Choroba owrzodzenia żołądka i dwunastnicy, popularnie nazywana wrzodami żołądka i dwunastnicy, polega na regularnym pojawianiu się owrzodzeń trawiennych w żołądku lub dwunastnicy. Owrzód trawienny to ograniczone uszkodzenie błony śluzowej, które towarzyszy mu stan zapalny i martwica. Najczęściej owrzody trawienne pojawiają się w opuszce dwunastnicy i żołądku, rzadziej w dolnej części przełyku i pętli dwunastnicy.

Choroba owrzodzenia żołądka i dwunastnicy jest efektem zaburzeń równowagi pomiędzy czynnikami drażniącymi (kwas solny, pepsyna) i ochronnymi (prawidłowo ukrwiona pokryta śluzem błona śluzowa).

Najczęstszym powodem powstawania owrzodzeń żołądka i dwunastnicy jest infekcja bakterią Helicobacter pylori, która potrafi przetrwać w kwaśnych warunkach żołądka. Bakteria ta jest odpowiedzialna za większość wrzodów dwunastnicy (75–90%) i około 70% wrzodów żołądka.

Helicobacter pylori wydziela toksyny, które uszkadzają komórki błony śluzowej i powodują jej zapalenie. To z kolei prowadzi do zwiększonego wytwarzania hormonu gastryny, co skutkuje większym wydzielaniem kwasu solnego w żołądku i finalnie prowadzi do powstawania owrzodzeń żołądka i dwunastnicy. Bakteria Helicobacter pylori jest obecna u większości pacjentów z wrzodami dwunastnicy oraz u 70% pacjentów z wrzodami żołądka.

Zakażenie tą bakterią następuje głównie drogą pokarmową. Choć infekcja Helicobacter pylori jest powszechna w dorosłej populacji (około 67%), to nie u wszystkich zakażonych prowadzi do powstania wrzodów żołądka czy dwunastnicy.

Choroba owrzodzenia żołądka i dwunastnicy może pojawić się jako efekt uboczny przyjmowania pewnych leków, głównie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ)

- popularnych środków przeciwbólowych, takich jak aspiryna, diklofenak, ibuprofen, ketoprofen, naproksen i inne podobne środki.

Poza bakterią Helicobacter pylori i lekami przeciwzapalnymi w procesie powstawania owrzodzeń żołądka i dwunastnicy dużą rolę odgrywają czynniki dziedziczne, a także palenie tytoniu. Zwiększone ryzyko wystąpienia owrzodzeń stwierdzono u osób będących w grupie krwi 0. Inne czynniki, takie jak stres, spożywanie alkoholu czy pikantne przyprawy, nie mają bezpośredniego wpływu na rozwój wrzodów, ale mogą powodować dolegliwości dyspeptyczne.

Osoby palące tytoń mają większe ryzyko zachorowania na wrzody żołądka oraz wrzody dwunastnicy, co skutkuje częstszymi nawrotami i utrudnionym gojeniem się owych wrzodów. Substancje zawarte w dymie tytoniowym oraz bakteria wspólnie przyczyniają się do powstawania tych schorzeń.

Choroba żołądka i dwunastnicy jest częstym schorzeniem przewodu pokarmowego, które dotyczy około 5-10% dorosłych. Obserwuje się spadek częstości występowania wrzodów żołądka i dwunastnicy w ostatnich latach.

Wiele osób chorych nie odczuwa żadnych dolegliwości. Objawami wrzodów żołądka i dwunastnicy są bóle o piekącym charakterze i dyskomfort w nadbrzuszu, występujące na czczo (tzw. bóle głodowe, często w nocy lub wcześnie rano) lub 1–3 godziny po posiłkach i ustępujące po spożyciu pokarmu lub przyjęciu leków zobojętniających kwas solny.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy może czasem powodować nieprzyjemne uczucie "pełności" lub rozpierania po posiłkach, a nawet wymioty. Ból w górnej części brzucha jest mało charakterystyczny dla wrzodów trawiennych – w 50% przypadków jest to objaw innej choroby. Mogą również wystąpić nudności i wymioty.

Choroba owrzodzenia żołądka i dwunastnicy jest poważnym schorzeniem, związane z potencjalnymi niebezpiecznymi komplikacjami i wymaga konsultacji lekarskiej. W przypadku przewlekłych dolegliwości bólowych brzucha należy skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu celem podstawowej diagnostyki w tym zakresie.

Osoby cierpiące na owrzodzenie żołądka lub dwunastnicy mogą czasami doświadczać powikłań (u niektórych pacjentów mogą być one pierwszymi objawami choroby).

Najważniejszym testem, potrzebnym do zdiagnozowania choroby wrzodowej, jest badanie endoskopowe. Pozwala ono potwierdzić chorobę, wykryć obecność Helicobacter pylori i pobrać wycinki do dalszej analizy pod mikroskopem.

Istnieją również testy nieinwazyjne do wykrywania Helicobacter pylori, które nie wymagają endoskopii. Należy pamiętać, że testy te wykrywają zakażenie bakterią, a nie same wrzody żołądka i dwunastnicy. Światowa Organizacja Zdrowia uznała Helicobacter pylori za czynnik rakotwórczy, związanym z rozwojem raka żołądka i chłoniaka żołądka.

Zalecenia ogólne obejmują regularne spożywanie posiłków z wyłączeniem potraw, które nasilają lub wywołują dolegliwości, zaprzestanie palenia tytoniu oraz unikanie przyjmowania niektórych leków. Należy także ograniczyć spożycie kawy i mocnych alkoholi

Główną metodą leczenia choroby wrzodowej u osób zakażonych jest usunięcie zakażenia przez zastosowanie antybiotyków i leków zmniejszających wydzielanie kwasu żołądkowego. Schemat leczenia ustala lekarz.

Skuteczność eradykacji zależy od wielu czynników, m.in. od dyscypliny pacjentów w zakresie stosowanego leczenia.

W razie występowania objawów wrzodów żołądka lub wrzodów dwunastnicy ulgę mogą przynieść dostępne bez recepty leki zobojętniające sok żołądkowy zawierające różne kombinacje związków glinu, wapnia, magnezu i kwasu alginowego lub blokery receptorów histaminowych H₂.

Większą skuteczność wykazują inhibitory pompy protonowej, które hamują wytwarzanie kwasu solnego przez pompę protonową znajdującą się w komórkach okładzinowych błony śluzowej żołądka.

Leczenie chirurgiczne obecnie stosuje się głównie w przypadku powikłań wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy.

Choroba owrzodzenia żołądka i dwunastnicy może doprowadzić do poważnych, czasem nawet zagrażających życiu konsekwencji. Wrzód może spowodować potencjalnie niebezpieczne krwawienia, które mogą prowadzić do niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza.

Bliznowacenie obszaru połączenia żołądkowo-dwunastniczego może spowodować niedrożność mechaniczną, która uniemożliwia przemieszczanie się treści pokarmowej w dalsze części przewodu pokarmowego. Perforacja (przedziurawienie) ściany żołądka lub dwunastnicy przez wrzód jest innym poważnym, choć rzadkim powikłaniem, które wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej.

Ważne jest przestrzeganie dokładnego schematu przyjmowania leków. Palenie tytoniu należy przerwać.

Na chorobę wrzodową nie ma konkretnej diety, jednak zaleca się unikanie pokarmów, które mogą pogarszać dolegliwości.

W razie wystąpienia objawów alarmowych należy natychmiast skonsultować się z lekarzem lub udać się na SOR.

Czasem konieczna jest kontrolna gastroskopia po zakończeniu leczenia.