Słowo dyspepsja pochodzi z języka greckiego i oznacza dosłownie złe trawienie.

Dyspepsja oznacza występowanie uciążliwego bólu w górnej części brzucha, który utrzymuje się co najmniej miesiąc. Towarzyszyć mu mogą uczucie pełności po posiłku, wczesne uczucie sytości, nudności, wymioty.

Dyspepsję możemy podzielić na dwie główne kategorie: organiczną (wynikającą z innej choroby) oraz czynnościową.

Określone choroby (takie jak choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, choroba refluksowa przełyku, przewlekłe zapalenie trzustki, choroby dróg żółciowych, a nawet nowotwory, zwłaszcza rak żołądka) mogą być przyczyną dyspepsji organicznej. Ponadto, niektóre leki, takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki przeciwreumatyczne, preparaty żelaza i potasu, a czasem nawet antybiotyki, mogą wywoływać niepożądane objawy, w tym dyspepsję.

Jeśli nie można zidentyfikować żadnej choroby ani innego czynnika jako przyczyny dyspepsji, a objawy nie ustępują pomimo leczenia potencjalnej przyczyny (na przykład po wyeliminowaniu zakażenia Helicobacter pylori), lekarz diagnozuje dyspepsję czynnościową.

Przyczyny dyspepsji czynnościowej nie są do końca zrozumiane. Istnieją różne hipotezy, takie jak zaburzenia motoryki niektórych części przewodu pokarmowego, osłabiona reakcja przewodu pokarmowego na pewne bodźce zewnętrzne i inne.

Obecnie wyróżnia się dwie główne kategorie dyspepsji czynnościowej: zespół zaburzeń poposiłkowych oraz zespół bólu w nadbrzuszu.

Dyskomfort żołądkowy jest powszechnym problemem, który dotyka dużej liczby ludzi. Co roku około 10–30% populacji boryka się z przewlekłymi lub nawracającymi objawami dyspeptycznymi. Badania sugerują, że większość przypadków przewlekłej dyspepsji jest spowodowana czynnikami czysto funkcjonalnymi.

Dyspepsja czynnościowa to choroba, która może manifestować się różnymi objawami. Przebieg tej choroby może być różny u każdego pacjenta, a nie ma jednego objawu, który występuje u wszystkich chorych.

Objawy dyspepsji mogą obejmować:

• uczucie pełności po posiłku - nieprzyjemne uczucie zalegania pokarmu w żołądku,
• wczesne uczucie sytości - uczucie przepełnienia żołądka występujące krótko po rozpoczęciu jedzenia, nieproporcjonalne do ilości spożytego posiłku, uniemożliwiające dokończenie posiłku,
• ból lub pieczenie w górnej części brzucha (powyżej pępka) - uczucie pieczenia to subiektywne, nieprzyjemne uczucie gorąca. Pieczenie ograniczone do nadbrzusza nie jest uważane za zgagę, jeśli nie promieniuje do klatki piersiowej w okolice mostka.

U niektórych pacjentów z dyspepsją objawy mogą zależeć od rodzaju posiłków i czasu spożywania. Dolegliwości zazwyczaj występują tylko w ciągu dnia i rzadko przeszkadzają w nocy. Wypróżnienia są z reguły normalne.

Zgaga jest objawem dotyczącym przełyku i nie jest typowa dla dyspepsji (może sugerować chorobę refluksową przełyku). Mimo to, zgaga może występować jednocześnie z objawami dyspepsji i nie wyklucza dyspepsji czynnościowej, jeśli utrzymuje się mimo stosowania leków hamujących wydzielanie kwasu solnego w odpowiednich dawkach.

Inne objawy z górnego odcinka przewodu pokarmowego, takie jak uciążliwe odbijania, nudności i wymioty bez znanej przyczyny organicznej, oraz regurgitacja i ruminacja, mogą współistnieć z dyspepsją.

