W 1964 roku odkryto nowy wirus z rodziny Herpesviridae i nazwano go od nazwisk Epsteina i Barr. W 1968 roku stwierdzono, że jest on przyczyną mononukleozy zakaźnej. Rozróżnia się dwa podtypy wirusa - typ A i typ B, który częściej występuje w Afryce i u osób leczonych immunosupresyjnie. Wirusem EBV, podobnie jak innymi wirusami z rodziny Herpesviridae, po pierwszym kontakcie w organizmie pozostaje w postaci utajonej do końca życia, nie wywołując żadnych objawów. Okresowo, zwłaszcza przy osłabieniu odporności, uaktywnia się i jest wydalany z organizmu.

Zakażenie wirusem EBV może nastąpić poprzez kontakt z osobą chorym, nosicielem lub zarażającym, a także przez zanieczyszczone przedmioty codziennego użytku.

Głównym źródłem zakażenia jest ślina zawierająca wirusy EBV, a jama ustna stanowi miejsce wniknięcia wirusa. Okres inkubacji choroby jest długi, wynoszący około 30-50 dni, a osoba zakażona może być zaraźliwa przez wiele miesięcy. Wirus EBV jest jedynie przenoszony między ludźmi i nie występuje u zwierząt.

Najczęściej infekcje pierwotne (po pierwszym kontakcie z wirusem) spowodowane przez EBV często przebiegają bezobjawowo. W krajach wysoko rozwiniętych infekcje pierwotne zazwyczaj występują w okresie dojrzewania.

Najczęstszym objawem pierwotnej infekcji manifestującym się klinicznie jest mononukleoza zakaźna. Mononukleoza zakaźna to częsta choroba u dzieci i młodzieży. Objawy obejmują gorączkę, zapalenie gardła, powiększenie węzłów chłonnych, powiększenie wątroby i śledziony, nieżyt nosa, obrzęki wokół oczu, wysypki, wybroczyny na podniebieniu, senność i apatię.

Różnice w przebiegu mononukleozy zakaźnej zależą od wieku pacjenta. U dzieci młodszych okres gorączki jest krótszy, podczas gdy u młodzieży i dorosłych gorączka może trwać dłużej do 2-3 tygodni. Choroba jest samoograniczająca się i pozostawia trwałą odporność na całe życie. Objawy zwykle ustępują w ciągu 2-3 miesięcy.

W razie podejrzenia mononukleozy zakaźnej istotne jest ocenienie obrazu krwi pod mikroskopem. Charakterystyczne jest zwiększenie liczby białych krwinek, wraz z obecnością tzw. limfocytów nietypowych. Przydatne jest także badanie aktywności aminotransferaz, które oceniają funkcjonowanie wątroby. Potwierdzenie diagnozy wymaga przeprowadzenia testów serologicznych w celu wykrycia przeciwciał skierowanych przeciwko EBV w klasach IgG i IgM – pozytywne wyniki anty-VCA IgM wraz z negatywnym anty-EBNA sugerują świeże zakażenie wirusem EBV. W niektórych przypadkach diagnoza może być utrudniona, dlatego warto skonsultować się z lekarzem, zwłaszcza gdy objawy obejmują powiększenie węzłów chłonnych, wątroby i śledziony, co występuje także w innych schorzeniach.

Leczenie ma głównie charakter objawowy, mające na celu złagodzenie przebiegu choroby. W razie konieczności podaje się leki przeciwgorączkowe, a także antybiotyk w przypadku wystąpienia powikłań bakteryjnych, szczególnie bakteryjnego zapalenia gardła. Istotne jest odpowiednie nawodnienie pacjenta. W zaawansowanych przypadkach, zwłaszcza przy powiększeniu śledziony, konieczne jest prowadzenie oszczędzającego trybu życia. W sytuacjach ciężkich, kiedy występują trudności z oddychaniem i inne powikłania, leczenie konieczne jest w warunkach szpitalnych. Nie zaleca się stosowania leków przeciwwirusowych. Ogólnie rokowanie jest dobre, z wyjątkiem przypadków powikłań neurologicznych, hematologicznych i pęknięcia śledziony. Nie istnieją specyficzne metody zapobiegania (brak szczepionki), jednak ryzyko zakażenia można zmniejszyć, przestrzegając podstawowych zasad higieny.

EBV jest wirusem, który może prowadzić do powstania różnego rodzaju nowotworów, takich jak chłoniak Burkitta, chłoniak Hodgkina czy nowotwory nosogardła. Nie ma jednak dowodów na to, że przebycie mononukleozy zakaźnej zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory. U pacjentów z AIDS wirus EBV jest odpowiedzialny za chłoniaki ośrodkowego układu nerwowego.