Choroba Gravesa i Basedowa to schorzenie tarczycy spowodowane reakcją autoimmunologiczną organizmu, która skierowana jest przeciwko receptorowi TSH (TSHR) obecnemu w komórkach gruczołu tarczycy. Przeciwciała (TRAb) stymulują nadczynność tego narządu, co objawia się jako nadczynność tarczycy. Oprócz tego, przeciwciała mogą powodować objawy oczne, nazywane orbitopatią tarczycową, która jest spowodowana zapaleniem tkanek oczodołu i może prowadzić do poważnych uszkodzeń narządu wzroku, a nawet do wytrzeszczu złośliwego z dużym ryzykiem trwałych komplikacji.

Autoantygen receptorów TSH, zwane anty-TSHR, pojawiają się w przypadku zaburzeń układu odpornościowego, których mechanizm jest jeszcze nieznany. Oprócz zmian w tarczycy, może także występować zapalenie immunologiczne w oczodołach lub tkance podskórnej goleni.

Choroba Gravesa i Basedowa jest rezultatem współdziałania wielu czynników zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Należą do nich:

• predyspozycja genetyczna – odgrywa istotną rolę, przy czym rodzinne występowanie choroby Gravesa i Basedowa jest często obserwowane u chorych. Udział genów ocenia się na około 80%, jednak przebieg choroby jest również związany z czynnikami środowiskowymi.
• palenie tytoniu – zwiększa ryzyko nadczynności tarczycy oraz orbitopatii w przebiegu ChGB.
• stres – jego wpływ na rozwój ChGB nie został jednoznacznie udowodniony, pomimo doniesień o związkach między silnymi traumami psychologicznymi a chorobą.
• estrogeny – prawdopodobnie odgrywają istotną rolę, ponieważ ChGB jest częstsze u kobiet i może często występować po porodzie. Jednak dokładny mechanizm ich wpływu nie został jeszcze wyjaśniony.
• duże spożycie jodu w diecie.

Objawy choroby Gravesa i Basedowa są podobne do objawów innych typów nadczynności tarczycy. Mogą być łagodne lub bardziej nasilone, w zależności od stopnia zaawansowania.

Na początku często występuje subkliniczna nadczynność tarczycy, gdzie objawy są minimalne lub nie występują w ogóle. Mogą pojawić się takie symptomy jak przyspieszone bicie serca, zaburzenia rytmu serca, migotanie przedsionków, problemy z koncentracją oraz zmniejszona gęstość mineralna kości. Jeśli nadczynność nie jest leczona, może prowadzić do osteoporozy i zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych u osób starszych.

W dalszym przebiegu choroby objawy stają się bardziej widoczne, co oznacza jawny przebieg nadczynności tarczycy.

Do objawów tej fazy należą:

1. Objawy ogólne: utrata masy ciała mimo dobrego apetytu, osłabienie, nietolerancja ciepła.
2. Zmiany w układzie nerwowym: niepokój, drażliwość, trudności w skupieniu uwagi, bezsenność, drżenie rąk. W przypadku tzw. przełomu tarczycowego może wystąpić śpiączka.
3. Zmiany w obrębie oczu mogą objawiać się zmianami wynikającymi z pobudzenia współczulnego układu nerwowego, takie jak szeroko otwarte oczy i zwiększone mruganie. Dodatkowo może pojawić się orbitopatia.
4. Zmiany skórne: nadmierne pocenie się, przekrwienie skóry, wypadanie włosów, łamliwe paznokcie, obrzęk przedgoleniowy, itp.
5. Zmiany w układzie ruchu: osłabienie mięśni, uszkodzenie mięśni, etc.
6. Zmiany w obrębie szyi: uczucie ucisku, etc.
7. Zmiany w układzie oddechowym: duszność spowodowana uciskiem tchawicy, etc.
8. Zmiany w układzie krążenia: kołatanie serca, zaburzenia rytmu serca, objawy niewydolności serca, etc.
9. Zmiany w układzie pokarmowym: częste wypróżnienia, biegunka, powiększenie wątroby, żółtaczka, etc.
10. Zmiany w układzie rozrodczym i gruczołach sutkowych: zmniejszenie libido, zaburzenia miesiączkowania, ginekomastia.

U osób w wieku 20-50 lat pełnoobjawowe objawy nadczynności tarczycy są częstsze, podczas gdy u osób starszych objawy mogą być łagodniejsze, głównie związane z układem sercowo-naczyniowym. U nastolatków objawy mogą być nietypowe, co wymaga badań laboratoryjnych do diagnozy.

