Czas protrombinowy, zwany także czasem protrombinowym, jest wskaźnikiem sprawności zewnątrzpochodnego układu krzepnięcia. Jest on obliczany na podstawie zawartości czynników krzepnięcia V, VII, X, protrombiny i fibrynogenu w osoczu. Wynik tego badania może być wyrażany w sekundach, procentach normy lub INR. Im dłuższy czas protrombinowy, tym mniejsza skłonność krwi do krzepnięcia. Jest on przydatny w monitorowaniu leczenia przeciwkrzepliwego oraz w diagnostyce chorób wątroby i skaz krwotocznych.

Normy czasu protrombinowego mogą się nieco różnić między laboratoriami ze względu na różne odczynniki i aparaty używane do badań. Prawidłowy wynik badania czasu protrombinowego wynosi 12–16 sekund. Zależy on głównie od aktywności dodanej tromboplastyny. Najczęściej stosowanym wskaźnikiem tego czasu jest INR, który w warunkach prawidłowych wynosi 0,85–1,15.

Wyniki czasu protrombinowego oraz INR są istotne klinicznie, zwłaszcza gdy przekraczają górną granicę normy. Osoby stosujące doustne leki przeciwkrzepliwe monitorują czas krzepnięcia krwi za pomocą INR, aby dostosować odpowiednią dawkę leku. Wartości INR poniżej 2,0 świadczą o nieprawidłowym przyjmowaniu leku, wartości między 2,0 a 3,0 są uznawane za zakres terapeutyczny, natomiast wartości powyżej 4,0 mogą wiązać się z zwiększonym ryzykiem krwawień.

Wydłużenie czasu protrombinowego może występować w różnych sytuacjach, takich jak leczenie antagonistami witaminy K, zatrucie pochodnymi kumaryny, niedobory czynników krzepnięcia, uszkodzenie wątroby, niedobory witaminy K, DIC, czy niedobory fibrynogenu. Skrócenie czasu protrombinowego może wystąpić w przypadku nadkrzepliwości krwi.

1. Monitorowanie terapii przeciwzakrzepowej jest istotne w różnych sytuacjach klinicznych. W przypadku pacjentów po zabiegach kardiochirurgicznych, zwłaszcza po wszczepieniu sztucznych zastawek serca, konieczne jest stosowanie leków przeciwzakrzepowych przez całe życie. Długotrwałe leczenie jest również zalecane po wszczepieniu zastawek biologicznych, chociaż czas terapii w tym przypadku jest krótszy - zazwyczaj trwa około 3 miesięcy. Wydłużone krzepnięcie krwi jest istotne, aby zapobiec powstawaniu skrzeplin na sztucznych materiałach, które mogą prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zator. W przypadku pacjentów z migotaniem przedsionków, leczenie przeciwzakrzepowe zmniejsza ryzyko powstania skrzeplin w lewym i prawym przedsionku, co może prowadzić do powikłań zakrzepowo-zatorowych, włączając w to udar mózgu. Ponadto, terapia przeciwzakrzepowa jest również stosowana w profilaktyce i leczeniu zakrzepicy żył głębokich oraz zatorowości płucnej, które mogą prowadzić do groźnych konsekwencji dla zdrowia pacjenta.
2. Badanie krzepnięcia krwi może być przydatne w diagnostyce chorób wątroby, ponieważ czynniki krzepnięcia są produkowane przez ten narząd. Wydłużenie czasu protrombinowego u pacjentów z chorobami wątroby może wskazywać na upośledzenie produkcji białka, co może być związane z różnymi schorzeniami wątroby, takimi jak zapalenie, marskość czy choroba nowotworowa.
3. Kontrola terapii przeciwzakrzepowej przed planowanymi zabiegami operacyjnymi jest również istotna, szczególnie u pacjentów przyjmujących leki z grupy antagonistów witaminy K. Konieczność oznaczenia czasu protrombinowego przed operacją wynika z potrzeby zapobieżenia nadmiernemu krwawieniu podczas zabiegu.
4. Diagnostyka chorób układu krzepnięcia obejmuje szereg schorzeń, zarówno wrodzonych, jak i nabytych, które mogą prowadzić do zaburzeń w procesie krzepnięcia krwi. Te zaburzenia mogą objawiać się nadmiernym krzepnięciem krwi lub jego nieprawidłowym wydłużeniem.

Czas protrombinowy (PT) oraz INR można zbadac w laboratorium analitycznym z próbki krwi pobranej od pacjenta. Istnieje także możliwość pomiaru INR w specjalnych urządzeniach z krwi pobranej z opuszki palca osoby badanej, na zasadzie działania podobnego jak w glukometrze. Są to proste, wygodne i bezpieczne w użyciu aparaty umożliwiające pacjentowi samokontrolę czasu krzepnięcia w domu, co może skrócić pobyt w szpitalu lub gabinecie lekarskim. Procedura pomiaru jest łatwa i wynik jest dostarczany szybko. Najważniejszą korzyścią samokontroli jest możliwość regularnego monitorowania czasu krzepnięcia, co pozwala na szybką modyfikację leczenia przeciwkrzepliwego w razie potrzeby. Urządzenia te nie są tanie, ale mogą być bardzo przydatne dla osób wymagających długotrwałego leczenia przeciwkrzepliwego.

Wykonanie testu czasu protrombinowego nie wymaga specjalnego przygotowania. Pobranie krwi do badania nie wymaga być na czczo, a spożycie posiłku przed testem nie wpłynie na wynik. Pacjent nie powinien przystępować do badania po nieprzespanej nocy lub po dużym wysiłku fizycznym. Warto skonsultować się z lekarzem w sprawie przyjmowania leków w dniu badania, aby upewnić się, że jest to zgodne z celem badania.

Aby sprawdzić czas protrombinowy lub wskaźnik protrombinowy, należy zebrać niewielką próbkę krwi, więc nie ma przeszkód, aby przeprowadzić te testy.

Niektóre osoby reagują na nakłucie podczas pobierania krwi poprzez doznanie stanu przedomdleniowego lub omdlenia. Część pacjentów odczuwa w okolicy nakłucia niewielki dyskomfort, swędzenie lub pieczenie. Procedura musi być przeprowadzona z należytą aseptyką, czyli zapewnieniem ochrony pacjentowi i personelowi przed zakażeniem - ryzyko zakażenia jest minimalne, pod warunkiem użycia jednorazowego sprzętu i zdezynfekowania miejsca nakłucia. Innym rzadkim powikłaniem po pobraniu krwi jest przedłużone krwawienie, najczęściej związanego z niewłaściwym uciskaniem miejsca nakłucia lub zaburzeniami krzepnięcia krwi. Nawet przy poprawnej technice pobierania krwi, w okolicy nakłucia igły może pojawić się siniak.