Dur brzuszny, dawniej znany jako tyfus brzuszny, to poważna choroba bakteryjna spowodowana przez pałeczki Salmonella enterica, serotyp typhi.

Jest to choroba zakaźna, która dotyka tylko ludzi.

Osoby zakażone i nosiciele pałeczek duru brzusznego to rezerwuar tej choroby - osoby, które wyzdrowiały, ale wciąż wydalają pałeczki w kale lub moczu. Choroba rozprzestrzenia się poprzez spożycie zanieczyszczonej żywności i wody, zakażonej przez wydalinami chorych lub nosicieli. Czas inkubacji choroby zależy od ilości bakterii dostających się do organizmu i stanu odporności. Może trwać od 1 do 9 tygodni, ale zazwyczaj wynosi od 10 do 14 dni.

Bakterie przenikają z wnętrza jelita do tkanki chłonnej otaczającej przewód pokarmowy, gdzie szybko się namnażają. Potrafią one przetrwać wewnątrz białych krwinek, a nawet się w nich rozmnażać. Następnie przenoszą się do różnych narządów, takich jak śledziona, wątroba, węzły chłonne i pęcherzyk żółciowy. Po pewnym czasie dostają się do krwi, rozprzestrzeniając się po całym organizmie. Objawy kliniczne pojawiają się w miarę rozwoju bakteriemii, która jest odpowiedzialna za objawy zatrucia związanego z durami brzusznymi.

W okresie międzywojennym dur brzuszny był jedną z najczęstszych chorób zakaźnych w Polsce i krajem o najwyższej zapadalności w Europie. Obserwowano dwa główne okresy epidemii: w latach 1920–1922 oraz w latach 1945–1947, głównie wśród mieszkańców dużych miast. Po II wojnie światowej liczba zachorowań spadła, ale dur brzuszny nadal występował, choć coraz rzadziej. W latach 60. notowano około 3 tysięcy zachorowań rocznie. Szczepienia przeciwko durowi brzusznemu były powszechne do 1976 roku. Obecnie dur brzuszny w Polsce jest coraz rzadszą chorobą, a w latach 90. XX wieku zgłaszano tylko pojedyncze przypadki rocznie.

Wzrost zachorowań może być związany z popularnością podróży zagranicznych. Obserwowano epidemie duru brzusznego w hotelach, np. na wyspie Kos w Grecji. W innych krajach europejskich, podobnie jak w Polsce, dur brzuszny występuje sporadycznie. Nadal jednak jest endemiczny w Indiach, Pakistanie, Afryce, Dalekowschodniej Azji, na Środkowym Wschodzie, w Ameryce Południowej i Środkowej. Szacuje się, że rocznie występuje kilkaset tysięcy zachorowań na całym świecie.

W regionach, gdzie dur brzuszny występuje sporadycznie i nie ma powszechnych szczepień, populacja jest bardzo podatna na zakażenie. Natomiast w obszarach endemicznych, gdzie choroba jest powszechna, większość populacji jest odporna na durowy brzuch, z powodu częstego nosicielstwa i zakażeń u dzieci i młodzieży.

Dur brzuszny to poważna choroba, która charakteryzuje się wysoką gorączką i złym stanem ogólnym pacjenta. U osób dorosłych objawy obejmują bóle głowy, biegunkę, powiększenie wątroby i śledziony, a także ciężki stan ogólny. Natomiast u dzieci przebieg choroby jest zwykle łagodniejszy, jednak typowymi objawami są powiększenie śledziony i dodatnie objawy oponowe.

Objawami duru brzusznego są długotrwała gorączka, bóle głowy, złe samopoczucie, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, suchy kaszel, zaburzenia świadomości, powiększenie narządów i inne objawy skórne. Choroba często prowadzi do uszkodzenia nerek i serca.

W dalszym stadium duru brzusznego mogą pojawić się powikłania, takie jak krwawienia z przewodu pokarmowego, perforacje jelita, rzadziej zapalenie otrzewnej. Śmiertelność wśród nieleczonych pacjentów sięga 30%, a u leczonych wynosi około 2%.

Kilka procent osób chorych na dur brzuszny po przejściu ostrej fazy choroby może być nosicielami Salmonella typhi.

Terapia duru obejmuje korektę zaburzeń wodno-elektrolitowych poprzez podawanie infuzji kroplowych oraz odpowiednią antybiotykoterapię. W teraźniejszym czasie lekiem z wyboru są fluorochinolony, takie jak cyprofloksacyna, przyjmowane doustnie przez okres 10 dni. Nie zaleca się stosowania leków z tej grupy u dzieci leczonych cefalosporynami.

Podejrzenie duru brzusznego można stwierdzić na podstawie charakterystycznych objawów klinicznych, takich jak wysoka gorączka, bóle brzucha i ogólnie złe samopoczucie. Ważne jest również, czy osoba podejrzewana o zachorowanie miała kontakt z chorym, nosicielem lub przebywała w rejonach endemicznych. Konieczne jest wykluczenie innych możliwych przyczyn "ostrego brzucha", takich jak zapalenie wyrostka robaczkowego. Rozpoznanie może być ułatwione przez obecność charakterystycznej wysypki na skórze brzucha lub klatki piersiowej, zwanej różyczką durową. Istotne jest także przeprowadzenie wywiadu, badanie układu krwi oraz ewentualne badania mikrobiologiczne. Podstawą diagnozy jest izolacja pałeczek Salmonella typhi z krwi, moczu lub kału, a także obecność typowych objawów klinicznych. W przypadku nietypowego przebiegu choroby czy też negatywnych wyników badań bakteriologicznych, można skorzystać z testów serologicznych połączonych z wywiadem epidemiologicznym.

Jeśli podejrzewasz zakażenie durą brzuszną, koniecznie udaj się do lekarza. Możesz również samodzielnie zastosować leczenie objawowe zmniejszające gorączkę (takie jak paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne). Większość chorych na dur brzuszny potrzebuje hospitalizacji. Po powrocie do domu ważne jest zachowanie spokoju i wypoczynek.

Mimo rzadkiego występowania zakażeń pałeczkami duru brzusznego w Polsce, osoby podróżujące do endemicznych terenów choroby, zwłaszcza odwiedzające znajomych i krewnych oraz nie korzystające z hoteli, są bardziej narażone na ryzyko zakażenia.

Durowi brzusznemu można zapobiec poprzez szczepienia ochronne oraz przestrzeganie zasad higieny podczas spożywania jedzenia i picia. W obecnej sytuacji epidemiologicznej dur brzuszny stanowi problem dla osób podróżujących do krajów o niższych standardach sanitarnych. Osoby planujące podróż do obszarów endemicznych powinny zaszczepić się przeciwko durowi brzusznemu co najmniej 2 tygodnie przed wyjazdem. W Polsce dostępne są szczeplionki polisacharydowa i całokomórkowa, które zapewniają odporność na około 3 lata. W niektórych krajach dostępna jest również szczepionka doustna zawierająca atenuowany szczep Ty21a. Szczepienie przypominające jest zalecane co 3 lata dla osób przebywających na obszarach endemicznych oraz co roku dla podróżujących do tych obszarów.