Nazwa „choroby Hashimoto” pochodzi od nazwiska japońskiego chirurga dr Hakaru Hashimoto, który w 1912 roku opisał 4 przypadki tej choroby. Choroba Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy, ma podłoże autoimmunologiczne. W normalnych warunkach układ immunologiczny chroni nasz organizm przed zakażeniami. Jednak w przypadku choroby Hashimoto dochodzi do nieprawidłowego pobudzenia układu immunologicznego, co powoduje powstawanie przeciwciał przeciwko własnej tarczycy. To prowadzi do przewlekłego, niebolesnego zapalenia tarczycy, które stopniowo niszczy ten gruczoł i powoduje zmniejszenie produkcji hormonów. Inna nazwa tej choroby to przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy.Niedoczynność tarczycy jest najczęstszym zaburzeniem czynności tarczycy, występującym u około 5% dorosłych kobiet i 1% mężczyzn. Choroba Hashimoto jest główną przyczyną niedoczynności tarczycy. Może występować we wszystkich grupach wiekowych z częstością do 2%, również u dzieci, częściej u kobiet (do 95%). Choć częstość choroby Hashimoto wzrasta wraz z wiekiem, może wystąpić u osób młodych, a także u innych członków rodziny. Częściej pojawia się u pacjentów z innymi chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak cukrzyca typu 1, celiakia, reumatoidalne zapalenie stawów, bielactwo, niedokrwistość Addisona i Biermera.

Objawy związane z układem nerwowym obejmują:

• uszkodzenia nerwów, znane jako mononeuropatie, takie jak zespół cieśni nadgarstka
• parestezje, czyli nieprzyjemne uczucia mrowienia, pieczenia, wbijania igiełek, drętwienia, a czasem nawet osłabienie słuchu

Objawy psychiczne związane z chorobą Hashimoto obejmują:

• trudności z koncentracją uwagi
• problemy z pamięcią
• depresję (subkliniczną lub manifestującą się otwarcie)
• zmienność emocjonalną
• czasami objawy choroby afektywnej dwubiegunowej lub psychozy paranoidalnej
• w najbardziej skrajnych przypadkach otępienie i śpiączka (rzadko)

Objawy rozwijają się stopniowo, w miarę postępującego zniszczenia gruczołu tarczowego i zmniejszania produkcji hormonów tarczycy; mogą występować w różnym stopniu nasilenia – od łagodnego do bardzo ciężkiego. Nasilenie objawów zależy głównie od czasu trwania niedoczynności tarczycy oraz stopnia niedoboru hormonów. Zazwyczaj im dłużej trwa niedoczynność tarczycy i im bardziej jest zaawansowana, tym głębsze są objawy towarzyszące. Skutki ciężkiej niedoczynności tarczycy mogą objawiać się chorobami serca, niepłodnością, a nawet śpiączką w najbardziej zaawansowanych przypadkach. Natomiast osoby z utajoną niedoczynnością tarczycy mogą nie dostrzec u siebie żadnych wymienionych objawów; chorobę można wówczas wykryć tylko dzięki badaniom hormonalnym.

Jeśli pojawią się objawy wskazujące na problemy z tarczycą, należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym, który po przeprowadzeniu badania lekarskiego podejmie decyzję o konieczności zrobienia testu na stężenie TSH. Osoby z historią choroby Hashimoto lub innymi chorobami autoimmunologicznymi powinny regularnie kontrolować poziom TSH. Wykrycie niedoczynności tarczycy u kobiet planujących ciążę jest istotne, ponieważ może to negatywnie wpłynąć zarówno na matkę, jak i dziecko. Z tego powodu wielu specjalistów zaleca badanie stężenia TSH u każdej kobiety planującej ciążę.

W powstawaniu choroby kluczową rolę odgrywają zaburzenia reakcji immunologicznej, które u osób genetycznie predysponowanych mogą być wywołane przez różne czynniki środowiskowe, takie jak infekcje bakteryjne i wirusowe, palenie tytoniu, ekspozycja na związki chemiczne, np. ftalany. Istnieje również powiązanie między ograniczonym narażeniem na czynniki środowiskowe, jak życie w sterylnych warunkach, a częstszym występowaniem chorób alergicznych i autoimmunologicznych, w tym choroby Hashimoto. Dieta także może wpływać na przebieg choroby, gdzie nadmierna podaż jodu może zwiększyć ryzyko zachorowania na chorobę Hashimoto.

Potwierdzenie niedoczynności tarczycy wymaga wykonania badań hormonalnych. Pierwsze badanie oceniające funkcjonowanie tarczycy (test TSH) może być zlecone przez lekarza rodzinnego. W przypadku wyniku poza normą (podwyższone TSH), konieczne jest oznaczenie wolnej tyroksyny (FT4). Niedoczynność tarczycy jest diagnozowana, gdy podwyższone TSH łączy się z obniżonym FT4. Ukrytą niedoczynność tarczycy stwierdza się, gdy podwyższone TSH występuje przy prawidłowym poziomie FT4.