Choroba Gravesa i Basedowa może prowadzić do orbitopatii, która może wystąpić jednocześnie z nadczynnością tarczycy lub później, ale nie wcześniej niż w ciągu 18 miesięcy. Często jest to pierwszy objaw choroby.

Objawy orbitopatii obejmują:

• ból oczu,
• pieczenie,
• łzawienie,
• obniżenie ostrości wzroku,
• uczucie piasku pod powiekami,
• światłowstręt,
• podwójne widzenie.

Podczas badania okulistycznego lekarz może zauważyć wytrzeszcz, obrzęk powiek i tkanek okołooczodołowych, zaczerwienienie spojówek oraz ograniczenie ruchomości gałek ocznych. Istnieje ryzyko utraty wzroku w przypadku owrzodzenia rogówki z powodu niedomykalności powiek lub ucisku na nerw wzrokowy, co pierwotnie manifestuje się jako zaburzenie widzenia barw.

Najczęstszą cechą choroby Gravesa i Basedowa jest cykliczny przebieg, z okresami nasilenia objawów i okresami ich ustępowania. W przypadku nieleczonej nadczynności tarczycy w przebiegu tej choroby, może dojść do samoistnej remisji, jednak mogą wystąpić groźne komplikacje, takie jak przełom tarczycowy, udar mózgu lub zawał serca. W zaawansowanej fazie choroby może pojawić się trwała niedoczynność tarczycy.

Podobnie rozwija się orbitopatia w przebiegu choroby Gravesa i Basedowa. Choroba ta również może ustępować z czasem. Nawet w przypadku ciężkiego zapalenia tkanek oczodołu istnieje ryzyko trwałego uszkodzenia tkanek, które może prowadzić do zaburzeń ruchomości gałek ocznych, pogorszenia ostrości widzenia, a nawet ślepoty.

Najpierw lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad z pacjentem oraz przeprowadza badanie. Na podstawie tych danych może podejrzewać chorobę Gravesa i Basedowa, jednak ostateczne potwierdzenie diagnozy wymaga dodatkowych badań, ponieważ istnieje wiele innych przyczyn nadczynności tarczycy. Lekarz zleca badanie poziomu hormonów tarczycy, takich jak TSH (zwykle obniżone), FT3 i FT4 (w normie lub podwyższone), oraz przeciwciał antyTPO, antyTSHR (TrAb) i anty-Tg, których stężenie jest zazwyczaj podwyższone, szczególnie antyTSHR (TrAb). Dodatkowo, może zalecić inne badania laboratoryjne, takie jak morfologię krwi obwodowej, lipidogram, pomiar poziomu białka we krwi, ALT, oraz fosfatazy zasadowej. Należy pamiętać, że wyniki badań mogą być różne u różnych osób i zależą od etapu choroby, dlatego interpretacja wymaga oceny przez lekarza w połączeniu z historią choroby i objawami u konkretnego pacjenta. W okresie remisji wyniki testów hormonalnych mogą być w normie.

Lekarz może również skierować pacjenta na USG tarczycy, która może być powiększona, oraz w niektórych przypadkach na badanie scyntygraficzne tarczycy.

Dodatkowo, w zależności od symptomów i stanu pacjenta, konieczne mogą być inne testy, na przykład EKG.

Choroba Gravesa i Basedowa nie ma leczenia przyczynowego, dlatego skupia się na leczeniu jej objawów - nadczynności tarczycy i orbitopatii (objawy oczne).

Głównym celem jest szybkie dostosowanie stężenia hormonów tarczycy w organizmie.

Osoby chore na chorobę Gravesa i Basedowa palące tytoń powinny przerwać palenie, ponieważ zwiększa to ryzyko rozwoju oraz ciężkość orbitopatii.

Istnieją trzy główne metody leczenia choroby Gravesa i Basedowa: farmakologiczne, jodem promieniotwórczym oraz operacja tarczycy. Decyzja dotycząca rodzaju leczenia jest podejmowana przez lekarza w konsultacji z pacjentem, uwzględniając fazę choroby, objawy, stan pacjenta i inne choroby współistniejące. Najczęściej rozpoczyna się od leczenia farmakologicznego, a w razie nawrotu nadczynności tarczycy preferuje się leczenie radiojodem lub operacyjne.

W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki przeciwtarczycowe (tiamazol) oraz β-blokery. Leki przeciwtarczycowe nie tylko hamują produkcję hormonów tarczycy, ale także działają immunosupresyjnie na tarczycę, co powoduje zmniejszenie stężenia przeciwciał TRAb. Leczenie farmakologiczne zazwyczaj trwa co najmniej 12-18 miesięcy.

