Błonica to poważna choroba spowodowana przez bakterię maczugowiec błonicy, która może prowadzić do poważnych problemów z oddychaniem, uszkodzeń serca i nerwów, a nawet do śmierci. Tężec natomiast jest wywoływany przez bakterię laseczkę tężca, która powoduje bardzo silne skurcze mięśni, uszkodzenia nerwów, drgawki, zaburzenia przytomności i oddychania. Krztusiec to kolejna groźna choroba, którą wywołuje bakteria pałeczka krztuśca, powodująca napadowy kaszel, bezdech, drgawki oraz poważne powikłania, takie jak zapalenie płuc i uszkodzenie mózgu z powodu niedotlenienia lub krwotoku.

Ryzyko zachorowania na błonicę i tężec jest w Polsce minimalne dzięki powszechnym szczepieniom, które nie tylko chronią dziecko, lecz także ograniczają liczbę nosicieli bakterii. Natomiast zagrożenie związane z krztuscem jest znacznie większe, ponieważ choroba ta występuje u nastolatków i dorosłych bez odporności poszczepiennej.

Błonica praktycznie nie występuje w Polsce, jednak istnieje ryzyko jej importu z krajów wschodnich, gdzie niedostateczne szczepienia prowadzą do częstych przypadków zachorowań. Dlatego ważne jest konsekwentne szczepienie każdego dziecka, ponieważ infekcja następuje po kontakcie z chorym lub nosicielem bakterii.

Dzięki powszechnym szczepieniom w Polsce praktycznie nie ma przypadków tężca u dzieci. Choroba występuje głównie u osób starszych, z roczną liczbą zgłaszanych przypadków oscillującą między 20 a 30. Warto jednak pamiętać, że zarażenie tężcem zachodzi po kontakcie z zanieczyszczonym środowiskiem (takim jak gleba, kurz, zardzewiałe metalowe przedmioty), więc zagrożenie nie zależy od częstości zachorowań w populacji.

Obecnie na krztusiec cierpią przede wszystkim nastolatki i dorośli, u których spadła odporność po szczepieniu lub przebytym krztuścu. Choroba przebiega łagodniej u nich, manifestując się głównie długotrwałym kaszlem. Oficjalnie w Polsce odnotowuje się rocznie 1800–3000 przypadków, lecz faktyczna liczba jest większa, ponieważ wiele zakażeń nie jest diagnozowanych z powodu łagodnych objawów i trudności w diagnozie. Dlatego ryzyko zakażenia przez kontakt z chorym na krztusiec, szczególnie jeśli ma on łagodne objawy, jest stosunkowo wysokie. Osoby takie stanowią źródło zakażenia dla dzieci, które są bardziej podatne na chorobę. Krztusiec jest bardzo zaraźliwy – 80% osób narażonych na kontakt z bakterią zachoruje.

Najlepszym sposobem zapobiegania chorobom takim jak błonica, tężec i krztusiec są szczepienia ochronne. Zadbaj o to, aby Twoje dziecko było zaszczepione zgodnie z harmonogramem szczepień, aby je chronić przed poważnymi chorobami, powikłaniami i śmiercią. Jeśli Twoje dziecko nie otrzymało wszystkich zalecanych dawek szczepienia przeciwko krztuścowi i miało kontakt z chorym na krztusiec, koniecznie skonsultuj się z lekarzem.

Nieszczepione lub niepełni zaszczepione dzieci w pierwszym roku życia są szczególnie narażone na krztusiec, który może mieć poważne skutki. W przypadku poważnego urazu Twojego dziecka, niezwłocznie udaj się do lekarza celem dodatkowej profilaktyki przeciwko tężcowi. Zadbaj o regularne szczepienia swojego dziecka, aby chronić je przed groźnymi chorobami.

Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi polega na podaniu szczepionki skojarzonej (DTP), która zapewnia ochronę przed wszystkimi tymi chorobami. Szczepionka ta należy do grupy szczepionek "nieżywych", która zawiera nieaktywne toksyny błonicy i tężca oraz zabite pałeczki krztuśca lub oczyszczone białka tej bakterii. Istnieją dwa rodzaje szczepionek przeciwko krztuścowi: szczepionka całokomórkowa (DTPw) zawierająca całe, zabite bakterie krztuśca, oraz szczepionki bezkomórkowe (DTPa) zawierające oczyszczone białka bakterii krztuśca.