W przypadku potwierdzenia niedoczynności tarczycy lekarz będzie próbował ustalić jej przyczynę.

Mogą pomóc następujące badania:

• USG tarczycy – w przypadku choroby Hashimoto obserwuje się zmniejszenie (lub zwiększenie) tarczycy i/lub zmniejszoną echogeniczność
• oznaczenie poziomu przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy, zwłaszcza przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) lub przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG) – wzrost anty-TPO jest charakterystyczny dla choroby Hashimoto.

Czasami lekarz może zalecić pacjentowi biopsję aspiracyjną cienkoigłową tarczycy.

Kobiety dotknięte przewlekłą autoimmunologiczną chorobą tarczycy mogą zaszczycić się ciążą i przynieść na świat zdrowe potomstwo. Kluczowym elementem jest przestrzeganie wskazań medycznych i regularne zażywanie lewotyroksyny, aby utrzymać optymalne stężenie TSH we krwi.

Niedoleczona niedoczynność tarczycy w okresie ciąży niesie ze sobą ryzyko nieprawidłowego rozwoju układu nerwowego u dziecka oraz zwiększa występowanie poronień, porodów przedwczesnych, niskiej masy urodzeniowej, nadciśnienia tętniczego, stanów przedrzucawkowych oraz krwotoków poporodowych.

Dla kobiet z niedoczynnością tarczycy leczonych lewotyroksyną i planujących ciążę istotne jest monitorowanie stężenia TSH przed zajściem w ciążę. Lekarz dostosuje dawkę lewotyroksyny tak, aby utrzymać stężenie TSH między dolną granicą normy dla populacji ogólnej a 2,5 mIU/l.

Podczas ciąży zapotrzebowanie na lewotyroksynę wzrasta, dlatego ważne jest natychmiastowe skonsultowanie się z lekarzem po potwierdzeniu ciąży. Po potwierdzeniu lub podejrzeniu ciąży lekarz może zalecić zwiększenie dawki leku o 20-30%.

Kobiety z niedoczynnością tarczycy, które przygotowują się do procedury wspomaganego rozrodu, powinny osiągnąć optymalne stężenie hormonów tarczycy we krwi co najmniej 4 tygodnie przed stymulacją jajników, przy docelowym stężeniu TSH poniżej 2,5 mIU/l.

W przypadku wszystkich ciężarnych kobiet, również tych leczonych z powodu choroby Hashimoto, rekomendowana jest suplementacja jodu. Dzienna dawka jodu powinna wynosić 150 µg dla kobiet w wieku rozrodczym i 250 µg dla kobiet ciężarnych lub karmiących piersią. Suplementację można zapewnić za pomocą preparatów diety zawierających 150-200 µg jodu. Dawkę jodu nie należy jednak przekraczać, aby nie przekroczyć 500 µg jodu dziennie. Kobiety stosujące restrykcyjne diety (np. wegańską) przy planowaniu ciąży powinny przyjmować 150 µg jodu w formie suplementu.

Podczas leczenia lewotyroksyną docelowe stężenie TSH powinno pozostawać w dolnej połowie przedziału normy dla poszczególnych trymestrów ciąży. Monitorowanie leczenia polega na regularnych badaniach stężenia TSH co około 4 tygodnie do połowy ciąży, a następnie przynajmniej raz w 30. tygodniu ciąży. Konieczne jest monitorowanie, ponieważ zarówno niedobór, jak i nadmiar hormonów tarczycy mogą mieć niekorzystny wpływ na rozwój płodu.

Po porodzie zaleca się zmniejszenie dawki lewotyroksyny do poziomu sprzed ciąży. Lekarz może zalecić badanie TSH około 6 tygodni po porodzie, nawet jeśli nie zmienia się dawkę leku. Istnieje możliwość zwiększenia dawki lewotyroksyny po porodzie u kobiet z chorobą Hashimoto z powodu nasilenia procesu autoimmunizacyjnego. Okres poporodowy to także czas, kiedy może wystąpić poporodowe zapalenie tarczycy, dlatego wszelkie objawy wymagają natychmiastowego skontaktowania się z lekarzem.

Nie ma żadnych naukowych dowodów na to, że zmiana diety może wpłynąć na rozwój choroby Hashimoto (szczególnie brak dowodów na skuteczność diety eliminacyjnej).

Autoimmunologiczne schorzenia tarczycy, takie jak choroba Gravesa i choroba Hashimoto, mają podłoże genetyczne. Nie da się zmienić genetycznej predyspozycji osób dotkniętych tymi chorobami. Osoby, których rodzina ma historię autoimmunologicznych chorób tarczycy, powinny informować lekarzy o tym fakcie, aby uniknąć przyjmowania leków, które mogą wpływać na rozwój choroby. Regularne badania poziomu TSH są zalecane, aby możliwie szybko zdiagnozować rozwijającą się niedoczynność tarczycy i zapobiec wystąpieniu jej poważnych objawów.