Osoby z tendencjami anankastycznymi często sprawiają wrażenie bardzo skoncentrowanych i skupionych. Ich działania, sposób wypowiedzi, mimika twarzy czy nawet sposób poruszania się świadczą o ich skupieniu. Nie są to osoby luźne czy roztrzepane, lecz raczej dbające o kontrolę zarówno nad sobą, jak i nad otaczającym je światem. Stawiają wysokie wymagania zarówno sobie, jak i innym. Czują się dobrze wtedy, gdy wszystko jest poukładane i pod kontrolą, zgodnie z określonymi ramami i zasadami. Są sumienne, skoncentrowane na wykonywaniu zadań oraz wychodzą naprzeciw oczekiwaniom i normom społecznym.

Osoby o odmiennym podejściu, które nie przejmują się normami czy regułami postępowania, mogą wywołać u nich złość i chęć wprowadzenia ich zachowań w ramy obowiązujących standardów.

Osoby anankastyczne cechują się olbrzymią sumiennością i produktywnością, zwłaszcza w obszarach wymagających pedanterii, dokładności, perfekcji, porządkowania oraz regulacji. Mogą odnosić sukcesy, choć często kosztem dodatkowego wysiłku i czasu poświęconego na wielokrotne sprawdzanie szczegółów. Z trudem zaś radzą sobie w sytuacjach nieregularnych czy pozbawionych ustalonych reguł, a także w spontanicznych zabawach.

Osobowość anankastyczna bywa również nazywana obsesyjno-kompulsyjną, kompulsyjną lub obsesyjną.

Osoby posiadające cechy anankastyczne są z reguły skupione, skoncentrowane na wykonywanej pracy lub zadaniu, lecz mniej wyczulone na aspekty emocjonalne i relacje z innymi, unikające spontanicznej zabawy. Ich codzienne interakcje mogą być formalne i trzymać poważny ton; często nie reagują z entuzjazmem w sytuacjach, które inni postrzegliby jako zabawne.

Zgodnie z teorią psychodynamiczną, podstawowe problemy osób z osobowością anankastyczną dotyczą kwestii kontroli, poczucia winy oraz przenoszenia uczuć lub myśli z jednego obiektu na inny. Profesor McWilliams zauważa, że „podstawowy konflikt afektywny u osób obsesyjnych i kompulsywnych to zwykle wściekłość (na bycie kontrolowanym) kontra strach (przed potępieniem lub karą)”. Związane z tym teorie podkreślają istotną rolę poczucia winy u osób z tym rodzajem osobowości, która wynika z głęboko zakorzenionych problemów związanych z kontrolą, winą, stłumioną złością i lękiem przed oceną z zewnątrz oraz własną złością.

Osoby anankastyczne często posługują się mechanizmami obronnymi takimi jak przemieszczanie, moralizacja, intelektualizacja i izolacja problemów. Mogą zamieniać swoje emocje na rozumowe kategorie – moralne czy racjonalne, co sprawia, że ich uczucia stają się stłumione i trudne do dostępu. Potrafią opisywać to, co myślą, ale mają trudności z wyrażaniem emocji.

Sposoby radzenia sobie z problemami przez osoby anankastyczne mają swoje konsekwencje. Przykładowo, wdowa zajmująca się organizacją pogrzebu męża nie tylko pozbawia się możliwości przeżycia żalu w sposób bardziej efektywny, lecz także odbiera innym okazję do pocieszenia. Osoby władające stanowiskiem kierowniczym, oczekując od innych takiej samej postawy jak od siebie, krzywdzą swoich podwładnych poprzez nieustępliwą postawę wobec pracy i brak akceptacji dla odpoczynku.

Osoby anankastyczne charakteryzują się nadmiernymi wątpliwościami i ostrożnością, co często prowadzi do trudności w podejmowaniu decyzji. Często starają się zachować wszystkie możliwe opcje, aby nadal mieć pełną kontrolę nad sytuacją, co może prowadzić do paraliżu decyzyjnego. Mają tendencję do zwlekania z wyborami aż do momentu, gdy sytuacja zewnętrzna same za nich zdecyduje.

Przyczyny osobowości obsesyjno-kompulsywnej nie są w pełni zrozumiane. Badacze sugerują, że mogą mieć one podłoże zarówno genetyczne jak i wynikać z interakcji z otoczeniem, w tym z relacjami w rodzinie oraz cechami osobowości. Nie jest jednak jednoznaczne, jak te różne czynniki się łączą i wpływają na rozwój osobowości. Nie ma jednego kluczowego czynnika odpowiadającego za kształtowanie się osobowości obsesyjno-kompulsywnej. Wskazuje się na różne cechy rodzin osób z tego rodzaju problemami. Być może zarówno nadopiekuńcze rodziny, jak i te o bardziej swobodnym podejściu mogą przyczynić się do tego typu zaburzeń osobowościowych. Nie jest to jednak jednoznaczne, a różne przypadki mogą być wynikiem różnych czynników, zarówno genetycznych, jak i środowiskowych.

Kryteria, na podstawie których lekarze psychiatrzy diagnozują ten rodzaj osobowości:

nadmiar obaw i ostrożności, zaabsorbowanie szczegółami, regulaminami, inwentaryzacją, porządkowaniem, organizowaniem lub schematami postępowania, pragnienie porządku, czystości i ładu, perfekcjonizm, który czasem przeszkadza w wykonywaniu zadań, nadmierna sumienność, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, drobiazgowość i nadmierne skupienie na efektywności, kosztem przyjemności i relacji interpersonalnych, nadmierna pedanteria i uległość wobec norm społecznych, sztywność zasad moralnych i niezłomność w tym obszarze, irracjonalne przekonanie, że inni dokładnie będą postępować zgodnie z metodami pacjenta, lub nieuzasadniona niechęć do pozwalania innym na działanie, pojawianie się nachalnych niechcianych myśli lub impulsów.

Leczenie osób z zaburzeniami anankastycznymi polega głównie na długoterminowej psychoterapii. Osoby cierpiące z tego rodzaju zaburzeń rzadko decydują się na terapię ze względu na swoje akceptowanie cech charakterystycznych, co sprawia, że uważają je za akceptowalne.

W przypadku wystąpienia problemów z nastrojem lub cech obsesyjnych i kompulsywnych, można rozważyć stosowanie leków, głównie z grupy nowoczesnych leków przeciwdepresyjnych.