Badanie ogólne moczu to jedno z podstawowych testów diagnostycznych w praktyce lekarskiej, które dostarcza istotnych informacji na temat zdrowia pacjenta. Analiza cech fizykochemicznych moczu, takich jak jego barwa, przejrzystość, ciężar właściwy i odczyn pH, oraz ocena obecności elementów upostaciowanych, jak komórki i kryształy, może pomóc w wstępnej diagnozie, monitorowaniu procesu leczenia lub obserwacji rozwoju choroby. Warto zwrócić uwagę na barwę i przejrzystość moczu, która powinna być słomkowożółta i klarowna. Ciężar właściwy moczu informuje o pracy nerek, a odczyn pH odzwierciedla równowagę kwasowo-zasadową organizmu. Ważne jest także sprawdzenie obecności glukozy, białka oraz ciał ketonowych w moczu. W próbce należy także oznaczyć zawartość bilirubiny i urobilinogenu, produkty metabolizmu hemoglobiny. Ostatecznym etapem jest ocena mikroskopowa osadu, gdzie można zidentyfikować różne komórki, bakterie, grzyby, pierwotniaki, kryształy i wałeczki.

Niezwykle istotne jest, aby prawidłowo pobrać i przechować dostarczoną do badania próbkę moczu. Wykonane czynności mają kluczowe znaczenie dla wiarygodności uzyskanego wyniku. Przed oddaniem moczu do analizy, konieczne jest wyszorować dokładnie okolice ujścia cewki moczowej, aby uniknąć zanieczyszczenia bakteriami znajdującymi się w otoczeniu. Należy zebrać pierwszy poranny mocz do sterylnego, jednorazowego pojemnika. Ważne jest, aby próbka pochodziła ze środkowej części strumienia moczu, co oznacza, że należy rozpocząć oddawanie moczu do toalety, a dopiero potem przekierować strumień do pojemnika, wypełniając go minimum w połowie (40–60 ml). Mocz do badania należy pobrać po minimum 8-godzinnym odpoczynku. Ponadto, zaleca się unikać intensywnego wysiłku fizycznego w dniu poprzedzającym badanie, ponieważ może to wpłynąć na wynik badania. Polskie Towarzystwo Diagnostyki Laboratoryjnej zaleca zachowanie co najmniej 3-dniowej abstynencji seksualnej przed badaniem, ze względu na ryzyko zanieczyszczenia próbki plemnikami. Kobiety w okresie menstruacji powinny poczekać z badaniem moczu do zakończenia krwawienia. Próbka powinna być złożona w laboratorium w ciągu dwóch godzin. W przypadku niemożności dostarczenia w tym czasie, możliwe jest wydłużenie do czterech godzin, przechowując próbkę w lodówce. Długotrwałe przechowywanie moczu może prowadzić do namnażania się bakterii, wytrącania kryształów oraz degradacji komórek i białek, co sprawi, że wynik badania będzie niewiarygodny klinicznie.

Barwa moczu może ulegać zmianom w zależności od stopnia zagęszczenia. Osoby dobrze nawodnione będą oddawać jaśniejszy, rozcieńczony mocz, podczas gdy osoby niedobrane w płyny będą miały ciemniejszy odcień moczu. Dodatkowo, kolor moczu może być również wynikiem spożywanych składników odżywczych, suplementów czy leków. Na przykład spożywanie warzyw liściastych, takich jak szpinak, może nadać moczu zielonkawy odcień. Suplementacja witaminą C natomiast sprawi, że mocz stanie się żółty. Zmiany koloru moczu mogą również wystąpić w przypadku zakażenia bakteryjnego dróg moczowych, spowodowanego obecnością bakterii, np. z rodzaju Serratia.

Niezawsze zmiana koloru moczu oznacza problem zdrowotny. Dlatego, gdy zauważymy zmianę barwy moczu, zamiast wpadać w panikę, warto spróbować zidentyfikować potencjalne przyczyny. Warto rozpocząć od analizy spożywanych produktów i suplementów diety oraz zażywanych leków.