Ból brzucha może mieć różne przyczyny. W przypadku dyspepsji ból może powodować dyskomfort, ale zazwyczaj nie jest silny. W razie wystąpienia objawów dyspepsji wizyta u lekarza rodzinnego jest zalecana. Na tym etapie nie ma potrzeby kontaktowania się z gastroenterologiem, a tym bardziej z pogotowiem ratunkowym czy szpitalem.

Dokładna analiza rozmowy lekarza z pacjentem może pomóc w zrozumieniu problemu, ale zazwyczaj konieczne są dodatkowe badania, aby ustalić, czy przyczyną jest dyspepsja organiczna czy czynnościowa.

Gastroskopia jest podstawowym badaniem diagnostycznym, szczególnie w obecności objawów alarmowych. U dzieci, diagnozę pogłębia się w przypadku wystąpienia objawów alarmujących, takich jak ból brzucha czy biegunka. Innym przydatnym badaniem jest USG jamy brzusznej.

W leczeniu dyspepsji organicznej należy skupić się na wyleczeniu choroby podstawowej, która jest przyczyną problemów z trawieniem, lub odstawieniu leków wywołujących dolegliwości.

W przypadku dyspepsji czynnościowej nie istnieje jednolity schemat leczenia. Istnieje wiele różnych metod postępowania, jednak żadna z nich nie jest skuteczna we wszystkich przypadkach. Około 30-60% pacjentów wykazuje poprawę objawów dzięki efektowi placebo.

Możliwe metody terapii obejmują zmiany w stylu życia i żywieniu, takie jak zaprzestanie palenia tytoniu, unikanie pokarmów lub napojów, które mogą nasilać objawy dyspepsji, spożywanie częstych i nieobfitych posiłków, ale bez pośpiechu. Możliwe jest również stosowanie preparatów ziołowych, takich jak mięta, dziurawiec, siemię lniane, jednak ich stosowanie powinno być zalecane przez lekarza. Dodatkowo, psychoterapia może być skutecznym sposobem leczenia.

Lekarz dobiera leki w zależności od głównych objawów i nasilenia choroby. Najczęściej stosuje się:

• w przypadku bólu w górnej części brzucha – leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego (można stosować doraźnie), a uzupełniająco lub alternatywnie – leki zobojętniające kwas w żołądku,
• w przypadku dolegliwości występujących po posiłkach (uczucie pełności, nudności) – leki prokinetyczne (itopryd),
• w razie nieskuteczności powyższych – leki przeciwdepresyjne,
• leki rozkurczowe (gdy dominuje ból).

Należy zaznaczyć, iż omawiane tu leczenie polega na łagodzeniu objawów, a nie na leczeniu przyczynowym, ponieważ przyczyny dyspepsji czynnościowej nie są znane.

Są pacjenci, którzy nie odczuwają poprawy po zastosowaniu wyżej wymienionych leków. W takich przypadkach konieczne może okazać się ponowne rozważenie diagnozy, a czasem również terapia psychologiczna i eksperymenty dietetyczne. Niektórzy pacjenci, bez konsultacji lekarskiej, stosują bardzo restrykcyjne diety. Twierdzą na przykład, że jedynym bezpiecznym posiłkiem dla nich są suche bułki i woda. Jednak brak racjonalnych podstaw do takiego postępowania.

Część pacjentów ma objawy dyspeptyczne, które po pewnym czasie same ustępują, niezależnie od przyjmowania leków. Inni z kolei cierpią na te dolegliwości przez wiele lat, czasem nawet przez całe życie. Jednak dyspepsja czynnościowa nie zagraża życiu i nie prowadzi do poważnych chorób organicznych, takich jak rak żołądka czy wrzód trawienny. Chociaż może wpłynąć na jakość życia, nie powinna ograniczać codziennej aktywności ani uzasadniać korzystania z urlopów zdrowotnych czy rent inwalidzkich.