Grypa to zespół objawów związanych z ostrym zakażeniem układu oddechowego, wywołanym przez wirusa grypy.

Choroba sezonowa to zachorowania występujące corocznie w okresie epidemicznym, spowodowane przez typowe wirusy grypy u ludzi. Sezon grypowy na półkuli północnej trwa zazwyczaj 3 miesiące, od października do kwietnia, a na półkuli południowej – od maja do września.

Grypa pandemiczna to zachorowania, które występują co kilkanaście lub kilkadziesiąt lat jako epidemie globalne (pandemie) wywołane przez nowe, nieznane dotąd dla ludzi podtypy lub warianty wirusa. Decyzję o ogłoszeniu pandemii podejmuje Światowa Organizacja Zdrowia na podstawie rozprzestrzenienia się zakażeń nowym typem wirusa, a nie ilości zachorowań.

Pandemia hiszpanki, wywołana przez wirus H1N1 w latach 1918–1920, zaraziła około 500 milionów ludzi na całym świecie i spowodowała co najmniej 50 milionów zgonów. Wysoka śmiertelność dotknęła osoby w różnych grupach wiekowych, w tym dzieci, osoby młode i starsze. Brak szczepionki i antybiotyków powodował, że walka z pandemią polegała głównie na izolacji, higienie osobistej, dezynfekcji i ograniczeniu kontaktów z innymi.

W 2009 roku Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła pandemię grypy A(H1N1), różniącą się od dotychczas znanych wirusów grypy. Nowy wirus szybko rozprzestrzenił się na całym świecie i obecnie krąży jako wirus sezonowy, uwzględniany w szczepionkach przeciw grypie.

Wirusy powodujące grypę

Czynnikiem odpowiedzialnym za grypę są wirusy grypy typu A, B lub C. Infekcje epidemiczne u ludzi są wywoływane przez typy A i B, podczas gdy wirus typu C powoduje łagodne i sporadyczne zachorowania, nie prowadząc do epidemii. Typ A może być podzielony na różne podtypy. Najczęściej grypę sezonową wywołują wirusy podtypów H1N1 i H3N2 (czasami H1N2), a także wirusy grypy B. Wirusy grypy A charakteryzują się krótkim okresem wylęgania oraz dużą zmiennością antygenową, co zwiększa ryzyko zachorowania każdego roku i konieczność regularnego szczepienia się aktualizowanymi szczepionkami. W 2009 roku WHO ogłosiła pandemię wywołaną przez nowy wariant wirusa grypy H1N1pdm09 (wcześniej nazywany A/H1N1v, czyli "świńska grypa"), który zdominował sezon 2009/2010, zastępując praktycznie dotychczasowe podtypy grypy sezonowej. W kolejnych sezonach po pandemii ten wariant wirusa nadal występuje, choć w mniejszym stopniu.

Jak długo trwa okres wylęgania grypy? Kiedy i jak długo osoba chora na grypę jest zaraźliwa?

Okres inkubacji grypy wynosi 1-7 dni (średnio 2 dni). U dorosłych okres zakaźny trwa 1 dzień przed wystąpieniem objawów i 3-5 dni po ich pojawieniu się (czasami nawet do 10 dni), a u małych dzieci kilka dni przed wystąpieniem objawów i ponad 10 dni po ich pojawieniu się. Osoby z osłabionym układem odpornościowym mogą wydalać wirusa przez kilka tygodni lub miesięcy. Przebycie grypy nie gwarantuje trwałej odporności.

W jaki sposób można zarazić się grypą?

Rezerwuarem i źródłem zakażenia są ludzie, oraz niektóre zwierzęta (np. świnie, ptaki domowe i dzikie). Zakażenie przenoszone jest drogą kropelkową (możliwe także zakażenie poprzez kontakt z zanieczyszczonymi przedmiotami lub poprzez dotyk), a źródłem zakażenia jest zarażona osoba. W przypadku grypy ptaków, źródłem zakażenia są zarażone ptaki. Przeniesienie zakażenia na człowieka może nastąpić przez bezpośredni kontakt z zakażoną osobą lub martwym ptakiem (poprzez dotyk), spożycie surowego lub niedogotowanego mięsa lub jaj zakażonych ptaków.

Czynniki ryzyka:

• dłuższe przebywanie w bliskiej odległości (do 1,5-2 m) od chorej osoby na grypę bez zabezpieczenia lub kontakt twarzą w twarz
• bezpośredni kontakt z chorym lub zakażonym, lub z zanieczyszczonymi przedmiotami
• niewystarczająca higiena rąk
• dotykanie twarzy (ust, nosa, oczu) zanieczyszczonymi rękami
• przebywanie w dużych skupiskach ludzi w sezonie grypowym

1. Nagłe pojawienie się symptomów: - ogólne objawy, które na początku są dominujące: - gorączka, - dreszcze, - ból mięśni, - ból głowy (często w okolicy czołowej i zagałkowy), - uczucie rozbicia i osłabienia, - złe ogólne samopoczucie - objawy ze strony układu oddechowego, które pojawiają się zwykle około 3 dni po rozpoczęciu choroby, gdy objawy ogólne są mniej nasilone: - ból gardła - nieżyt nosa (zwykle o niewielkim nasileniu) - suchy kaszel - rzadziej, zwłaszcza u dzieci, może wystąpić nudności, wymioty i/lub łagodna biegunka.

