Przewlekłe zapalenie skóry (PZS) jest jedną z alergicznych chorób skórnych związanych z reakcją na alergeny z otoczenia. Zazwyczaj pojawia się we wczesnym dzieciństwie, charakteryzuje się długotrwałym przebiegiem i nawrotami po długim okresie remisji. Choroba ta ma podłoże genetyczne związaną z zaburzeniami immunologicznymi oraz wadliwą strukturą naskórka.

Większość pacjentów z PZS posiada podwyższone stężenie immunoglobuliny E (IgE), białka odpowiedzialnego za reakcje alergiczne. IgE kierowane są przeciwko różnym alergenom, takim jak białka pokarmowe (mleko, jaja, mąka) i aerozole (pyłki roślin, roztocza, sierść zwierząt, pleśnie). Hormonalny i nerwowy układ regulacyjny skóry oraz stres odgrywają istotną rolę w nasileniu objawów.

Obecnie zauważa się coraz większe występowanie schorzeń alergicznych, w tym atopowego zapalenia skóry. Uważa się, że choroba ta może dotyczyć 12–24% całej populacji Europy. Atopowe zapalenie skóry diagnozuje się zazwyczaj we wczesnym dzieciństwie, a u ponad połowy chorych pierwsze objawy skórne pojawiają się w pierwszym roku życia.

Z racji przynależności atopowego zapalenia skóry do chorób alergicznych (powiązanych z nadmierną produkcją przeciwciał IgE) zauważa się możliwość występowania tej dermatozy w rodzinie. Jeśli obydwoje rodziców cierpią na schorzenia alergiczne, istnieje nawet 70% szansa na rozwój AZS u dziecka. Ponadto wzrasta ryzyko wystąpienia innych chorób alergicznych, takich jak alergiczne zapalenie spojówek, nieżyt nosa czy astma.

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła choroba skóry, która najczęściej występuje u dzieci. Charakteryzuje się świądem, rumieniem oraz grudkami na skórze. Typowe lokalizacje zmian to okolice podkolanowe, przedramiona, ręce, twarz oraz nadgarstki.

Atopowe zapalenie skóry charakteryzuje się intensywnym świądem, który potrafi zakłócać sen i wywoływać niepokój u dziecka.

Objawia się ono bardzo suchą skórą, wrażliwą na czynniki zewnętrzne oraz podrażnienia. Kontakt z substancjami drażniącymi, np. nieodpowiednimi kosmetykami, potem czy alergenami, może pogłębiać zmiany skórne. Chorzy unikają ubrań z wełny. Lokalizacja i rodzaj zmian skórnych zależą od wieku pacjenta oraz stopnia zaawansowania procesu zapalnego.

W fazie ostrej skóra może wykazywać rumieniowe ogniska, pęcherzyki oraz nadżerki. W przebiegu stanu przewlekłego typowe są grube naskórne zmiany z intensywnym rysunkiem linii skórnych. Dodatkowo, mogą występować złuszczające się obszary naskórka.

U małych dzieci zmiany rumieniowe zazwyczaj występują na twarzy, głowie oraz kończynach i tułowiu. W niektórych przypadkach mogą obejmować również zgięcia stawowe. W przypadku starszych dzieci, zmiany lichenizacyjne koncentrują się głównie w okolicach zgięć stawów, a u dorosłych także na grzbietach rąk. W najcięższych przypadkach cała skóra może być zajęta, co prowadzi do erytrodermii.

Jeśli twoje dziecko ma zmiany skórne z intensywnym świądem, należy koniecznie skonsultować się z dermatologiem. Tylko lekarz może postawić diagnozę, przeprowadzić diagnostykę i zalecić odpowiednie leczenie. Niebagatelne jest wykluczenie różnych zapalnych chorób skórnych, które mogą mieć podobne objawy.

Rozpoznanie atopowego zapalenia skóry jest ustalane na podstawie obrazu klinicznego i szczegółowego wywiadu lekarskiego. W związku z różnorodnością objawów stosuje się kryteria diagnostyczne Hanifina i Rajki. Do najważniejszych objawów należą:

• świąd skóry
• charakterystyczne zmiany skórne i ich umiejscowienie w obrębie powierzchni zgięciowych kończyn
• przewlekły i nawrotowy przebieg zapalenia skóry
• osobniczy lub rodzinny wywiad w kierunku atopii
• suchość skóry
• rogowacenie mieszkowe
• dodatnie wyniki skórnych testów punktowych
• wczesne pojawienie się pierwszych objawów chorobowych
• zwiększone stężenie IgE w surowicy krwi
• skłonność do wyprysku rąk i stóp
• wyprysk sutków
• zapalenie czerwieni wargowej
• nawracające zapalenie spojówek
• zaciemnienie okolic oczodołów
• rumień/zblednięcie twarzy
• świąd skóry po spożyciu niektórych pokarmów
• złe znoszenie wełny
• nietolerancja niektórych pokarmów
• biały dermografizm, czyli paradoksalna reakcja skóry, która przejawia się zblednięciem po zadrapaniu skóry
• „polakierowane paznokcie”, objaw często widywany w przebiegu AZS, wiąże się z intensywnym świądem, częstym pocieraniem i drapaniem

W celu potwierdzenia tła alergicznego choroby u dzieci przeprowadza się tzw. skórne testy punktowe na skórze przedramienia z podejrzanymi alergenami pokarmowymi, pyłkami, roztoczami kurzu domowego, pleśniami, sierścią zwierząt.

