Dysfonia to nieprawidłowości w emisji głosu, które mogą dotyczyć różnych elementów akustycznych takich jak barwa, częstotliwość, głośność czy czas trwania. Podziałem dysfonii jest dysfonia czynnościowa i organiczna.

Dysfonia związana z zmianami organicznymi ma genezę w nieprawidłowościach dotyczących fałdów głosowych. Może być spowodowana przez różne schorzenia krtani, zwłaszcza te, które dotyczą fałdów głosowych. Zaburzenia głosu mogą pojawić się w przypadku chorób zapalnych krtani, wad wrodzonych, urazów, chorób nowotworowych, guzków głosowych, polipów, obrzęków, ziarniniaków oraz po intubacji podczas znieczulenia ogólnego lub u pacjentów z refluks żołądkowo-przełykowym, a także po operacjach i radioterapii. Ważne znaczenie mają również porażenia fałdów głosowych, które mogą być ośrodkowe (powodowane przez uszkodzenie mózgu, np. w chorobie Parkinsona) lub obwodowe (na skutek uszkodzenia nerwu krtaniowego wstecznego podczas operacji tarczycy, przez guzy śródpiersia lub oskrzela, tętniak aorty lub zmiany pozapalne).

Dysfonia czynnościowa nie wiąże się z zmianami organicznymi w krtani, ale dotyczy zaburzeń pracy mięśni krtani. Może być wywołana przez różne czynniki, takie jak ogólnoustrojowe, psychogenne, lekowe czy przeciążenie głosu. Stanowi około 10% wszystkich zaburzeń głosu. Wyróżnia się dysfonię hiperfunkcyjną, hipofunkcyjną oraz mieszane (dysfunkcyjną).

Dysfonia hiperfunkcyjna to zaburzenia głosu wynikające z nadmiernego napięcia mięśni podczas fonacji, na przykład u osób przeciążających głos i często chorujących na zapalenia krtani (objawy: chrypka, szorstki głos). Może prowadzić do przekrwienia fałdów głosowych oraz guzków głosowych (częste u śpiewaków i nauczycieli). Objawy te mogą być także towarzyszone przez ból krtani, suchość błony śluzowej gardła i krtani.

Natomiast dysfonia hipofunkcyjna wynika z obniżonego napięcia mięśni krtani podczas fonacji. Najczęściej dotyczy osób osłabionych, cierpiących na niedokrwistość, niedobory witamin czy choroby endokrynologiczne - objawia się matowym, chrypkim głosem. Jest rzadko spotykana u osób młodych. Może towarzyszyć jej zwiększona częstotliwość oddychania podczas mówienia oraz trudności w długotrwałym mówieniu.

Inny rodzaj dysfonii to dysfonia psychogenna, która charakteryzuje się brakiem głosu pomimo zachowanego kaszlu i śmiechu, wraz z innymi objawami psychosomatycznymi. Częściej występuje u kobiet.

Przewlekła dysfonia czynnościowa może ewoluować w dysfonię organiczną, zwłaszcza w przypadku guzków głosowych lub przerostu fałdów, albo ją pogłębiać.

Bezgłos (całkowita utrata zdolności głosowej, inaczej afonia czynnościowa) jest najpoważniejszym rodzajem zaburzeń głosu. Jeśli nie ma żadnych problemów organicznych w krtani, to najczęściej jest to objaw zaburzeń psychicznych. Może pojawić się nagle po silnym stresie emocjonalnym. U pacjentów z bezgłosem często rozpoznaje się zaburzenia lękowe, depresję oraz zaburzenia osobowości. Dotknięci tą dolegliwością charakteryzują się niedowładem mięśni krtani, które prowadzi do braku możliwości wydawania dźwięków.

W przypadku braku płynności w mowie u jednego pacjenta wszystkie elementy akustyczne głosu mogą być nieprawidłowe lub tylko niektóre z nich. Bardzo często towarzyszącym objawem jest chrypka.

Dysfonie organiczne objawiają się chrypką lub bezgłosem, zmianą jakości głosu, trudnością w mówieniu, dusznością podczas wdechu.

Dysfonia hiperfunkcyjna, oprócz nieprawidłowego głosu, który jest ochrypły, szorstki, może objawiać się bólem krtani, suchym gardłem i krtani, uczuciem zwiększonego napięcia mięśni podczas fonacji. Powikłaniem może być przekrwienie fałdów głosowych, które powoduje tzw. głos przedsionkowy – jęki, skrzypienie.

Dysfonia hipofunkcyjna charakteryzuje się osłabieniem siły głosu, koniecznością częstego wypuszczania powietrza podczas mówienia, brakiem możliwości długotrwałej mowy.

