Do rozpoznania cukrzycy w ciąży stosuje się test tolerancji glukozy (OGTT). Procedura ta obejmuje pomiar stężenia glukozy we krwi na czczo oraz po 1 i 2 godzinach po spożyciu roztworu glukozy. Test ten jest standardowo przeprowadzany u kobiet między 24. a 28. tygodniem ciąży. Prawidłowe stężenie glukozy we krwi żylnej po 2 godzinach wynosi mniej niż 7,8 mmol/l (140 mg/dl).

Kryteria diagnozy cukrzycy w ciąży (zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia z 2013 roku) na podstawie OGTT z 75 g glukozy:

1. stężenie glukozy na czczo między 5,1 a 6,9 mmol/l (92-125 mg/dl)
2. stężenie glukozy po 1 godzinie OGTT ≥10 mmol/l (180 mg/dl)
3. stężenie glukozy po 2 godzinach OGTT między 8,5 a 11,0 mmol/l (153-199 mg/dl).

Aby postawić diagnozę cukrzycy w ciąży, wystarczy spełnienie jednego z powyższych kryteriów.

Cukrzyca ciążowa występuje u 3–5% kobiet w ciąży, co stanowi większość przypadków cukrzycy towarzyszącej ciąży i w około 10% przypadków jest niewykrytą wcześniej cukrzycą typu 1. Ponadto, u około 30% kobiet dochodzi do ponownego wystąpienia w kolejnej ciąży. Istnieje ryzyko, że kobieta, u której wystąpiła cukrzyca ciążowa, może zachorować na cukrzycę po 15 latach w przyszłości, a wynosi ono 30–45%.

Czynniki ryzyka hiperglikemii, czyli podwyższonego stężenia glukozy we krwi w ciąży:

• ciąża po 35. roku życia
• urodzenie wcześniej dziecka o wadze ponad 4 kilogramy
• urodzenie dziecka z wadą genetyczną
• śmierć płodu w przeszłości
• nadciśnienie tętnicze lub nadwaga/otyłość (BMI powyżej 27 kg/m2) przed ciążą
• obecność cukrzycy typu 2 w rodzinie
• wcześniejsze wystąpienie cukrzycy ciążowej
• wielorództwo.

W przeciwieństwie do insuliny, glukoza może przenikać przez barierę łożyskową, co sprawia, że hiperglikemia u matki może prowadzić do zwiększenia stężenia glukozy we krwi płodu i pobudzenia produkcji insuliny, co z kolei przyspiesza wzrost płodu. Skutkuje to narodzinami dzieci o dużej masie urodzeniowej, przekraczającej 4 kg. Niestety, nadmiar insuliny może również przyczynić się do niedojrzałości płodu. Duża masa urodzeniowa u niedojrzałego płodu zwiększa ryzyko powikłań położniczych, takich jak konieczność cesarskiego cięcia, urazy okołoporodowe, wielowodzie, stan przedrzucawkowy oraz niska ocena noworodka w skali Apgar. Niedobór insuliny i hiperglikemia u matki, często związane z nieleczoną cukrzycą, mogą prowadzić do obumarcia wewnątrzmacicznego płodu lub do wystąpienia wad wrodzonych, takich jak wady cewy nerwowej i serca.

Leczenie żywieniowe

Dla rozpoczęcia terapii wskazane jest zastosowanie diety, która obejmuje regularne spożywanie węglowodanów w trakcie posiłków, co ułatwia osiągnięcie ustalonych poziomów glikemii we krwi. Wartość energetyczna diety zależy od masy ciała, wzrostu, aktywności fizycznej i okresu ciąży. W zależności od wskaźnika masy ciała (BMI) przypisuje się odpowiednią kaloryczność. Zalecane proporcje makroskładników pokarmowych to 40-50% węglowodanów (o niskim indeksie glikemicznym), 20-30% tłuszczów (z ograniczeniem nasyconych do <10%) oraz 30% białka (1,3 g/kg mc./d).

