Dyskomfort trawienny to termin pochodzenia greckiego, który dosłownie oznacza złe trawienie.

Dyskomfort trawienny objawia się bolesnością w górnej części brzucha, która utrzymuje się co najmniej przez miesiąc. Do bólu mogą towarzyszyć: uczucie pełności po jedzeniu, wczesne uczucie sytości, nudności, wymioty.

Rozróżnia się dwie główne formy dyskomfortu trawiennego: organiczną (wynikającą z innej choroby) i czynnościową.

Przyczynami dyskomfortu trawiennego organicznego są konkretne schorzenia (jak wrzód żołądka lub dwunastnicy, choroba refluksowa przełyku, rzadziej przewlekłe zapalenie trzustki lub dróg żółciowych, a także może być objawem nowotworu, zwłaszcza raka żołądka). Dyskomfort trawienny może też być skutkiem ubocznym niektórych leków stosowanych długotrwale, takich jak leki przeciwzapalne niesteroidowe, leki przeciwreumatyczne, preparaty żelaza i potasu, czasami antybiotyki.

Jeśli nie udaje się zidentyfikować żadnej choroby ani innego czynnika, a objawy nie ustępują pomimo wyleczenia ewentualnej przyczyny (np. po wyleczeniu zakażenia Helicobacter pylori) lekarz diagnozuje dyskomfort trawienny czynnościowy.

Przyczyny dyskomfortu trawiennego czynnościowego nie są jasne. Istnieją różne hipotezy (np. zaburzona kurczliwość pewnych fragmentów układu pokarmowego, osłabiona reakcja układu pokarmowego na określone bodźce zewnętrzne i inne).

Aktualnie wyróżnia się dwie kategorie dyskomfortu trawiennego czynnościowego – zespół dolegliwości poposiłkowych i zespół bólu w nadbrzuszu.

Problemy z trawieniem są powszechne. Co roku 10-30% populacji cierpi na przewlekłe lub nawracające objawy związane z trawieniem. Większość przypadków przewlekłych problemów z trawieniem to zazwyczaj dyspepsja czynnościowa.

Niestrawność czynnościowa jest schorzeniem, które może objawiać się na różne sposoby. U każdego pacjenta przebieg choroby może być inny - nie ma jednak symptomu, który występowałby u wszystkich chorych.

Symptomy dyspepsji obejmują:

• uczucie pełności po posiłku - nieprzyjemne uczucie z całkowitą pokarmu w żołądku,
• wczesne uczucie sytości - uczucie przepełnienia żołądka po rozpoczęciu jedzenia, nieproporcjonalne do ilości spożytego jedzenia, które uniemożliwia dokończenie posiłku,
• ból lub pieczenie w górnej części brzucha (powyżej pępka) - pieczenie to subiektywne, nieprzyjemne uczucie gorąca. Uczucie pieczenia ograniczone do nadbrzusza nie jest uważane za zgagę, jeśli nie promieniuje do klatki piersiowej w okolicach mostka.

U niektórych osób z dyspepsją dolegliwości są związane z rodzajem posiłków i czasem ich spożycia. Z reguły dolegliwości występują tylko w ciągu dnia, rzadko wpływają na sen w nocy. Wypróżnienia zazwyczaj są normalne.

Zgaga jest objawem dotyczącym przełyku i nie jest typowa dla dyspepsji (wskazuje raczej na chorobę refluksową przełyku). Niemniej jednak zgaga może współistnieć z objawami dyspepsji i nie wyklucza dyspepsji czynnościowej, jeśli się utrzymuje pomimo przyjmowania leków hamujących wydzielanie kwasu solnego we właściwych dawkach.

Z dyspepsją mogą również występować inne symptomy związane z górnym odcinkiem przewodu pokarmowego, takie jak uciążliwe, nawracające odbijania, nudności i wymioty bez wykrywalnej przyczyny organicznej, a także regurgitacja (odbijanie treści pokarmowej) i ruminacja (ponowne przeżuwanie cofniętego podczas regurgitacji pokarmu).

Ból brzucha może mieć wiele różnych przyczyn. W przypadku dyspepsji ból może powodować dyskomfort, ale zazwyczaj nie jest silnie nasilony. W obliczu objawów dyspepsji zaleca się wizytę u lekarza rodzinnego. Na tym etapie nie ma potrzeby szukania specjalisty gastroenterologa ani składania wizyty w szpitalu.