2. Choroba zazwyczaj ustępuje samoistnie po 3-7 dniach, ale kaszel i uczucie rozbicia mogą się utrzymywać przez więcej niż 2 tygodnie. Aż do 50% zakażeń przebiega bezobjawowo.

3. U pacjenta z grypą należy pilnie skonsultować się z lekarzem, gdy wystąpią następujące objawy alarmowe (sygnałizujące powikłania i/lub nasilenie choroby): - problemy z oddychaniem (duszność) - ciężki oddech, przyspieszony oddech, głośny lub chrapliwy oddech, uczucie braku tchu lub ściskania klatki piersiowej, ból w płucach - pogorszenie stanu świadomości, dezorientacja, letarg, majaczenie, utrata przytomności, trudności z obudzeniem chorego, drgawki - znaczne osłabienie mięśni, trudności z poruszaniem rękami i/lub nogami; - znacząco zmniejszona ilość oddawanej moczu (lub brak moczu), suchość w ustach, brak łez podczas płaczu, zawroty głowy lub omdlenie podczas próby wstania, niskie ciśnienie tętnicze - bardzo wysoka gorączka (ponad 40°C) - krwawe lub sinawe plamki na skórze; sinawy lub fioletowy kolor warg lub skóry wokół ust, na czubku nosa lub na palcach - krwioplucie lub różowe zabarwienie śliny/plwociny.

4. Pacjent powinien ponownie skonsultować się z lekarzem, gdy: - wysoka gorączka i inne ostre objawy grypy utrzymują się dłużej niż 3 dni - gorączka powraca po kilku dniach przerwy - stan chorego znacząco się pogorszył.

Badania wirusologiczne obejmują m.in. identyfikację materiału genetycznego wirusa (za pomocą metody RT-PCR), technikę immunofluorescencji, szybkie testy diagnostyczne wykrywające antygen wirusa, izolację wirusa w hodowli oraz szybkie testy antygenowe na materiał pobrany z nosa i gardła.

Najbardziej precyzyjną metodą jest RT-PCR. Warunki pobrania materiału, sposób przechowywania i transportu mogą wpływać na wynik badania. Problemy techniczne mogą spowodować wynik fałszywie ujemny.

Szybkie testy na nasilenie antygenu wirusa grypy są specyficzne, ale mają ograniczoną czułość, więc wynik negatywny nie wyklucza zakażenia.

Przeprowadzanie badań wirusologicznych zazwyczaj nie jest konieczne, jednak rozważa się je u osób zwiększonego ryzyka powikłań lub w przypadku ciężkiego przebiegu choroby grypopodobnej. Wynik ma wpływ na decyzje terapeutyczne.

Postawienie diagnozy grypy opiera się głównie na wyniku pozytywnego badania wirusologicznego. Objawy i przebieg choroby nie są wystarczające do wiarygodnego rozpoznania, ponieważ wiele innych patogenów wywołuje podobne objawy (choroba grypopodobna).

Grypa - objawy leczenie

1. Wskazane jest odpoczywanie w łóżku, picie dużej ilości płynów oraz izolacja chorego, zwłaszcza od osób z grupy podwyższonego ryzyka powikłań grypy.
2. Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, takie jak paracetamol, NSAID (np. ibuprofen), jednakże nie stosować kwasu acetylosalicylowego u dzieci i młodzieży do 18. roku życia.
3. W niektórych przypadkach zaleca się stosowanie leków przeciwkaszlowych (np. łyżka miodu przed snem), leków kurczących naczynia błony śluzowej nosa, a także izotonicznych lub hipertonicznych roztworów soli do nosa.
4. Powszechnie stosowane substancje, takie jak witamina C i rutozyd, nie wykazują skuteczności. Niepotwierdzone jest również korzystanie z leków homeopatycznych (np. Oscillococcinum).

Leki na grypę

W niektórych przypadkach konieczne jest stosowanie leków przeciwwirusowych. W Polsce dostępne są leki działające tylko na wirusy grypy, takie jak:

• oseltamiwir i zanamiwir, peramiwir
• marboksyl baroksawiru
• amantadyna i rymantadyna

Leczenie przeciwwirusowe jest skuteczniejsze, jeśli rozpocznie się je jak najszybciej, idealnie w ciągu 24-48 godzin. Większość pacjentów z łagodnym lub umiarkowanym przebiegiem grypy spoza grupy ryzyka oraz osoby, które zgłaszają się w okresie ustępowania objawów, nie muszą stosować leków przeciwwirusowych.

