• Stan przedciążowy cukrzycy (PGDM) - to stan, w którym kobieta ciężarna ma cukrzycę (bez względu na jej rodzaj), która została zdiagnozowana przed zajściem w ciążę
• Cukrzyca zdiagnozowana w ciąży - to pierwsze rozpoznanie hiperglikemii podczas ciąży, można wyróżnić cukrzycę w ciąży i cukrzycę ciążową (GDM)
• Cukrzyca w ciąży - gdy spełnione są ogólne kryteria cukrzycy, takie jak:
  - glikemia na czczo ≥126 mg/dl (≥7,0 mmol/l) lub
  - glikemia w 120. minucie testu doustnego obciążenia glukozą 75 g glukozy (OGTT) ≥200 mg/dl (≥11,1 mmol/l) lub
  - glikemia przypadkowa ≥200 mg/dl (≥11,1 mmol/l) z towarzyszącymi objawami klinicznymi hiperglikemii
• Cukrzyca ciążowa (GDM) - gdy spełnione jest co najmniej jedno z kryteriów rozpoznania cukrzycy ciążowej na podstawie wyników testu doustnego obciążenia glukozą zgodnie z zaleceniami IADPSG 2010 i WHO 2013 (patrz tabela 1). Zazwyczaj ustępuje po porodzie, ale może nadal występować w postaci odkrytej podczas ciąży cukrzycy.

W czasie ciąży rośnie poziom hormonów przeciwnych do insuliny, takich jak laktogen łożyskowy, estrogeny, progesteron i prolaktyna. Powoduje to insulinooporność, hiperglikemię, zwiększone zapotrzebowanie na insulinę oraz większe ryzyko powikłań związanych z cukrzycą.

W pierwszym trymestrze poprawia się tolerancja węglowodanów, a zapotrzebowanie na insulinę maleje. Mogą wystąpić niespodziewane, często nocne, spadki poziomu glukozy.

W drugim i trzecim trymestrze pogarsza się metabolizm węglowodanów, co prowadzi do zwiększonego zapotrzebowania na insulinę. Między 38. a 40. tygodniem ciąży zapotrzebowanie na insulinę stabilizuje się lub maleje, co jest efektem większej produkcji insuliny przez płód.

Glukoza przechodzi przez barierę łożyskową, w przeciwieństwie do insuliny, co powoduje, że hiperglikemia u matki zwiększa stężenie glukozy we krwi płodu. To może prowadzić do pobudzenia i wzrostu płodowych wysp Langerhansa, nadprodukcji insuliny oraz do makrosomii płodu (gdy płód jest za duży jak na swój wiek) oraz jego niedojrzałości. Takie warunki zwiększają ryzyko powikłań położniczych, takich jak częstsze stosowanie cięcia cesarskiego, urazy okołoporodowe, wielowodzie, nadciśnienie tętnicze i stan przedrzucawkowy, a także niski wynik oceny noworodka w skali Apgar.

W przypadku ciężarnych z cukrzycą rozpoznaną przed ciążą, z powikłaniami naczyniowymi, istnieje znacznie większe ryzyko hipotrofii płodu (gdy płód jest za mały jak na swój wiek).

Niedobór insuliny i hiperglikemia u matki mogą prowadzić do kwasicy u płodu, obumarcia wewnątrzmacicznego lub pojawienia się wad wrodzonych, najczęściej cewy nerwowej i serca. Po porodzie noworodki mogą być narażone na hipoglikemię.

Podczas pierwszej wizyty położniczej sprawdza się obecność czynników ryzyka dla wystąpienia cukrzycy ciążowej.

Diagnoza cukrzycy w ciąży u kobiet bez ryzyka i bez wcześniejszego rozpoznania cukrzycy polega na badaniu poziomu glukozy na czczo (co najmniej 8 godzin od ostatniego posiłku) podczas pierwszej wizyty. W przypadku kobiet z ryzykiem zaleca się wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT) podczas pierwszej wizyty.

