Choroba Gravesa i Basedowa jest schorzeniem autoimmunologicznym, w którym organizm wytwarza przeciwciała przeciwko receptorowi TSH znajdującemu się w komórkach tarczycy. Te przeciwciała pobudzają pracę tarczycy, co powoduje objawy nadczynności tego gruczołu. Dodatkowo mogą one wywoływać objawy oczne, takie jak orbitopatia tarczycowa, będąca efektem zapalenia tkanek miękkich oczodołu i potencjalnie prowadząca do uszkodzenia narządu wzroku. Trudną postacią tej orbitopatii jest wytrzeszcz złośliwy, który może powodować trwałe powikłania.

Pojawienie się anty-TSHR wynika z nieznanego mechanizmu zaburzeń układu immunologicznego. Oprócz zmian w tarczycy, może również występować zapalenie immunologiczne w oczodołach lub tkance podskórnej goleni.

Chorobę Gravesa i Basedowa wywołują czynniki zarówno genetyczne, jak i zewnętrzne. Należą do nich predyspozycja genetyczna, palenie tytoniu, stres, estrogeny oraz duże spożycie jodu w diecie.

Objawy choroby Gravesa i Basedowa są podobne do objawów innych form nadczynności tarczycy. Mogą mieć charakter łagodny lub ciężki, w zależności od stopnia nasilenia. Subkliniczna nadczynność tarczycy często pojawia się na początku, bez występowania objawów lub z łagodnymi objawami.

Typowe symptomy to przyśpieszone bicie serca, zaburzenia rytmu serca i arytmie. W dłuższej perspektywie prowadzi do zmniejszenia gęstości mineralnej kości oraz zwiększenia ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych u osób starszych. W kolejnej fazie choroby objawy stają się bardziej nasilone, co prowadzi do jawnej nadczynności tarczycy. Objawy te mogą obejmować utratę masy ciała, osłabienie, nietolerancję ciepła, niepokój, drażliwość, zaburzenia snu, drżenie rąk oraz zmiany w oczach, skórze, układzie ruchu, szyi, oddechu, krążenia, układzie pokarmowym, rozrodczym i gruczołach sutkowych.

Osoby w wieku 20-50 lat częściej doświadczają pełnoobjawowej nadczynności tarczycy, podczas gdy u osób starszych objawy mogą być łagodniejsze, skupiając się głównie na problemach sercowych. U nastolatków objawy mogą być nietypowe i wymagają specjalistycznych badań do diagnozy.

Choroba Gravesa i Basedowa może spowodować orbitopatię, która może ujawnić się jednocześnie z nadczynnością tarczycy lub później, nawet w ciągu 18 miesięcy. Często jest to pierwszy objaw choroby, który może być zauważony przed innymi symptomami nadczynności tarczycy.

Objawy orbitopatii mogą obejmować:

• ból gałek ocznych,
• pieczenie,
• łzawienie,
• zmniejszenie ostrości wzroku,
• uczucie piasku pod powiekami,
• światłowstręt,
• podwójne widzenie.

Podczas badania okulistycznego lekarz może zauważyć wytrzeszcz, obrzęk powiek i tkanek okołooczodołowych, zaczerwienienie spojówek i ograniczenie ruchomości gałek ocznych. Istnieje ryzyko utraty wzroku, szczególnie w przypadku owrzodzenia rogówki z powodu niedomykalności powiek oraz ucisku na nerw wzrokowy, co początkowo objawia się poprzez upośledzenie widzenia barw.

Najbardziej charakterystyczną cechą choroby Gravesa i Basedowa jest jej cykliczny przebieg, z okresami nasilenia i ustępowania objawów. W nieleczonym nadczynności tarczycy w przebiegu choroby Gravesa i Basedowa z czasem dochodzi również do naturalnej remisji, ale wcześniej mogą wystąpić poważne powikłania zagrażające życiu (przełom tarczycowy, udar mózgu lub zawał serca). W zaawansowanej fazie może dojść do trwałej niedoczynności tarczycy.

Podobnie przebiega orbitopatia w chorobie Gravesa i Basedowa. Z upływem czasu dochodzi do ustąpienia objawów. Nawet trudne do kontrolowania zapalenie tkanek oczodołu z czasem ustępuje, jednak istnieje ryzyko trwałych uszkodzeń i zaburzeń ruchomości gałek ocznych oraz ostrości widzenia, a nawet utraty wzroku.

Najpierw specjalista przeprowadza szczegółowe wywiady oraz badania pacjenta. Na ich podstawie może pojawić się podejrzenie choroby Gravesa i Basedowa, ale ostateczne potwierdzenie wymaga dodatkowych badań. Lekarz zleca więc analizę poziomu hormonów, takich jak TSH (zwykle obniżony), FT3 i FT4 (normalne lub podwyższone), oraz przeciwciał antyTPO, antyTSHR (TrAb) i anty-Tg, których stężenie jest zazwyczaj podwyższone, zwłaszcza antyTSHR (TrAb). Dodatkowo może zalecić inne badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi obwodowej, lipidogram, poziom białka w surowicy, ALT, fosfataza zasadowa. Należy pamiętać, że wyniki badań różnią się u każdej osoby i zależą od stanu choroby, dlatego interpretacja wymaga analizy przez lekarza wraz z historią choroby i objawami danej osoby. Podczas remisji wyniki hormonalne mogą być w normie.

