Krętki przenikają do ciała żywiciela wraz z wydzieliną żerującego kleszcza. Ryzyko infekcji rośnie w miarę długości żerowania. Następnie krętki wędrują z krwią i limfą do różnych narządów.

Teoretycznie możliwe jest przeniesienie krętek z krwi matki do płodu przez łożysko, ale jak dotąd nie odnotowano wiarygodnych przypadków boreliozy wrodzonej. Nie ma także opisów zarażania się poprzez karmienie piersią lub drogą pokarmową. Nie da się zarazić boreliozą poprzez bezpośredni kontakt z chorym ani zakażonym zwierzęciem. Nie ma też potwierdzonych przypadków przeniesienia zakażenia przez transfuzję krwi lub kontakt seksualny.

Kleszcz - przenosiciel boreliozy - kilka informacji

Kleszcze mogą żerować na różnych gatunkach kręgowców, w tym ptakach, gadach i ssakach. Głównym rezerwuarem krętek są małe gryzonie (np. myszy polne i leśne, nornice) oraz zwierzęta płowe (np. jelenie). Cykl rozwojowy kleszczy z rodzaju Ixodes trwa od 2 do 3 lat i obejmuje 4 stadia, od jaja przez larwę i nimfę do postaci dorosłej. Przed każdym etapem rozwojowym kleszcz musi się nasycać krwią.

Wiosną z jaj wylęgają się larwy, które latem żerują na małych kręgowcach (najczęściej myszach), a w następnej wiośnie przekształcają się w nymfy, które z kolei żerują na małych kręgowcach, a potem stają się osobnikami dorosłymi. Dorosłe kleszcze żerują najczęściej na dużych zwierzętach (np. jeleniach). Parzą się jesienią i zimą, a potem samice składają jaja rozpoczynając cykl od nowa.

Trzykrotne żerowanie na różnych żywicielach zwiększa ryzyko zakażenia krętkami z rodzaju Borrelia. Ludzie są najczęściej zarażani przypadkowo wiosną i latem, podczas aktywności nymf. W naszej strefie klimatycznej kleszcze najczęściej zamieszkują skraje lasów liściastych i mieszanych z bogatym runem leśnym. Rzadko spotyka się je w suchych lasach sosnowych bez runa leśnego, a także na bagnach i torfowiskach.

Jak w przypadku innych chorób przenoszonych przez zwierzęta, warunkiem zakażenia jest obecność drobnoustrojów chorobotwórczych w organizmie kleszcza. Szacuje się, że kilkanaście procent kleszczy jest zakażonych krętkami z rodzaju Borrelia. Większość zakażeń krętkami jest w początkowym stadium eliminowana przez systemy obronne organizmu człowieka i przebiega bezobjawowo, pozostawiając obecność swoistych przeciwciał. W Polsce przeciwciała przeciwko krętkom mogą występować nawet u kilkunastu procent całkowicie zdrowych osób, które samodzielnie zwalczyły infekcję.

W Ameryce Północnej boreliozę wywołuje szczep , którego objawy są głównie związane ze zmianami w stawach. Natomiast w Europie i Azji chorobę wywołuje co najmniej 5 różnych gatunków krętków z rodzaju , co skutkuje bardziej zróżnicowanym obrazem klinicznym. Najczęstsze gatunki krętków odpowiedzialne za boreliozę w Polsce to i . Najwięcej przypadków choroby zgłaszanych jest z Polski północno-wschodniej, zwłaszcza z województw podlaskiego i warmińsko-mazurskiego. W północno-wschodniej Polsce większość przypadków boreliozy jest spowodowana przez .

W Polsce w roku 2022 zanotowano większą liczbę przypadków zachorowań na boreliozę niż w poprzednim roku, sięgając ogółem 17,4 tys. przypadków, co stanowi wzrost o 38,9% w porównaniu z rokiem 2021, ale jest to jednak o 15,8% mniej niż w 2019 roku.

Wskaźnik zachorowalności na boreliozę na 100 tys. mieszkańców kraju wyniósł 45,9 przypadku (zwiększenie o 13,0) i najwyższy był w województwach: podlaskim (81,2 na 100 tys. ludności), małopolskim (79,8) i lubelskim (76,8), zaś najniższy, po raz kolejny z kolei, odnotowano w województwie łódzkim (22,6) i wielkopolskim (25,1).

Borelioza to choroba wieloukładowa, która może objawiać się różnymi symptomami, takimi jak rumień wędrujący, porażenie nerwu twarzowego, aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, bloki serca, zapalenie stawów oraz zespoły bólowe. Niecharakterystyczne objawy boreliozy mogą być związane z wieloma innymi schorzeniami przewlekłymi i zdrowiem ogólnym, dlatego nie są wystarczające do postawienia diagnozy.