Dokładnie zorganizowany wywiad, czyli spokojna i merytoryczna rozmowa lekarza z pacjentem, może dostarczyć wielu informacji (na przykład o chorobach współistniejących i stosowanych lekach), ale zazwyczaj nie pozwala na jednoznaczne rozstrzygnięcie, czy mamy do czynienia z dyspepsją organiczną czy czynnościową. Dlatego lekarz z reguły zaleca dodatkowe badania pacjentowi. Podstawowym testem diagnostycznym jest endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Jeśli towarzyszące dyspepsji występują tzw. objawy alarmowe (jak niezamierzona utrata masy ciała, nocne bóle brzucha, żółtaczka, krwawienie z przewodu pokarmowego, niedokrwistość, problemy z połykaniem, wymioty lub obecność guza w nadbrzuszu) oraz u pacjentów po 45. roku życia, endoskopia powinna być wykonana pilnie. Podczas gastroskopii lekarz może pobrać próbki do testów mających na celu wykrycie zakażenia Helicobacter pylori, które może być przyczyną dyspepsji. U pacjentów, którzy nie są kierowani na gastroskopię, można przeprowadzić test nieinwazyjnie, zazwyczaj zlecany przez lekarza jest test oddechowy.

Innym badaniem stosowanym w diagnozie dyspepsji jest USG jamy brzusznej.

U dzieci konieczne jest pogłębione diagnozowanie w przypadku występowania objawów alarmowych (takich jak problemy z połykaniem, krwawienia z przewodu pokarmowego, ból budzący dziecko, przewlekła biegunka, zmiany okołoodbytnicze, zahamowanie tempa wzrostu, opóźnienia w rozwoju itp.).

W przypadku dyspepsji organicznej terapia polega na leczeniu choroby podstawowej lub odstawieniu leków powodujących objawy dyspeptyczne.

Nie istnieje jednolity schemat leczenia dyspepsji czynnościowej. Istnieje wiele podejść, jednak żadne z nich nie jest skuteczne we wszystkich przypadkach. Efekt placebo obserwuje się u 30-60% pacjentów.

Możliwe metody leczenia obejmują zmianę stylu życia i diety, zaprzestanie palenia tytoniu, unikanie pokarmów lub napojów, które mogą nasilać objawy dyspepsji, spożywanie regularnych i niewielkich posiłków, preparaty ziołowe takie jak mięta, dziurawiec, siemię lniane (zalecane tylko przez lekarza) oraz psychoterapię.

Lekarz dobiera farmakoterapię w zależności od głównych objawów i stopnia nasilenia choroby. Najczęściej stosowane są:

• leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego w przypadku bólu w górnej części brzucha (można je stosować doraźnie), a uzupełniająco lub alternatywnie – preparaty zobojętniające kwas żołądkowy,
• leki prokinetyczne (np. itopryd) w przypadku dolegliwości po posiłkach (uczucie pełności, nudności),
• leki przeciwdepresyjne w przypadku braku skuteczności wyżej wymienionych,
• leki rozkurczowe w przypadku dominującego bólu.

Warto zauważyć, że omawiana farmakoterapia polega głównie na łagodzeniu objawów, a nie na eliminowaniu przyczyny – ze względu na nieznane dotąd przyczyny dyspepsji czynnościowej.

Bywają pacjenci, u których tradycyjne metody leczenia nie przynoszą rezultatów. W takich sytuacjach konieczne może być ponowne rozważenie diagnozy, czasem też terapia psychologiczna i eksperymenty żywieniowe. Często pacjenci sami (bez konsultacji lekarskiej) decydują się na rygorystyczne ograniczenia żywieniowe, np. przekonując się, że jedynym bezpiecznym posiłkiem są suche bułki i woda. Niemniej jednak, brak jest racjonalnych podstaw do takiego postępowania.

U niektórych pacjentów dolegliwości ustępują po pewnym czasie, niezależnie od przyjmowania leków, podczas gdy u innych mogą utrzymywać się przez wiele lat w różnym stopniu nasilenia. Istnieją także osoby, u których objawy dyspeptyczne towarzyszą przez całe życie, czasem bardzo długie. Dyspepsja czynnościowa nie skraca życia ani nie jest objawem żadnej groźnej choroby organicznej, takiej jak rak żołądka czy wrzód trawienny. Chociaż z pewnością wpływa na jakość codziennego życia, nie powinna wpływać na aktywność zawodową i nie jest podstawą do ubiegania się o urlopy zdrowotne czy rentę inwalidzką.