Biegunka infekcyjna to choroba wywołana przez czynnik zakaźny, charakteryzująca się zwiększoną częstością wypróżnień oraz większą ilością stolca w ciągu dnia, zawierającego czasami domieszki śluzu, ropy lub krwi. Choroba ta zazwyczaj ustępuje samoistnie, zanim pacjent zasięgnie porady medycznej.

Przyczyną biegunki infekcyjnej są zakażenia wirusowe, bakteryjne, a rzadziej pierwotniaki lub grzyby chorobotwórcze. Źródłem zakażenia są skażone żywność i woda, z kolei rezerwuarem mogą być chore zwierzęta lub człowiek.

Do zatrucia dochodzi po spożyciu zanieczyszczonej żywności lub przez bezpośredni kontakt z chorym zwierzęciem. Przykłady to spożycie niepasteryzowanego mleka, jajek, niedogotowanego mięsa lub niewłaściwie przygotowanych potraw.

Biegunka infekcyjna jest jednym z najczęstszych problemów zdrowotnych na świecie, szczególnie dotykając społeczności ubogich oraz okresów trudności, takich jak wojny czy klęski żywiołowe. Zakażenia rotawirusami powodują miliony zachorowań i setki tysięcy zgonów rocznie, głównie wśród małych dzieci.

W Polsce poprawa warunków socjalnych i ekonomicznych oraz nadzór nad żywnością spowodowały zmniejszenie liczby zachorowań. Dane z Państwowego Zakładu Higieny wskazują, że w 2004 roku zapadalność na różne rodzaje biegunek była niższa, ale rzeczywiste liczby mogą być wyższe.

Chociaż biegunka infekcyjna może występować jako izolowane przypadki, to istnieje również ryzyko zbiorowych zatruć związanych z ekspozycją na czynnik zakaźny. Nowe wyzwania epidemiologiczne wynikają między innymi z zakażeń bakteriami lekoopornymi, globalizacji czy wzrostu populacji osób o obniżonej odporności.

Sezonowość również odgrywa rolę w występowaniu zakażeń pokarmowych, np. Salmonella i Shigella częściej występują w miesiącach letnich, podczas gdy Campylobacter jejuni jest bardziej typowy wiosną, a Yersinia enterocolitica i rotawirusy zimą.

Głównym symptomem zapalenia jelit jest biegunka oraz towarzyszący jej kurczowy ból brzucha, wynikający z obecności w jelitach dużej ilości płynów, które pobudzają czynność perystaltyczną.

Biegunka wydzielnicza jest obfita, wodnista i utrzymuje się mimo wstrzymania żywienia doustnego.

W przypadku biegunki infekcyjnej o charakterze zapalnym i wywołanej przez bakterie inwazyjne, w stolcu często obserwuje się ropę, krew i śluz.

W zależności od dominujących objawów można wyróżnić nieżyt żołądkowo-jelitowy, zapalenie jelita cienkiego i grubego oraz zapalenie odbytnicy. Nieżyt żołądkowo-jelitowy cechuje się oprócz objawów zapalenia jelit nasilonymi nudnościami, wymiotami, uciskiem i bólem w nadbrzuszu. Zajęcie jelita grubego procesem zapalnym objawia się bólem podbrzusza i lewego dołu biodrowego oraz parciem poprzedzającym oddanie biegunkowego stolca.

Przełamanie bariery odpornościowej jelita przez bakterie inwazyjne może prowadzić do wystąpienia objawów septycznych, z uszkodzeniem zapalnym narządów wewnętrznych. Odwodnienie wywołane wymiotami i biegunką powoduje zmniejszenie elastyczności błon śluzowych, skóry oraz napięcia tkanki podskórnej. Pojawia się pragnienie, uczucie suchości, lepkości śluzówek, trudności w połykaniu suchych pokarmów, kurcze mięśniowe, osłabienie oraz zaburzenia ciepłoty ciała. W ciężkim odwodnieniu mogą wystąpić objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego w postaci niepokoju psychoruchowego, senności i śpiączki.

O dalszym rozwoju zakażenia decydują mechanizmy obronne, takie jak odporność, działanie kwasu w żołądku, czynność motoryczna jelit oraz mikroflora jelitowa, która stanowi naturalną barierę dla niektórych zakażeń pokarmowych.

W okresie rekonwalescencji mogą pojawić się objawy pozakaźnych zespołów immunologicznych, takie jak zaburzenia skóry, uszkodzenia nerwów, odczynowe zapalenie stawów, zespół hemolityczno-mocznicowy oraz niewydolność nerek.

Aby zminimalizować ryzyko pogorszenia stanu zdrowia, zaleca się regularne uzupełnianie traconych płynów. Poniżej przedstawiono sposób przygotowania roztworu do nawadniania doustnego. Należy także przestrzegać określonych ograniczeń dietetycznych, które zostały opisane poniżej. W przypadku pogorszenia się stanu chorego lub braku poprawy po kilku dniach, konieczna jest konsultacja z lekarzem rodzinnym.

Diagnoza biegunki zakaźnej opiera się na wywiadzie i badaniu fizykalnym pacjenta. Dane dotyczące wieku, płci, zawodu i podróży pacjenta pozwalają lekarzom określić rodzaj i stopień rozwoju zakażenia pokarmowego. Warunki życiowe, nawyki osobiste i kulturowe wpływają na narażenie na czynniki wywołujące chorobę przewodu pokarmowego.