W przypadku dysfonii psychogennej występują: zaburzenia barwy głosu aż do bezgłosu, chrypka, objawy wegetatywne (zaczerwienienie skóry, zwiększone pocenie się). Kaszel i śmiech są dźwięczne.

Afonia czynnościowa objawia się utratą dźwięczności głosu, która pojawia się nagle lub stopniowo zanika w ciągu kilku godzin. Zaburzenie jest tak poważne, że pacjent nie jest w stanie wypowiedzieć słowa lub używać tylko szeptu. Mogą wystąpić również objawy wegetatywne podobne do tych w dysfonii psychogennej.

W przypadku zaburzeń głosu niezbędna jest wizyta u otolaryngologa. Często konieczna okazuje się konsultacja foniatryczna.

Wykrycie powodów dysfonii wymaga: informacji pochodzących z wywiadu, badania laryngoskopowego, badania stroboskopowego, oceny akustycznej głosu oraz testów percepcyjnych oceniających głos. Czasami pomocna może być diagnostyka radiologiczna i elektromiograficzna (badanie EMG).

Jeśli mamy do czynienia z dysfonią czynnościową, lekarz nie stwierdza zmian organicznych. Trwająca jednak długo dysfonia czynnościowa może prowadzić do powstania wtórnych zmian organicznych w krtani (guzki głosowe, obrzęki).

Ważne jest również ustalenie przyczyny dysfonii czynnościowej. W tej sytuacji pomocne mogą okazać się badania laboratoryjne (stężenie hormonów, elektrolitów).

W każdym rodzaju zaburzenia głosu konieczne jest zminimalizowanie używania głosu. Terapia zaburzeń głosu organicznych skupia się głównie na przyczynach. Natomiast w przypadku zaburzeń głosu czynnościowych, rehabilitacja głosu jest kluczowym sposobem leczenia.

Podczas terapii zaburzeń głosu czynnościowych istotne jest prawidłowe wykorzystanie głosu (zintegrowanie oddychania, artykulacji, fonacji i rezonatorów). Poprawne oddychanie przeponowe jest jednym z kluczowych elementów poprawnej emisji głosu. Istotne jest także aktywowanie i właściwe wykorzystanie rezonatorów (jama ustna, gardło, jama nosowa, zatoki przynosowe) podczas mówienia oraz zachowanie odpowiedniej postawy ciała. Odpowiednie używanie głosu nie powinno powodować dyskomfortu, zmęczenia ani bólu.

W przypadku zaburzeń głosu hiperfunkcyjnych, istotne jest ograniczenie używania głosu.

Rehabilitacja głosowa powinna być systematyczna. Często trwa kilka miesięcy, choć czasami może być dłuższa. Pacjent może wykonywać wiele ćwiczeń w domu.

W leczeniu zaburzeń głosu czynnościowych pomocne mogą być również leki. Zwłaszcza w przypadku zaburzeń głosu hipofunkcyjnych, zaleca się stosowanie witamin, adenozyny oraz w wyjątkowych przypadkach glikokortykosteroidów. Zaburzenia głosu psychogenne czasami wymagają stosowania leków przeciwlękowych.

W terapii zaburzeń głosu czynnościowych mogą być również przydatne metody fizjoterapeutyczne, takie jak jonoforeza, diatermia i inhalacje ciepłym powietrzem.

Zaburzenie głosu czynnościowe wymagają odpowiedniej rehabilitacji oraz terapii psychologicznej.

Niestety, w niektórych przypadkach zaburzenia głosu mogą mieć charakter trwały. Niemniej jednak, odpowiednia terapia i regularne dbanie o higienę głosu mogą przynieść ulgę i zapewnić poprawną emisję głosu.

Po zakończeniu terapii dysfonii ważne jest, aby ograniczyć wysiłek głosowy, co czasem może oznaczać konieczność zmiany pracy.

Po zakończeniu leczenia dysfonii istotne jest również utrzymanie odpowiedniej higieny głosu. Warto nauczyć się wykonywać ćwiczenia poprawiające emisję głosu. Należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu organizmu. Podczas długich wypowiedzi warto pić wodę podczas mówienia. Ważne jest także odpowiednie nawilżenie powietrza w miejscach przebywania, zarówno w domu, jak i w miejscu pracy. Zamiast próbować zagłuszyć hałas, lepiej gestykulować, zbliżyć się do rozmówcy i zwrócić ku niemu twarz. Podczas rozmowy w miejscach głośnych można spróbować odizolować się od hałasu, zamykając oczy i drzwi. Pomimo że te wskazówki mogą wydawać się oczywiste, często nie zwracamy na nie uwagi, gdy jesteśmy otoczeni hałasem.