Osoby cierpiące na ciężką grypę wymagają hospitalizacji.

1. zapalenie płuc pierwotne grypowe, wtórne bakteryjne wywołane przez , lub – występuje w okresie ustępowania objawów grypy lub w fazie rekonwalescencji (ponowna gorączka i nasilenie duszności, kaszlu, osłabienia)
2. angina paciorkowcowa
3. zaostrzenie współistniejącej choroby przewlekłej, np. POChP, astmy, choroby niedokrwiennej lub zastoinowej niewydolności serca, cukrzycy itp.
4. rzadko – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, encefalopatia, poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego, zespół Guillaina i Barrégo, zapalenie mięśni (w skrajnych przypadkach z mioglobinurią i niewydolnością nerek), zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia, posocznica i niewydolność wielonarządowa
5. bardzo rzadko (zwykle u dzieci) zespół Reye’a – zwykle związany z przyjmowaniem preparatów kwasu acetylosalicylowego.

Czynniki ryzyka ciężkiego przebiegu i powikłań (w tym hospitalizacji i zgonu):

1. wiek >65 lat lub <5 lat (zwłaszcza do 12. mż.)
2. ciąża (zwłaszcza II i III trymestr)
3. znacznego stopnia otyłość (BMI ≥40)
4. niektóre przewlekłe choroby (bez względu na wiek): płuc (np. POChP, astma), serca (np. choroba wieńcowa, zastoinowa niewydolność serca, ale nie nadciśnienie tętnicze), nerek, wątroby, metaboliczne (w tym cukrzyca), układu krwiotwórczego (w tym hemoglobinopatie), niedobory odporności (pierwotne, zakażenia HIV, leczenie immunosupresyjne), upośledzające czynność układu oddechowego lub usuwanie wydzieliny z dróg oddechowych (np. zaburzenia czynności poznawczych, pourazowe uszkodzenia rdzenia kręgowego, choroby przebiegające z drgawkami, nerwowo-mięśniowe).

Kobiety w ciąży narażone są na zwiększone ryzyko powikłań grypy, w tym niekorzystnego zakończenia ciąży (poronienie, poród przedwczesny, zagrożenie życia płodu). Dlatego też w przypadku podejrzenia grypy należy pilnie zgłosić się do lekarza rodzinnego. Kobiety karmiące piersią mogą bezpiecznie kontynuować karmienie w trakcie leczenia oseltamiwirem i zanamiwirem (muszą jednak przestrzegać zasad higieny: często myć ręce i nosić maseczkę na twarz podczas kontaktu z dzieckiem).

W zależności od sezonu epidemicznego grypa może prowadzić do śmiertelności od 0,1 do 0,5%, a u osób starszych niż 65 lat nawet do 1%.

Epidemiologia grypy jest zmienna. W sezonie 2020/2021 w Polsce zgłoszono znacznie mniej przypadków zachorowań na grypę z powodu działań przeciwepidemicznych związanych z COVID-19: 1,616 mln (o 57,1% mniej niż w poprzednim sezonie), zaledwie 3335 chorych musiano hospitalizować (o 80% mniej).

W ostatnich latach pojawiły się sporadyczne przypadki zachorowań na grypę ptaków, wirusy te są potencjalnymi typami pandemicznymi, obarczonymi dużym ryzykiem powikłań i wysoką śmiertelnością, głównie w Azji, Egipcie (H5N1) i Chinach (H7N9). W Polsce w latach 2016–2017 wykryto wirusa H5N8 u dzikich ptaków i drobiu. Jednakże obecnie nie ma potwierdzonych przypadków przeniesienia wirusów grypy ptaków z człowieka na człowieka.

Szczepienia ochronne są podstawową metodą zapobiegania. Szczepienie przeciwko grypie nie gwarantuje całkowitej ochrony, dlatego ważne jest także przestrzeganie zasad higieny.

Higiena rąk jest istotna szczególnie w sezonie grypowym. Częste mycie rąk wodą z mydłem lub środkiem dezynfekcyjnym pomaga zminimalizować ryzyko zakażenia.

Noszenie maseczki w przypadku kontaktu z chorym na grypę może zmniejszyć ryzyko zachorowania. Ważne jest także przestrzeganie innych zasad higieny, takich jak zasłanianie ust podczas kaszlu i kichania oraz unikanie kontaktu twarzą w twarz z innymi osobami.

Osoba chora na grypę powinna pozostać w domu przez 7 dni od wystąpienia objawów. W przypadku osób z niedoborem odporności izolacja może być konieczna dłużej.

Grypa żołądkowa lub grypa jelitowa to popularne określenie na infekcję wirusową układu pokarmowego.