Identyfikacja czynnika bakteryjnego lub pasożytniczego jest przeprowadzana tylko w przypadkach:

• wysoka gorączka
• zaburzenia odporności
• zakażenia innych narządów
• krwawa lub przewlekła biegunka
• odwodnienie
• zatrucia zbiorowe
• osoby mające kontakty homoseksualne
• biegunka podróżnych

Leczenie powikłań septycznych i zaawansowanego odwodnienia wymaga poszerzenia diagnostyki laboratoryjnej o badania biochemiczne krwi pacjenta.

W trakcie ostrego okresu choroby zaleca się odpoczynek i zwolnienie z pracy. Większość pacjentów można leczyć w poradni.

Leczenie polega głównie na podawaniu płynów (doustnych lub dożylnych), a także na stosowaniu leczenia żywieniowego, objawowego i antybiotykoterapii u wybranych chorych. W sytuacjach, gdy odwodnienie osiąga znaczny stopień bądź zaburzenia uniemożliwiające nawadnianie doustne, wskazane jest skierowanie pacjenta do szpitala. Konieczność hospitalizacji dotyczy również powikłań związanych z biegunką infekcyjną.

Po wystąpieniu biegunki i wymiotów niezbędne jest natychmiastowe wdrożenie środków zapobiegających odwodnieniu. W przypadku luźnych stolców lub wymiotów należy uzupełniać płyny w ilości 5-10 ml/kg masy ciała po każdym wypróżnieniu.

Po pojawieniu się pragnienia podczas biegunki infekcyjnej, wskazuje to na niedobór płynów oraz konieczność uzupełnienia płynów za pomocą roztworów cukrowo-elektrolitowych.

W przypadku braku możliwości nawadniania doustnego lub nieskuteczności tej metody, pacjent wymaga hospitalizacji i dożylnego podania odpowiednich płynów i elektrolitów. Leczenie dożylnymi infuzjami umożliwia szybką rehydratację oraz korygowanie zaburzeń elektrolitowych.

Po fazie początkowego nawodnienia należy rozpocząć żywienie doustne, co przyczynia się do polepszenia przyswajania pokarmów i regeneracji jelit.

W przypadku zakażeń przewodu pokarmowego większość epizodów ustępuje samoistnie, dlatego leczenie przeciwbakteryjne jest rzadko zalecane. W razie konieczności stosowania antybiotyków, ważne jest przestrzeganie zaleceń i dawkowania leków, aby uniknąć nawrotów choroby i rozwinięcia oporności.

Jako uzupełnienie leczenia biegunki, można zastosować probiotyki lub leki zmniejszające perystaltykę jelit, takie jak loperamid. W przypadku konieczności stosowania leków rozkurczowych, należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarza.

Choroba zazwyczaj kończy się całkowitym powrotem do zdrowia. Czasami może minąć kilka tygodni lub nawet miesięcy, zanim normalne funkcje przewodu pokarmowego zostaną w pełni przywrócone. U osób, które mają predyspozycje genetyczne, może wystąpić tzw. reaktywne zapalenie stawów (dawniej zwane zespołem Reitera), objawiające się zapaleniem kilku stawów i ścięgien głównie w dolnych kończynach, po jednej stronie. Takie zapalenie stawów może wystąpić po infekcji układu pokarmowego, na przykład po biegunce zakaźnej, a także po infekcjach układu moczowo-płciowego.

Po wystąpieniu choroby i w okresie rekonwalescencji pacjent może zarażać innych, również domowników. Dlatego konieczne jest dokładne przestrzeganie zasad higieny osobistej zarówno przez chorego, jak i osoby współzamieszkujące. Ważne jest również regularne używanie środków zawierających chlor do dezynfekcji łazienek.

Pracownicy gastronomii oraz osoby zajmujące się produkcją żywności powinni regularnie poddawać się badaniom bakteriologicznym kału. Jeśli stwierdzono zakażenie Salmonellą lub Shigellą, powrót do pracy jest dopuszczalny dopiero po uzyskaniu trzech kolejnych wyników ujemnych.

Zapobieganie biegunce zakaźnej polega na eliminacji dróg rozprzestrzeniania infekcji i utrzymywaniu higieny osobistej oraz czystości miejsc przygotowywania i przechowywania jedzenia. Należy unikać spożywania żywności pochodzącej z nieznanych źródeł oraz surowych produktów, zwłaszcza w przypadku małych dzieci, kobiet w ciąży czy osób starszych. W celu minimalizacji ryzyka choroby, warzywa i owoce powinny być dokładnie myte i obrane ze skórki, a posiłki powinny być prawidłowo poddane obróbce termicznej.

Podróże do terenów endemicznych niektórych chorób mogą wymagać szczepień, jednak ich efektywność może być ograniczona. Ważne jest także unikanie spożywania produktów wysokiego ryzyka, takich jak niepasteryzowane mleko czy surowe jajka, szczególnie w przypadku podróży. Higiena oraz czystość są kluczowe w zapobieganiu rozprzestrzeniania się biegunek wśród domowników.