Gangrena, czyli zgorzel gazowa, to choroba zakaźna wywoływana przez bakterie z rodzaju Clostridium, głównie przez szczepy bakterii Clostridium perfringens. Proces zapalny, który towarzyszy gangrenie, prowadzi do martwicy mięśni i tkanki łącznej oraz do wytworzenia gazu. Gangrena powoduje przedostawanie się toksyn bakteryjnych do krwi, co prowadzi do wstrząsu toksycznego i zgonu. Bakterie laseczki zgorzeli gazowej są obecne w glebie i kurzu domowym, a rezerwuarem są przewody pokarmowe zwierząt. Bakterie zgorzeli gazowej rozwijają się w środowisku ubogim w tlen, dlatego mogą się rozwijać w głębokich ranach. Clostridium perfringens może również powodować zakażenia szpitalne oraz zatrucia pokarmowe. Okres inkubacji choroby to 2-3 dni, ale mogą wystąpić również przypadki nawracającej zgorzeli gazowej. Przetrwalniki bakterii mogą przetrwać w tkankach nawet 20 lat, co sprzyja ponownemu zachorowaniu w przypadku niewielkich zranień. Choroba nie jest przenoszona pomiędzy ludźmi.

Laseczka zgorzeli gazowej jest rozpowszechniona na całym globie. Przetrwalniki są powszechnie obecne w środowisku. W Polsce odnotowuje się rocznie około 20 przypadków zatrucia pokarmowego spowodowanego . Gangrena (zgorzel gazowa) stanowi najpoważniejszą postać zakażenia . Jest to rzadkie zakażenie. W USA rocznie rejestruje się około 1000 przypadków. Brak dokładnych danych epidemiologicznych dotyczących zachorowań na zgorzel gazową w Polsce.

Zgorzel gazowa najczęściej rozwija się jako powikłanie ciężkiego urazu, w którym doszło do zanieczyszczenia rany ziemią lub innymi substancjami zawierającymi przetrwalniki . Chociaż rany są często zanieczyszczane przez , zgorzel gazowa rozwija się tylko w 1–2% przypadków. W rzadkich przypadkach zgorzel gazowa może wystąpić bez widocznego urazu.

Czynniki ryzyka zakażenia to:

• urazy z zanieczyszczeniem rany ziemią lub odchodami,
• zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej (głównie przewodu pokarmowego, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych).

Ryzyko rozwoju zgorzeli gazowej wzrasta w obecności czynników, które zmniejszają ilość tlenu w tkankach: zakażenie ran florą mieszaną (różnymi szczepami bakterii), niedokrwienie (np. w przypadku cukrzycy, oparzeń, choroby nowotworowej).

Okres inkubacji symptomów po zakażeniu ran przez bakterie zazwyczaj wynosi 2-3 dni, chociaż może się różnić od 1 godziny nawet do kilku tygodni, zależnie od tempa namnażania bakterii w warunkach ograniczonego dostępu do tlenu w ranie. Pierwsze objawy są zazwyczaj niewielkie.

Po urazie pojawia się nagły, intensywny ból. Wokół rany pojawia się wyciek o słodkim zapachu oraz objawy stanu zapalnego: ból, zaczerwienienie i obrzęk. Następnie dochodzi do zakrzepów małych naczyń krwionośnych, pojawiają się objawy martwicy tkanek w postaci fioletowych przebarwień, pęcherzy wypełnionych ciemną treścią. Martwicze zmiany w tkankach podskórnych i mięśniach rozprzestrzeniają się z szybkością około 2 cm/godzinę.

Podczas ucisku na ranę można wyczuć trzeszczenia podskórnych pęcherzyków gazu wytwarzanego przez bakterie. Po kilku godzinach do objawów dołączają gorączka, wymioty, bóle brzucha i czasami krwista biegunka. W badaniu fizykalnym lekarz może zauważyć oprócz typowych zmian w tkankach przyrannych, przyspieszone tętno, obniżone ciśnienie tętnicze, zasinienie skóry wynikające z niedotlenienia organizmu, zaburzenia świadomości. Toksyny wydzielane przez Clostridium perfringens dostają się do krwi. Konsekwencją toksynemii jest uszkodzenie narządów wewnętrznych i wstrząs, który może prowadzić do zgonu w ciągu 12 godzin od pojawienia się pierwszych objawów.

Jeśli zauważysz objawy zgorzeli gazowej, niezwłocznie udaj się do szpitala. Szybko postępująca choroba wymaga natychmiastowej interwencji. Zwykle stan pacjenta jest na tyle ciężki, że konieczne jest wezwanie ratunku medycznego.

Podejrzenie zakażenia zgorzelą gazową lekarz stawia na podstawie wywiadu, który wskazuje na narażenie na bakterie , oraz wyników badań pacjenta. Konieczne jest szybkie rozpoczęcie odpowiedniej antybiotykoterapii i leczenia wspomagającego z uwagi na agresywny charakter choroby. Hodowla mikrobiologiczna nie jest kluczowa w przypadku podejrzenia zgorzeli gazowej, a wykrycie laseczek i innych bakterii w badaniu mikrobiologicznym może wskazywać na zakażenie. Potwierdzenie rozpoznania następuje w przypadku dodatniego wyniku testu na toksyny w płynie wysiękowym z rany lub we krwi. Dodatkowo, zawsze zaleca się przeprowadzenie dodatkowych badań krwi w celu oceny funkcji narządów wewnętrznych. W badaniach radiologicznych widoczne są pęcherzyki gazu, które zbierają się w tkankach miękkich zajętych kończyn lub tułowia.

Znaczenie w leczeniu gangreny gazowej ma szybkie wykonanie operacji rany, usunięcie martwych tkanek oraz natychmiastowe podanie antybiotyków.

W terapii zgorzeli gazowej może być również stosowane leczenie tlenem pod wysokim ciśnieniem (terapia hiperbaryczna), zwłaszcza w przypadku zgorzeli gazowej zlokalizowanej na tułowiu. Pacjent zwykle wymaga hospitalizacji na oddziale intensywnej terapii i leczenia wspierającego funkcje życiowe. Całkowity czas leczenia zgorzeli gazowej trwa kilka tygodni.

Gangrena jest bardzo niebezpieczną chorobą, a śmiertelność w przypadku niewyleczonej zgorzeli gazowej wynosi 100%. Po zastosowaniu odpowiedniego leczenia (antybiotyki, terapia tlenem hiperbaryczna) wskaźnik śmiertelności spada do 20-40%. Ogniska zakażenia zlokalizowane na tułowiu są szczególnie niebezpieczne w porównaniu do tych na kończynach. Osoby, które przeżyły zgorzel gazową, często pozostają z trwałymi deformacjami ciała lub muszą poddać się amputacji zajętej chorobą kończyny.

Gangrena (zgorzel gazowa) jest jedną z chorób o dużym stopniu wyniszczająca. Pacjenci, którzy przeżyli zgorzel gazową, muszą przejść długotrwałą rehabilitację i chirurgiczne zabiegi rekonstrukcyjne.

Po przebyciu zgorzeli gazowej, lekarz może zalecić dodatkowe badania pacjentowi, jeśli nie jest jasne, jaka była przyczyna choroby. Może to mieć związek z chorobą nowotworową przewodu pokarmowego lub krwi.

Nie istnieje szczepionka przeciwdziałająca zgorzeli gazowej.