Preferowaną metodą radykalnego leczenia jest terapia jodem promieniotwórczym.

Leczenie radiojodem szczególnie zaleca się u:

1. kobiet planujących ciążę (nie wcześniej niż po 6 miesiącach od podania izotopu)
2. osób starszych, u których choroby współistniejące zwiększają ryzyko operacyjne
3. pacjentów niekwalifikujących się do leczenia lekami przeciwtarczycowymi.

Leczenie polega na podaniu pacjentowi radiojodu w postaci kapsułki doustnej. Dawkę jodu oblicza się indywidualnie dla każdego pacjenta. Jod jest chwytany przez tarczycę i niszczy jej nadmiernie czynne komórki, co prowadzi do ustąpienia nadczynności.

Po leczeniu radiojodem bardzo często występuje niedoczynność tarczycy, jednak nie jest to uznawane za powikłanie, lecz za skutek skutecznego leczenia.

Radykalną metodą terapii jest również operacja tarczycy, podczas której usuwa się część lub cały gruczoł. Zabieg jest preferowany m.in. u pacjentów z cechami złośliwości guzka tarczycy, dużymi wol

Orbitopatia wiąże się z nadczynnością tarczycy, dlatego skuteczne leczenie nie jest możliwe bez leczenia samej nadczynności tarczycy. Nawrót nadczynności tarczycy może prowadzić do nawrotu orbitopatii w ciągu 2–3 miesięcy. W niektórych przypadkach konieczne może być dodatkowe leczenie, takie jak podawanie glikokortykosteroidów. Dodatkowo, w niektórych sytuacjach stosuje się napromienianie oczodołów lub leczenie operacyjne, które jest jedynym skutecznym sposobem leczenia trwałych skutków orbitopatii po ustąpieniu aktywnej fazy choroby.

Ze względu na fakt, że nadczynność tarczycy może prowadzić do utraty masy ciała, zaleca się, aby osoby z niedowagą stosowały dietę wysokoenergetyczną, zwiększając o około 20-25% wartość energetyczną diety. Należy spożywać 6-7 posiłków dziennie, wprowadzając do jadłospisu zdrowe, wysokoenergetyczne produkty, takie jak orzechy, nasiona, suszone owoce, oleje roślinne i awokado. Po wyrównaniu hormonalnym zaleca się przejście na dietę normokaloryczną. W przypadku osób z niedoczynnością tarczycy i BMI w normie (18,5-24,9 kg/m²), warto podtrzymać dietę normokaloryczną.

W codziennej diecie należy dostarczać węglowodanów w ilości 50-70% wartości energetycznej, głównie z pełnoziarnistych produktów zbożowych, warzyw, owoców i nasion roślin strączkowych. Białko powinno stanowić około 15% wartości energetycznej diety, pochodząc głównie z chudych mięs, ryb, nasion roślin strączkowych i jaj. Tłuszcz natomiast powinien dostarczać 20-35% wartości energetycznej diety, przede wszystkim z tłuszczów roślinnych, takich jak olej rzepakowy, oliwa, orzechy, nasiona słonecznika i awokado.

Nadczynność tarczycy może zakłócać gospodarkę wapniem, prowadząc do zwiększonego ryzyka osteoporozy. W diecie warto uwzględnić mleko, przetwory mleczne, sardynki, śledzie, szproty i produkty roślinne bogate w wapń, takie jak brokuły, warzywa zielonolistne, mak, pestki dyni, amarantus i sezam.

Należy unikać nadmiernego spożycia cukrów prostych, nasyconych kwasów tłuszczowych oraz produktów wysoko przetworzonych. Ponadto, ze względu na potencjalne ryzyko nadczynności tarczycy, warto unikać produktów bogatych w jod, takich jak algi, wodorosty morskie, żywność wzbogacana jodem i suplementy diety z jodem.

Nie do końca poznano wpływ picia alkoholu na funkcjonowanie tarczycy, ale regularne spożywanie nadmiernych ilości może być toksyczne dla komórek gruczołu tarczowego.

Alkohol jest produktem pozbawionym wartości odżywczych i może prowadzić do niedoborów niektórych witamin, zwłaszcza witamin z grupy B. Dodatkowo, jest to produkt wysokokaloryczny, co może skutkować wypieraniem z diety innych wartościowych pokarmów.

Chociaż gelegenheidss inki płytke wijnki nie powinno być zagrożeniem dla zdrowia, warto sprawdzić, czy stosowane leki w farmakoterapii choroby Gravesa i Basedowa nie wchodzą w interakcje z alkoholem.