Jeśli wyniki badań podczas pierwszej wizyty (glikemia na czczo u kobiet bez ryzyka lub OGTT u kobiet z ryzykiem) znajdują się w normie, kolejne badanie diagnostyczne w postaci OGTT wykonuje się między 24. a 28. tygodniem ciąży.

W przypadku gdy glikemia na czczo u kobiety bez ryzyka wynosi ≥92mg/dl, konieczne jest dalsze badanie:

• OGTT w przypadku glikemii między 92–125 mg/dl
• ponowne badanie glikemii na czczo w przypadku glikemii >125 mg/dl

W tabeli 1 przedstawione są kryteria diagnozy cukrzycy ciążowej na podstawie OGTT.

Cukrzyca ciążowa (GDM) jest rozpoznawana, gdy spełnione jest przynajmniej 1 z 3 kryteriów wyszczególnionych w tabeli 1.

Cukrzycę w ciąży stwierdza się, gdy spełnione zostaną ogólne kryteria diagnozy cukrzycy.

Ważne jest, aby wszystkie kobiety w ciąży z zaburzeniami gospodarki węglowodanami były diagnozowane ponownie 6–12 tygodni po porodzie. Diagnoza opiera się na wykonaniu OGTT. W razie wyników nieprawidłowych, konieczne jest podjęcie leczenia.

Celem terapii jest zapobieżenie lub ograniczenie powikłań związanych z cukrzycą dla zarówno dla płodu, jak i matki.

Kobiety z cukrzycą przedciążową, które planują zajście w ciążę, powinny odpowiednio przygotować się do tego około 3-6 miesięcy wcześniej. Takie postępowanie pozwala zmniejszyć ryzyko wad wrodzonych u dziecka. Jeśli kobieta była leczona doustnymi lekami na cukrzycę, należy przejść na insulinoterapię ze względu na ryzyko teratogennego działania tych leków na płód. Ponadto ważne jest ocenienie ewentualnych powikłań związanych z cukrzycą (np. dodatkowe badania, konsultacja okulistyczna).

Takie postępowanie zmniejsza ryzyko zajścia w ciążę podczas hiperglikemii, co może mieć negatywny wpływ na rozwój płodu, zwłaszcza w pierwszych tygodniach ciąży.

Cukrzyca ciążowa zazwyczaj rozwija się w drugiej połowie ciąży, co zazwyczaj nie wpływa na rozwój płodu.

Leczenie cukrzycy w ciąży polega na diecie i aktywności fizycznej, ale jeśli poziom glukozy nadal przekracza normy, zaleca się wprowadzenie insulinoterapii w czasie ciąży.

Każda kobieta z cukrzycą przedciążową, ciążową lub cukrzycą w ciąży powinna regularnie kontrolować poziom glukozy za pomocą glukometru. Częstotliwość pomiarów zależy od nasilenia cukrzycy i rodzaju stosowanej terapii. Warto również notować, co zostało spożyte przed pomiarem.

Do oceny skuteczności terapii można również użyć oznaczenia stężenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c). Zalecane wartości dla kobiet z cukrzycą przedciążową to mniejsze niż 6,5% w I trymestrze i mniejsze niż 6,0% w kolejnych trymestrach ciąży. Nie ma dowodów na stosowanie tego wskaźnika u kobiet z cukrzycą ciążową.

Celem dietetycznym jest zmniejszenie ryzyka powikłań położniczych u kobiety oraz rozwijającego się płodu poprzez obniżenie stężenia glukozy we krwi.

Zapotrzebowanie energetyczne zależy od wielu czynników, takich jak wiek, BMI przed ciążą, aktywność fizyczna i okres ciąży.

W I trymestrze ciąży zapotrzebowanie energetyczne wzrasta o 85 kcal/dobę, w II o 285 kcal/dobę, a w III o 475 kcal/dobę.

W zaleceniach klinicznych dotyczących postępowania u osób z cukrzycą, Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca, aby białko stanowiło 30% zapotrzebowania energetycznego, tłuszcze 20-30%, a węglowodany 40-50%.

