym przy otwartych i zamkniętych oczach) oraz test palec-palec (pacjent stara się dotknąć palców lekarza swoimi palcami wskazującymi). W przypadku ataksji, pacjent często odchyla palec od idealnej linii ruchu. Lekarz może również poprosić pacjenta o wykonanie szybkich naprzemiennych ruchów kończynami górnymi, napisanie krótkiego tekstu oraz krótki spacer po gabinecie w celu oceny chodu.

Po przeprowadzeniu badania neurologicznego, w zależności od wyników, lekarz może zlecić szereg badań krwi, a w razie potrzeby skierować pacjenta do poradni neurologicznej lub na oddział neurologii w szpitalu, w zależności od pilności sytuacji. Neurolog może również zalecić wykonanie rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej głowy, a także innych specjalistycznych badań, w tym genetycznych.