Dostępne są także szczepionki bezkomórkowe przeciwko krztuścowi dla dzieci powyżej 4. roku życia, młodzieży i dorosłych (Adacel, Boostrix), stosowane w szczepieniach przypominających, a także u osób mających kontakt z niemowlętami i małymi dziećmi. W wyjątkowych sytuacjach stosuje się szczepionki zawierające tylko antygeny błonicy i tężca (DT).

Cały proces szczepień przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi jest bardzo skuteczny. W przypadku dzieci, 87-99% z nich nie zachoruje na błonicę, a w pozostałych przypadkach choroba będzie miała łagodny przebieg. Co więcej, odsetek dzieci niechorujących na tężec wynosi od 70 do 100%. Około 85% dzieci będzie miało ochronę przed ciężkim przebiegiem krztuśca, a 71-78% w ogóle nie zachoruje na tę chorobę w ciągu kilku lat po ostatnim szczepieniu.

Skuteczność ochrony poszczepiennej przed błonicą i krztuścem jest wzmacniana dzięki szczepieniom powszechnym, które pozwalają na uodpornienie dużej grupy społeczeństwa i zmniejszenie liczby nosicieli choroby, co z kolei zmniejsza ryzyko zakażenia chorobotwórczymi bakteriami. Skuteczność szczepień przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi jest podobna zarówno dla szczepionki DTPw, jak i DTPa.

Ze względu na stopniowe zmniejszanie się odporności po szczepieniu, zaleca się powtarzanie szczepień co kilka lat, aby utrzymać ją na satysfakcjonującym poziomie. W przypadku błonicy i tężca, odporność po szczepieniu zmniejsza się po 8-10 latach, natomiast w przypadku krztuśca proces ten zachodzi nieco szybciej, co sprawia, że konieczne jest regularne podawanie dawek przypominających.

Szczepionka przeciwko krztuścowi może wywołać niepożądane odczyny poszczepienne, głównie związane z komponentem "krztuścowym", szczególnie w przypadku szczepionki całokomórkowej.

Większość reakcji niepożądanych występuje w ciągu 48 godzin po szczepieniu, ale mogą pojawić się nawet po 7 dniach. Do typowych objawów po szczepieniu przeciwko krztuścowi należą:

• objawy łagodne w miejscu wstrzyknięcia, takie jak zaczerwienienie, ból i obrzęk
• niewysoka gorączka i senność
• wyższa gorączka w ciągu 48 godzin po szczepieniu
• trudny do uspokojenia płacz dziecka trwający co najmniej 3 godziny
• zmniejszone napięcie mięśniowe
• drgawki spowodowane gorączką
• drgawki bez gorączki
• reakcja uczuleniowa.

Jeśli zaobserwujesz u swojego dziecka niepożądane reakcje po szczepieniu, skonsultuj się z lekarzem. Warto pamiętać, że ryzyko i konsekwencje zachorowania na krztusiec są znacznie większe niż ewentualne skutki uboczne po szczepieniu.

Reakcje ogólnoustrojowe po szczepieniu przeciwko krztuścowi rzadziej występują po podaniu szczepionek bezkomórkowych, dlatego są one zalecane dla dzieci, które nie tolerowały szczepionek całokomórkowych lub mają inne przeciwwskazania. Lekarz może zdecydować o zmianie szczepionki lub opóźnieniu szczepienia w przypadku poważnych skutków ubocznych.

Szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) są przeznaczone dla dzieci w wieku do 3. roku życia (szczepionka całokomórkowa) lub do 7. roku życia (szczepionka bezkomórkowa). Podawanie tych szczepionek starszym dzieciom zwiększa ryzyko wystąpienia niepożądanych reakcji poszczepiennych. Dla starszych dzieci, młodzieży i dorosłych zaleca się stosowanie szczepionek przypominających (Adacel, Boostrix) zawierających komponent krztuśca bezkomórkowy.

Szczepienie przeciwko krztuścowi szczepionką bezkomórkową należy rozważyć w przypadku:

• wystąpienia poważnych ogólnoustrojowych reakcji poszczepiennych po szczepieniu szczepionką całokomórkową
• dziecko należy do grupy ryzyka wystąpienia objawów neurologicznych (np. drgawek).