W przypadku braku możliwości wykonania testów, można wykonać badanie z krwi pacjenta i oznaczyć miano przeciwciał IgE skierowanych przeciwko konkretnym alergenom lub zmierzyć ich całkowitą pulę.

Leczenie atopowego zapalenia skóry u dzieci jest zależne od wieku pacjenta, nasilenia zmian skórnych oraz rozległości zmian. Należy unikać czynników uczulających, a podstawową rolę w terapii pełni odpowiednia pielęgnacja skóry dziecka. Zaleca się stosowanie preparatów nawilżających i natłuszczających skórę, takich jak emolienty o pH 5,5, które łagodzą dolegliwości świądowe. Konieczne jest także stosowanie preparatów przeciwzapalnych w przypadku ognisk zapalnych, a lekarz dermatolog powinien indywidualnie dobrać preparaty steroidowe. Nową grupą leków do stosowania zewnętrznego są inhibitory kalcyneuryny, które można stosować profilaktycznie. Dzieci z AZS wymagają również terapii przeciwświądowej oraz możliwej fototerapii w cięższych przypadkach. W przypadku alergii można rozważyć immunoterapię swoistą.

Jak wspomniano uprzednio, atopowe zapalenie skóry jest schorzeniem przewlekłym, które może nawracać, nawet po długim okresie bezobjawowym. Może to być związane np. z sezonowym występowaniem alergii, takim jak pogorszenie zmian skórnych wiosną związane z pyleniem drzew. Atopowe zapalenie skóry nie dotyczy tylko dzieci, ponieważ nawet u 45-60% chorych może utrzymywać się poza dzieciństwem.

U dzieci z rozpoznaniem choroby atopowej obserwuje się skłonność do nadwrażliwości na alergeny środowiskowe, co może objawiać się we wczesnym dzieciństwie nie tylko w postaci AZS, ale także jako alergia pokarmowa, a u dzieci pozostających bez leczenia może również rozwinąć się astma.

Po intensywnym leczeniu zaostrzenia AZS może nie być zmian skórnych, ale wskazana jest stała codzienna pielęgnacja skóry dziecka specjalnymi preparatami przeznaczonymi do pielęgnacji skóry atopowej, czyli emolientami. Obecnie na rynku medycznym znajduje się wiele takich preparatów, które mają różnorodną konsystencję (w zależności od preferencji: lotiony, mleczka, kremy, tłuste kremy) i mogą być dodawane do kąpieli.

Skóra chorego dziecka nawet w okresie bezobjawowym powinna być nawilżana 3–4-krotnie w ciągu dnia. Utrzymanie prawidłowego nawilżenia naskórka ogranicza wchłanianie alergenów przez skórę i redukuje świąd. Należy bezwzględnie unikać środków drażniących, a także kontaktu z uczulającymi alergenami. W przypadku stwierdzenia alergii na niektóre alergeny (roztocza kurzu, pleśnie) zaleca się wprowadzenie zmian w otoczeniu dziecka, np. usunięcie dywanów w sytuacji alergii na roztocza kurzu.

Jeśli chodzi o dzieci, u których jeszcze nie występują objawy chorobowe, a w rodzinie występują alergie, zalecane jest karmienie piersią noworodków i niemowląt, odpowiednią dietę matek karmiących, stopniowe wprowadzanie pokarmów stałych do diety dziecka oraz ograniczenie kontaktu dziecka z alergenami.

W przypadku pojawienia się wczesnych objawów chorobowych, konieczne jest ograniczenie ekspozycji organizmu pacjenta na szkodliwe czynniki środowiskowe, odpowiednia pielęgnacja skóry dziecka oraz zapobieganie infekcjom. Ogniska zapalne (np. próchnicze zęby, ropne migdałki) mogą przyczynić się do nasilenia zmian skórnych, dlatego ważne jest jak najwcześniejsze ich leczenie.

Edukacja pacjentów i ich rodzin odgrywa kluczową rolę, na przykład poprzez organizację szkoleń dotyczących atopii.

W przypadku łagodzenia objawów AZS w domu podstawową rolę odgrywa regularne stosowanie emolientów, czyli emolientoterapia. Dzięki temu możliwa jest odbudowa bariery naskórkowej, zmniejszenie suchości skóry, zmniejszenie swędzenia i ograniczenie konieczności stosowania leków przeciwzapalnych. Nowoczesne emolienty, zwane także emolientami plus, dodatkowo korzystnie wpływają na mikrobiom skóry i posiadają właściwości przeciwświądowe oraz przeciwzapalne. Należy pamiętać, że niektóre preparaty stosowane na skórę podrażnioną mogą nasilać uczucie swędzenia. Dodatkowo, unikanie czynników drażniących takich jak syntetyczne materiały, wełna, wysoka temperatura otoczenia, mała wilgotność czy chemiczne detergenty, także odgrywa istotną rolę w łagodzeniu objawów AZS.

Emolienty są powszechnie stosowane w leczeniu AZS, niezależnie od wieku pacjenta i nasilenia objawów. Aby korzystnie wpływały na skórę, powinny nie zawierać substancji zapachowych, konserwantów ani białek roślinnych. Dobry emolient powinien zawierać substancje okluzyjne, wiążące wodę oraz odbudowujące barierę naskórkową. Nowe emolienty tzw. emolienty plus, posiadają dodatkowe właściwości przeciwzapalne i przeciwświądowe dzięki substancjom pochodzenia roślinnego.