Dwunastnica to fragment jelita cienkiego znajdujący się bezpośrednio za żołądkiem. Nazwa pochodzi od starożytnego lekarza i anatom Herophilosa, który określił jej długość na 12 palców. Dwunastnica ma około 25-30 cm i dzieli się na cztery części: część górną (opuszkę dwunastnicy), część zstępującą, część poziomą i część wstępującą. W dwunastnicy znajduje się brodawka większa dwunastnicy, gdzie uchodzą przewód żółciowy wspólny i przewód trzustkowy.

Dwunastnica, będąca narządem rurkowym, posiada ściany oraz przestrzeń wewnętrzną. Możemy ją porównać do nogawki rajstop, aby lepiej zrozumieć jej wygląd wraz z ogólnym kształtem jelita. W jamie brzusznej ułożona jest w formie litery C, otaczając głowę trzustki.

Dwunastnica składa się z trzech zakrętów:

• zakręt górny – pomiędzy żołądkiem a częścią zstępującą
• zakręt dolny – pomiędzy częścią zstępującą a poziomą
• zakręt dwunastniczo-czczym – na granicy z jelitem czczym.

Dwunastnica pełni funkcję kontynuacji procesu trawienia rozpoczętego wcześniej w przewodzie pokarmowym. Treść pokarmowa przechodzi z żołądka do dwunastnicy poprzez regulowany „zawór” zwany odźwiernikiem. Enzymy trawienne wydzielane przez ścianę jelita, żółć z pęcherzyka żółciowego i wątroby oraz sok trzustkowy z trzustki ułatwiają trawienie w dwunastnicy. Następnie treść pokarmowa jest przesuwana dalej do jelita czczego.

Dwunastnica ma zdolność regulacji środowiska za pomocą hormonów, takich jak sekretyna i cholecystokinina. Sekretyna podnosi pH dwunastnicy przez stymulację wydzielania wody i wodorowęglanów. Cholecystokinina, z kolei, wpływa na proces trawienia poprzez hamowanie opróżniania żołądka, stymulację skurczu pęcherzyka żółciowego i ułatwienie dostarczania żółci do dwunastnicy w celu wspomagania trawienia i wchłaniania składników odżywczych.

Osoby, które przeszły usunięcie dwunastnicy, muszą podjąć odpowiednie środki w celu zrekompensowania zaburzeń trawienia i wchłaniania. Może to wymagać regularnego przyjmowania leków, suplementów lub nawet korzystania z żywienia pozajelitowego.

Typowe objawy towarzyszące chorobom dwunastnicy obejmują ból brzucha, najczęściej zlokalizowany w górnej części brzucha; ból ten jest charakterystyczny dla choroby wrzodowej dwunastnicy, występujący na czczo (zwłaszcza w nocy między godziną 23:00 a 2:00) oraz po spożyciu posiłku, ustępujący po zastosowaniu pokarmu lub leków zobojętniających kwas solny. Inne symptomy to nudności, wymioty, obecność krwi w wymiotach (co może manifestować się jako fusowate wymioty przypominające fusy z kawy), biegunka, obecność krwi w stolcu oraz zaburzenia wchłaniania.

W przypadku nowotworu dwunastnicy mogą pojawić się dodatkowe objawy ogólne, takie jak osłabienie, utrata masy ciała oraz niedokrwistość.

Do najczęstszych schorzeń dwunastnicy zaliczamy:

• Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – charakteryzuje się występowaniem owrzodzeń trawiennych w żołądku lub dwunastnicy. Objawami mogą być bóle w górnej części brzucha, a także nudności i wymioty. W niektórych przypadkach choroba może przebiegać bezobjawowo.
• Zapalenie błony śluzowej żołądka i dwunastnicy – to stan, w którym dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej w wyniku różnych czynników towarzyszących reakcji zapalnej. Może to być skutek infekcji, procesu autoimmunologicznego, działania leków lub nadwrażliwości na czynniki zewnętrzne.
• Uchyłki dwunastnicy – są to wybrzuszenia ściany dwunastnicy, zazwyczaj nie dające objawów.
• Nowotwory łagodne dwunastnicy – najczęściej są to gruczolaki.
• Nowotwory złośliwe dwunastnicy – są rzadkie i najczęściej występują gruczolakoraki, chłoniaki, nowotwory podścieliskowe (GIST) oraz neuroendokrynne, takie jak gastrinoma.

Dwunastnica może być również dotknięta chorobami obejmującymi inne części jelita i przewodu pokarmowego, takimi jak:

• Choroba Leśniowskiego i Crohna – to choroba zapalna, która może objąć dowolny fragment przewodu pokarmowego od jamy ustnej aż do odbytu.
• Celiakia – jest to przewlekła choroba wielonarządowa o charakterze autoimmunologicznym, powodująca uszkodzenie jelita cienkiego u osób genetycznie podatnych na skutek spożywania glutenu.
• Niewydolność jelit – to pogorszenie funkcjonowania przewodu pokarmowego, które uniemożliwia wchłanianie składników odżywczych, wody i elektrolitów, wymagając podawania ich dożylnie w celu podtrzymania życia lub wzrostu.
• Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO) – to stan, w którym w jelicie cienkim występuje zwiększona liczba bakterii, co powoduje objawy i może prowadzić do zaburzeń trawienia i wchłaniania.
• Choroba Whipple’a – jest to konsekwencja układowego zakażenia wywołanego przez bakterię Tropheryma whipplei, a jej główne objawy dotyczą zajęcia jelita cienkiego.
• Angiodysplazja – jest to zmiana naczyniowa o charakterze tętniczo-żylnym, stanowiąca bezpośrednie połączenie między krętymi i poszerzonymi tętniczkami a żyłkami, mogąca prowadzić do krwawień.