Lekarz może również zalecić badanie USG tarczycy, która często jest powiększona, a w niektórych przypadkach scyntygrafię tarczycy.

W zależności od objawów i stanu pacjenta, konieczne mogą być dodatkowe badania, np. EKG.

Nie ma skutecznej terapii przyczynowej choroby Gravesa i Basedowa, dlatego koncentruje się się na łagodzeniu objawów, takich jak nadczynność tarczycy i orbitopatia. Kluczowym celem jest szybkie osiągnięcie właściwego poziomu hormonów tarczycy w organizmie. Osoby chore na chorobę Gravesa i Basedowa, które palą tytoń, powinny rzucić palenie, ponieważ jest to istotny czynnik zwiększający ryzyko rozwoju i nasilenia objawów orbitopatii. Trzy główne metody leczenia choroby Gravesa Basedowa to terapia farmakologiczna, terapia jodem promieniotwórczym i operacja tarczycy.

Wybór rodzaju leczenia zależy od lekarza i pacjenta, uwzględniając fazę choroby, objawy, stan pacjenta i inne choroby współistniejące. Zazwyczaj rozpoczyna się terapię farmakologiczną, a w przypadku nawrotu nadczynności tarczycy preferuje się podejście radykalne – terapię radiojodem lub chirurgiczną. W terapii farmakologicznej stosuje się leki przeciwtarczycowe (tiamazol) i β-blokery. Leki te nie tylko hamują produkcję hormonów tarczycy, ale także działają immunosupresyjnie na tarczycę, co prowadzi do obniżenia stężenia przeciwciał TRAb. Terapia farmakologiczna zwykle trwa co najmniej 12-18 miesięcy. Skuteczną metodą radykalnego leczenia jest terapia jodem promieniotwórczym, szczególnie w przypadku:

• kobiet planujących ciążę (po upływie co najmniej 6 miesięcy od podania izotopu)
• pacjentów starszych, u których współistniejące schorzenia zwiększają ryzyko operacyjne
• pacjentów, u których istnieją przeciwwskazania do terapii lekami przeciwtarczycowymi.

Terapia polega na podaniu pacjentowi radiojodu w postaci kapsułki doustnej. Dawka jodu jest dostosowana do konkretnego pacjenta. Substytucyjne leczenie niedoczynności tarczycy po terapii radiojodem jest powszechne i traktowane jako dowód skuteczności leczenia. Inną radykalną metodą leczenia jest operacja tarczycy, polegająca na usunięciu fragmentu lub całego gruczołu. Ta forma terapii jest preferowana m.in. u pacjentów z guzkiem tarczycy z cechami złośliwości, dużym wolem tarczycowym lub ciężką orbitopatią.

Następstwem operacji jest niedoczynność tarczycy, którą trzeba leczyć substytucyjnie, czyli przyjmować leki zawierające hormony tarczycy.

Objawy orbitopatii wynikają z nadczynności tarczycy, dlatego konieczne jest skuteczne leczenie samej nadczynności tarczycy, aby uzyskać trwałe efekty. Zanik nadczynności tarczycy może prowadzić do znacznego zmniejszenia lub ustąpienia objawów orbitopatii w ciągu kilku miesięcy. W niektórych przypadkach, ze względu na nasilenie i szybkość postępu orbitopatii, może być konieczne zastosowanie dodatkowych metod leczenia, takich jak kortykosteroidy (metyloprednizon, prednizon). Dodatkowo, radioterapia oczodołów lub interwencja chirurgiczna mogą być stosowane jako uzupełnienie terapii, szczególnie w przypadku trwałych powikłań orbitopatii po ustąpieniu aktywnej fazy choroby.

Biorąc pod uwagę, że nadczynność tarczycy może prowadzić do utraty masy ciała, zaleca się dietę wysokoenergetyczną dla osób z niedowagą. W diecie warto uwzględnić zdrowe produkty, takie jak orzechy, nasiona, suszone owoce, oleje roślinne i awokado.

Dla osób z niedoczynnością tarczycy i prawidłowym BMI zaleca się utrzymanie diety normokalorycznej. Codzienna dieta powinna zawierać odpowiednie proporcje węglowodanów, białek i tłuszczu. Należy także zadbać o odpowiednie spożycie wapnia, unikając nadmiernych ilości jodu w diecie.

Nie do końca rozumie się wpływ picia alkoholu na pracę tarczycy, jednakże przy regularnym spożywaniu nadmiernych ilości, obserwuje się jego szkodliwe oddziaływanie na komórki gruczołu tarczowego.

Alkohol jest również produktem pozbawionym jakiejkolwiek wartości odżywczej, a dodatkowo może prowadzić do niedoborów niektórych witamin, zwłaszcza witamin z grupy B. Ponadto jest to produkt o wysokiej kaloryczności, więc jego spożycie może prowadzić do wyparcia z diety innych wartościowych produktów spożywczych.

Okazjonalne wypicie kieliszka wina, nie powinno jednak stanowić zagrożenia dla zdrowia, jednak należy sprawdzić czy leki stosowane w leczeniu choroby Gravesa i Basedowa nie wchodzą w interakcje z alkoholem.