Wysyłek fizyczny dostosowany do indywidualnych możliwości kobiety w ciąży stanowi ważny element programu prozdrowotnych zmian w stylu życia, co w przypadku wielu kobiet z cukrzycą ciążową, obok diety, może stanowić skuteczne postępowanie terapeutyczne. Regularna aktywność fizyczna, zwłaszcza w formie aerobowej, pomaga zmniejszyć ryzyko cukrzycy ciążowej, nadciśnienia indukowanego ciążą oraz powikłań podczas porodu. Zalecane formy aktywności to spacery, jazda na rowerze stacjonarnym, taniec, aerobik w wodzie, ćwiczenia rozciągające oraz lekkie ćwiczenia siłowe.

W przypadku braku efektów terapii niefarmakologicznej, przede wszystkim diety, po 5-7 dniach, lekarz może zalecić terapię insuliną. Zastosowanie krótko działających insulin ludzkich lub szybko działających analogów, oraz insulin o przedłużonym działaniu (NPH) w iniekcjach podskórnych stanowi standard w terapii cukrzycy ciążowej. Nie zaleca się stosowania doustnych leków przeciwcukrzycowych, chociaż w przypadku kobiet z zespołem policystycznych jajników dopuszcza się stosowanie metforminy, jednak zaleca się jej odstawienie na koniec I trymestru ciąży.

Kobiety w ciąży z cukrzycą powinny regularnie kontrolować poziom glukozy we krwi co najmniej 4 razy dziennie. Jeśli poziom glukozy jest nieprawidłowy, monitorowanie powinno być częstsze, a w przypadku insulinoterapii także w nocy.

Wartości docelowe glukozy we krwi podczas pomiarów glukometrem powinny wynosić:

1. na czczo i przed posiłkiem - 3,9-5,0 mmol/l (70-90 mg/dl)
2. 1 godzinę po posiłku - <7,8 mmol/l (140 mg/dl)
3. 2 godziny po posiłku (dla kobiet z cukrzycą typu 1) - <6,7 mmol/l (120 mg/dl)
4. w nocy między godziną 2.00 a 4.00 - 3,9-5,0 mmol/l (70-90 mg/dl).

Najdokładniejszą ocenę glikemii zapewniają systemy ciągłego monitorowania glukozy. Średnia dobowa glikemia powinna wynosić 5,3 mmol/l (95 mg/dl).

Podczas stosowania systemów ciągłego monitorowania glikemii zaleca się określone odsetki wyników pomiarów.

Kontrola ciśnienia tętniczego również jest zalecana. U kobiet z cukrzycą ciążową bez powikłań wartości ciśnienia tętniczego powinny być na określonym poziomie, natomiast u kobiet z powikłaniami naczyniowymi inne.

Podczas narodzin dziecka u kobiety będącej w ciąży z cukrzycą, zarówno podczas porodu naturalnego, jak i przy cesarskim cięciu, podaje się dożylnie insulinę oraz glukozę, aby zapewnić odpowiedni poziom energii. Ważne jest monitorowanie stężenia glukozy we krwi, które powinno utrzymywać się między 5,6 a 7,2 mmol/l. W sytuacji, gdy dieta sama w sobie zapewnia odpowiednie wartości cukru we krwi, insulinę podaje się jedynie w przypadku przekroczenia poziomu 7,2 mmol/l.

Terapia insulinowa powinna być kontynuowana po porodzie lub maksymalnie do 4.-6. tygodnia połogu. Należy pamiętać, że nie można przerwać leczenia insuliną w przypadku wykrycia cukrzycy typu 1 w trakcie ciąży. W niektórych przypadkach cukrzyca zdiagnozowana w czasie ciąży może być typu 1. Jeśli jednak rozpoznano cukrzycę typu 2, która nie reaguje na dietę, terapię insulinową należy kontynuować do momentu zakończenia okresu karmienia piersią, kiedy będzie możliwe przejście na doustne leki przeciwcukrzycowe.

Możliwości redukcji ryzyka wystąpienia cukrzycy w ciąży są ograniczone. Ważne jest, aby podjąć działania mające na celu utrzymanie normalnego ciśnienia krwi i masy ciała przed planowaną ciążą. W przypadku obciążenia rodziną cukrzycą, nie zwlekać z decyzją o zajściu w ciążę.