Szczepionki bezkomórkowe są lepiej tolerowane i związane z mniejszym ryzykiem niepożądanych odczynów poszczepiennych w porównaniu do szczepionek całokomórkowych.

W przypadku wystąpienia poważnych reakcji poszczepiennych (takich jak gorączka powyżej 40,5°C, drgawki, trudny do ukojenia płacz, bladość, osłabienie) po podaniu DTPw, należy rozważyć kontynuowanie szczepienia przeciwko krztuścowi szczepionką bezkomórkową (DTPa).

Istnieją sytuacje i choroby układu nerwowego które zwiększają ryzyko wystąpienia objawów neurologicznych (np. drgawek) w związku z gorączką po szczepieniu DTPw. Koniecznie należy poinformować lekarza jeśli:

• dziecko miało diagnozę lub podejrzenie choroby neurologicznej lub występowały drgawki
• inne dzieci, rodzice lub opiekunowie miały drgawki lub poważne reakcje poszczepienne po szczepieniu przeciwko krztuścowi
• dziecko urodziło się przed 37. tygodniem ciąży lub z wagą poniżej 2500 g.

W tych sytuacjach należy rozważyć szczepienie przeciwko krztuścowi bezkomórkową szczepionką (DTPa).

W powyższych przypadkach korzyści ze szczepienia znacząco przewyższają ryzyko niepożądanych reakcji poszczepiennych.

Pełne zaszczepienie podstawowe obejmuje 4 dawki szczepionki. Pierwsza dawka jest podawana między 6. a 8. tygodniem życia, dwie kolejne co 6–8 tygodni (w 3.–4. i 5.–6. miesiącu życia), a czwarta między 16. a 18. miesiącem życia. Szczepionka jest podawana w zastrzyku domięśniowym.

Szczepionki przeciwko krztuścowi nie są zalecane dla wszystkich dzieci. Istnieją konkretne warunki, które wykluczają podanie szczepionki:

• dzieciom w wieku powyżej 3 lat
• chorym na choroby neurologiczne postępujące
• dzieciom, u których wystąpiły poważne reakcje po poprzedniej dawce szczepionki.

Istnieje również szczepionka bezkomórkowa przeciwko krztuścowi, dla której również istnieją ograniczenia:

• dzieciom powyżej 7 roku życia
• osobom z postępującymi chorobami neurologicznymi
• dzieciom, u których po poprzednim szczepieniu przeciwko krztuścowi wystąpiły poważne zaburzenia neurologiczne niezwiązane z innymi przyczynami.

Podanie szczepionek przeciwko krztuścowi nie powinno powodować trwałych skutków zdrowotnych. Jednakże istotne jest unikanie szczepienia u dzieci z postępującymi schorzeniami mózgu, ponieważ objawy mogą być mylnie interpretowane jako reakcje niepożądane po szczepieniu. Lekarz może zdecydować o opóźnieniu szczepienia w przypadku wątpliwości co do zdrowia dziecka.

W przypadku poważnych reakcji po poprzednim szczepieniu, w tym gorączki, drgawek i zatrważającego płaczu, należy rozważyć kontynuowanie szczepienia inną szczepionką przeciwko krztuścowi.

Kontynuacja szczepień przeciwko krztuścowi nie jest zalecana w przypadku wystąpienia poważnych zaburzeń neurologicznych po wcześniejszym podaniu szczepionki.

Decyzje o zwolnieniu dziecka z obowiązku szczepienia są indywidualne i powinny być omówione z lekarzem.

Dzieci, które nie są szczepione przeciwko krztuścowi, powinny być zaszczepione przeciwko błonicy i tężcowi. Konieczne jest skonsultowanie tego z lekarzem.

Grupa dzieci, które nie powinny być szczepione z powodu uniwersalnych przeciwwskazań, również ma ograniczenia.

Szczepionka cało-komórkowa jest dostępna bezpłatnie w ramach programu szczepień ochronnych. Szczepionki bez-komórkowe są bezpłatne dla dzieci z trwałymi przeciwwskazaniami do szczepienia cało-komórkową, wcześniaków oraz dla wszystkich dzieci w wieku 6 lat.

Odpłatne są szczepionki wieloskładnikowe, zawierające składniki bez-komórkowe.