U ciężarnych z nefropatią cukrzycową konieczne jest ograniczenie spożycia białka do 0,6-0,8 g/kg masy ciała, zależnie od GFR i poziomu mocznika we krwi.

Węglowodany powinny pochodzić głównie z produktów o niskim indeksie glikemicznym, a spożycie cukrów prostych powinno być minimalizowane.

Ważne jest, aby wybierać pieczywo pełnoziarniste oraz unikać składników takich jak miód, słód jęczmienny czy karmel.

Kasze, makarony i ryż również powinny być pochodzenia pełnoziarnistego, a warzywa i owoce powinny być spożywane w odpowiednich ilościach dla ciężarnej.

Białko jest niezbędne dla prawidłowego rozwoju płodu oraz procesów budowy mięśni, wśród dobrych źródeł białka znajdują się mięso, ryby, jaja i orzechy.

Jeśli chodzi o tłuszcze, najlepiej wybierać te roślinne, między innymi oliwę z oliwek, olej rzepakowy, orzechy oraz ryby.

Błonnik obecny w produktach zbożowych, warzywach i owocach odgrywa ważną rolę w diecie, zwłaszcza w przypadku cukrzycy, pomagając w zwalnianiu wchłaniania węglowodanów.

Utrzymanie zrównoważonej diety podczas ciąży jest kluczowym aspektem zdrowia zarówno dla matki, jak i dla rozwijającego się płodu.

Witaminy i mikropierwiastki powinny być dostarczane zgodnie z zalecanymi normami dla kobiet w ciąży. W diecie kobiet w ciąży należy skupić uwagę na dostarczaniu kwasu foliowego, witaminy D, żelaza, kwasu dokozaheksaenowego (DHA) oraz jodu. Zaleca się uzupełnianie diety o te składniki.

Ładunek ciała w ciąży wymaga szczególnej uwagi. W zależności od początkowego BMI, powinien wynosić przeciętnie od 8 do 12 kg. Zbyt duży przyrost masy ciała u ciężarnej z cukrzycą może prowadzić do nadmiernego wzrostu płodu.

Codzienny jadłospis powinien zawierać 3 główne posiłki (śniadanie, obiad, kolacja) i 3 mniejsze (drugie śniadanie, podwieczorek i przekąska przed snem). Ostatni posiłek może uchronić ciężarną kobietę przed nocną hipoglikemią.

Używanie sztucznych substancji słodzących jest dozwolone, z wyjątkiem sacharyny (E954), która może przechodzić przez łożysko i ma niewyjaśnione skutki dla rozwijającego się płodu, dlatego nie powinna być stosowana w ciąży.

Lista produktów przeciwwskazanych dla kobiet w ciąży jest zbliżona do listy dla zdrowych kobiet w ciąży. Należą do nich głównie alkohol, słodzone napoje gazowane, surowe mięsa, ryby i owoce morza, sery pleśniowe, niepasteryzowane mleko, surowe jajka, żywność typu fast food oraz produkty zawierające sztuczne barwniki, konserwanty i duże ilości sodu.

Jeśli nie ma żadnych przeciwwskazań zdrowotnych, zaleca się umiarkowaną aktywność fizyczną dopasowaną do kobiet w ciąży. Jeśli kobieta uprawiała sport przed zajściem w ciążę, powinna kontynuować aktywność, ale z pewnymi modyfikacjami w celu zmniejszenia ryzyka kontuzji (np. unikanie sportów kontaktowych oraz aktywności z dużym ryzykiem upadku). W drugim i trzecim trymestrze ciąży nie zaleca się długotrwałego leżenia na plecach. Jeśli kobieta nie ćwiczyła przed ciążą, powinna stopniowo wprowadzać aktywność fizyczną. Zalecane ćwiczenia dla ciężarnych to m.in. marsz, pływanie, jazda na rowerze stacjonarnym, bieganie lub jogging (o ile kobieta uprawiała to wcześniej).

Aktywność fizyczna przede wszystkim zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę i poprawia metabolizm glukozy.