Jałowa martwica głowy kości udowej to schorzenie, w którym dochodzi do obumierania tkanki kostnej w tej części ciała bez udziału drobnoustrojów chorobotwórczych. Obszar kości udowej tworzący staw biodrowy ulega stopniowej degeneracji. Choroba najczęściej występuje u dzieci i młodzieży w okresie wzrostu, znana jest również jako choroba Legga, Calvégo i Perthesa. U dorosłych jałowa martwica głowy kości udowej jest znacznie rzadsza.

Przyczyny powstawania choroby Perthesa nie są dokładnie znane. Rozważa się wpływ wielu czynników, zwłaszcza tych, które zakłócają ukrwienie głowy kości udowej. Mogą to być:

• zmiany w budowie tętnic i żył
• zaburzenia w układzie krzepnięcia
• problemy z synteza kolagenu
• historyczne urazy
• przebyte nadżerki stawu biodrowego oraz
• czynniki genetyczne.

U dorosłych zauważa się związek między jałową martwicą głowy kości udowej a:

• historią urazów (lub częstymi mikrourazami)
• zaburzeniami w metabolizmie tłuszczów
• stosowaniem leków (glikokortykosteroidy, leki stosowane w chemioterapii)
• nadmiernym spożywaniem alkoholu
• chorobami krwi.

Istnieją doniesienia o częstszym występowaniu choroby u nurków.

Przypuszcza się, że to schorzenie ma wpływ na mniej niż 1% społeczeństwa. Najczęściej występuje u dzieci w wieku od 4 do 10 lat, zdecydowanie częściej dotyka chłopców, a w późniejszym wieku mężczyzn.

U dzieci i młodzieży, a także u dorosłych, głównym objawem jest ból w okolicy stawu biodrowego, początkowo występujący tylko po aktywności fizycznej, a następnie także w spoczynku. U dorosłych ból wyraźnie koncentruje się w okolicach biodra i pachwiny. U dzieci może być trudniejsze jednoznaczne określenie bolesnego miejsca - często zgłaszają bóle związane z kolanem. Rodzice często zauważają, że dziecko zaczyna utykać. Dorosłe osoby same dostrzegają trudności w poruszaniu się.

W miarę postępu choroby ruchomość stawu biodrowego jest ograniczana, mogą również pojawić się skurcze mięśniowe lub ich zaniki.

Jeśli wystąpią dolegliwości bólowe w okolicy biodra, zaleca się skonsultowanie się z lekarzem ortopedą, niezależnie od wieku pacjenta.

Rozpoznanie zgorzeli aseptycznej kości udowej specjalista stawia na podstawie wywiadu, badania klinicznego oraz odpowiednich badań obrazowych. Podstawę diagnostyki stanowi zdjęcie rentgenowskie, jednak na wczesnym etapie schorzenia może nie wykazać żadnych zmian. Obszar zgorzeli dobrze ukazuje rezonans magnetyczny. W przypadku dzieci pomocne jest również badanie ultrasonograficzne.

W zależności od sytuacji klinicznej lekarz dobiera odpowiednie badanie do postawienia diagnozy, a następnie do monitorowania przebiegu choroby.

Niezależnie od wieku i przyczyn wystąpienia choroby, metody jej leczenia można podzielić na dwie kategorie: leczenie zachowawcze i operacyjne. Głównym celem terapii jest redukcja dolegliwości, przywrócenie ruchomości biodra oraz utrzymanie odpowiedniego kształtu kości dotkniętej martwicą. Metoda leczenia jest dostosowywana indywidualnie do stopnia zaawansowania choroby.

Leczenie zachowawcze choroby Perthesa - jałowej martwicy głowy kości udowej u dzieci - obejmuje

• wykonywanie odpowiednich ćwiczeń
• odciążanie kończyny
• stosowanie leczenia farmakologicznego.

Możliwe jest także zastosowanie wyciągów, które pomagają odciążyć kończynę, oraz szyn mających na celu utrzymanie kończyny w odwiedzionej pozycji.

W przypadku zaawansowanych zmian w chorobie Perthesa należy rozważyć interwencję operacyjną. Możliwe jest przeprowadzenie nawiercania obszaru kości z martwicą lub bardziej inwazyjne procedury korekcji kształtu i ułożenia kości (osteotomie).

W przypadku stwierdzenia jałowej martwicy głowy kości udowej u osób dorosłych konieczne jest zastosowanie długotrwałego unieruchomienia kończyny, czyli zabranie chodzenia i stosowanie kuli.

Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi efektów lub choroba postępuje, rozważyć należy wykonanie operacyjnego nawiercenia kości, ewentualnie z użyciem przeszczepów kostnych. Dodatkowo, w okolicach dotkniętych chorobą można podać czynniki wzrostu oraz zastosować zabiegi dystrakcji powierzchni stawowych.

W przypadku braku poprawy po wyczerpaniu innych możliwości terapeutycznych konieczna może być całkowita wymiana stawu na protezę.

Osoby, które jako dzieci cierpiały na chorobę Perthesa, a diagnoza została postawiona późno lub leczenie było niewłaściwe, mogą wymagać w młodym wieku operacji wymiany stawu na protezę biodra.

Rokowanie w przypadku jałowej martwicy głowy kości udowej jest niepewne i zależy od wielu czynników. Niezależnie od wieku, opóźnienie w postawieniu diagnozy i niestosowanie się do zaleceń lekarskich działa na niekorzyść pacjenta i pogarsza wyniki leczenia. W przypadku choroby Perthesa rokowanie jest gorsze u dziewczynek oraz gdy choroba wystąpi po 10. roku życia, niezależnie od płci. Z kolei wystąpienie choroby przed 5. rokiem życia w większości przypadków nie pozostawia trwałych następstw. U osób dorosłych rokowanie generalnie jest gorsze – leczenie częściej może wiązać się z koniecznością wymiany stawu na sztuczny, czyli protezoplastyką stawu.

Przyczyna choroby Perthesa pozostaje nieznana, dlatego nie istnieją specyficzne metody zapobiegania. W przypadku jałowej martwicy głowy kości udowej również trudno wskazać metody profilaktyki. Konieczne jest zapobieganie i leczenie alkoholizmu. Stosowanie glikokortykosteroidów i chemioterapii nie może być ograniczone ze względu na ryzyko powikłań - leczenie choroby podstawowej jest priorytetem.

Nie ustalono czynników predysponujących nurków do jałowej martwicy kości, więc nie ma ogólnej rekomendacji unikania nurkowania.