Borelioza może występować w różnych fazach, charakteryzujących się różnymi objawami. Rumień wędrujący jest najczęstszym wczesnym objawem boreliozy. Jest to czerwony, zazwyczaj pierścieniowaty rumień, który może towarzyszyć ogólnym objawom osłabienia, gorączki i powiększenia węzłów chłonnych. W przypadku wystąpienia rumienia, konieczne jest natychmiastowe rozpoczęcie antybiotykoterapii.

Borelioza może także prowadzić do neuroboreliozy, zapalenia stawów oraz zanikowego zapalenia skóry kończyn. Objawy te mogą być różne u dzieci i dorosłych, a nieleczone zakażenie może prowadzić do powikłań nawet po kilku latach.

Warto zauważyć, że borelioza może być trudna do zdiagnozowania, ponieważ nie zawsze występuje rumień wędrujący. Dlatego ważne jest monitorowanie objawów oraz skonsultowanie się z lekarzem w przypadku podejrzenia zakażenia.

Boreliozę diagnozuje się na podstawie symptomów klinicznych lub wyników badań serologicznych. Zgodnie z kryteriami CDC, rozpoznanie wczesnej boreliozy możliwe jest na podstawie obecności rumienia wędrującego, nawet jeśli wyniki serologiczne są negatywne w tym okresie. W późniejszych stadiach boreliozy do diagnozy wymagane są objawy kliniczne rozsiewu krętków wraz z potwierdzeniem laboratoryjnym zakażenia.

Testy serologiczne w diagnostyce boreliozy są dwuetapowe. Po pierwsze, wykonuje się test ELISA w celu wykrycia swoistych przeciwciał. Wynik dodatni lub wątpliwy należy potwierdzić testem Western Blot. Izolowany dodatni wynik IgM bez dodatnich IgG może być fałszywie dodatni.

Zalecane jest unikanie niepotwierdzonych testów, takich jak LTT czy test PCR kleszcza. Interpretacja wyników tych testów może być ryzykowna. Zaleca się stosowanie przewidzianych algorytmów diagnostycznych oraz unikanie nieuzasadnionych testów serologicznych u osób zdrowych.

Postępowanie diagnostyczne w neuroboreliozie obejmuje porównanie miana przeciwciał w płynie mózgowo-rdzeniowym i surowicy. Kontrola miana swoistych przeciwciał po zakończeniu leczenia boreliozy nie jest uzasadniona. Zaleca się diagnostykę boreliozy na podstawie charakterystycznych objawów klinicznych potwierdzonych serologicznie, z pominięciem testowania kleszcza.

W przeważającej większości przypadków można wyleczyć boreliozę stosując antybiotyki. Nawet jeśli po zakończeniu leczenia antybiotykiem pojawiają się subiektywne objawy, takie jak ból głowy, ból mięśniowo-szkieletowy, ból stawów, senność, zaburzenia poznawcze czy przewlekłe zmęczenie utrzymujące się przez kilka tygodni lub miesięcy, nie oznacza to automatycznie obecności żywych krętków w organizmie. Podobnie dzieje się po leczeniu antybiotykiem krztuśca, gdy chory nadal kaszle przez wiele tygodni, mimo że pałeczki krztuśca zostały już wyeliminowane z dróg oddechowych, ponieważ ich toksyny uszkodziły drogi oddechowe. Wyeliminowanie bakterii nie oznacza natychmiastowego powrotu do pełni zdrowia.

Należy jak najszybciej usunąć kleszcza.

Miejsce ukąszenia należy zadbać, zdezynfekować i monitorować przez kolejny miesiąc. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek objawów lub silnych obaw związanych z ukąszeniem, warto skonsultować się z lekarzem.

Jeśli podejrzewasz boreliozę, powinieneś udać się do lekarza rodzinnego, który sprawdzi symptomy i skieruje na odpowiednie badania. W przypadku rumienia wędrującego, badania nie są niezbędne do rozpoznania boreliozy, lekarz rodziny natychmiast przepisze antybiotyk. Nie wahaj się, tylko natychmiast udaj się po zauważeniu rumienia!

Poważne objawy, takie jak silny ból głowy, zaburzenia świadomości, gorączka, porażenie nerwów czaszkowych i inne objawy towarzyszące neuroboreliozie wymagają natychmiastowej interwencji medycznej. W takich przypadkach należy wezwać karetkę pogotowia lub udać się na SOR, w zależności od stanu chorego. Pacjenci ci są leczeni na oddziałach neurologicznych. W przypadku objawów ocznych boreliozy konieczna jest konsultacja okulistyczna.

Osoby cierpiące na zapalenie stawów lub nawroty zapalenia stawów mogą być skierowane do lekarza chorób zakaźnych lub reumatologa, jeśli taka sytuacja zajdzie.

Nie ma jeszcze szczepionki przeciwko boreliozie. Jedyne sposobem zapobiegania boreliozie jest unikanie ukąszeń przez kleszcze.