• zmiana koloru od różowego do czerwonego może być efektem spożycia dużej ilości buraków, jagód, rzodkiewki, czerwonej kapusty lub żurawiny
• jasnobrązowy kolor moczu może wynikać z konsumpcji dużych ilości produktów zbożowych, jaj, mięsa lub warzyw liściastych bogatych w witaminę B₂ i karotenoidy
• fasola, bób lub rabarbar mogą sprawić, że mocz przybierze ciemnobrązowy odcień
• intensywny wysiłek fizyczny może wpłynąć na ciemniejszy kolor moczu
• podczas miesiączki kolor moczu może zmieniać się od jaskrawoczerwonego do brązowego
• zmianę koloru moczu mogą powodować zażywane leki (patrz niżej).

W razie wątpliwości lub utrzymującego się ciemnego koloru moczu, zaleca się skonsultowanie się z lekarzem w celu dokładnej oceny stanu zdrowia.

Leki są powsodnią przyczyną zmiany koloru moczu. Zmiana w kolorze moczu na czerwonobrunatny może być efektem brania leków zawierających substancje czynne takie jak furazydyna, furazolidon czy metronidazol. Przykładowo lewodopa stosowana jest w leczeniu choroby Parkinsona. Inne leki, takie jak chinina i chlorochina, mogą również powodować podobne skutki. Leki te są również stosowane w leczeniu innych chorób, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów czy toczeń rumieniowaty układowy. Ciemnoczerwony kolor moczu może być także efektem stosowania salicylanów oraz fenacetyny.

Z kolei fenytoina, ryfampicyna oraz azatiopryna mogą spowodować zmianę koloru moczu na jasnoróżowy. Fenytoina jest lekiem przeciwpadaczkowym, ryfampicyna jest antybiotykiem stosowanym m.in. w leczeniu gruźlicy, a azatiopryna jest lekiem immunosupresyjnym stosowanym w chorobach autoimmunologicznych oraz po przeszczepieniu narządów.

Gdy ciemnej barwie moczu towarzyszy ból pleców lub podbrzusza, a także uczucie pieczenia w trakcie oddawania moczu, może to świadczyć o stanach takich jak zakażenie układu moczowego, kamica nerkowa lub ostrym zapaleniu nerek.

Podczas ciąży, ciemny kolor moczu może mieć swoje korzenie w problemach z nawodnieniem oraz nadmierną suplementacją witamin. W przypadku, gdy przyszła mama zauważy zmiany w kolorze moczu, powinna natychmiast skonsultować się z lekarzem, aby wykluczyć ewentualne problemy zdrowotne.

Najczęstszą przyczyną ciemnego moczu w ciąży są infekcje układu moczowego, które są bardziej prawdopodobne w tym okresie z powodu ucisku macicy na moczowody. Dodatkowo, w moczu kobiet w ciąży często można znaleźć glukozę, która może stanowić pożywkę dla bakterii. Infekcje zwykle ograniczają się do dolnych dróg moczowych, ale w niektórych przypadkach mogą przekształcić się w poważniejsze zakażenie nerek. Objawy infekcji pęcherza moczowego mogą być łagodne lub nawet niewidoczne, a częste parcie na mocz jest standardowym objawem ciąży.

Jeśli podczas oddawania moczu zauważymy nietypową zmianę barwy, warto zachować spokój i systematycznie analizować możliwe przyczyny. Po wykluczeniu wpływu diety, trybu życia, przyjmowanych leków i suplementów, i utrzymującej się zmianie barwy, należy natychmiast skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu. Podobnie postąpić należy, gdy zmianie barwy moczu towarzyszą inne objawy, takie jak dyskomfort lub ból podczas oddawania moczu, zmieniona częstość i objętość moczu, ból w okolicy lędźwiowej, ból brzucha, gorączka, dreszcze oraz wymioty.